Sas raichinas de su contu

Po su Monticheddu ‘e Ilonzāna sos Durgalesos aėana una devossėone chi no aggradāt a sa Cresia, po cussu, pāret chi in su 1906, su Rettore aret mandau zente po che lu ettare, aėan postu sas minas ma l’aėan sol’iscucurāu.

Po cumprčndere menzus custu contu, in iscola, amus lettu sa littera chi in su 594 su Papa Gregorio Magno, aėat mandāu a Ospitone, re ‘e sos Barbaricinos.A pustis, in sos Sinodos de Ales e de Terralba de su 1696, in cussu de Oristanis de su 1708, in cussu de Castčddu de su 1715, sos Vescovos aėan proibėu custas costummāssias pagānas.

Sa divinidāde de sa Ilonzāna l’aėan battua in Sardinna, a su tempus de sos nuraches, sos Grecos, issos las muttėan “Moiras”, e narānt ca ‘in tres fizzas de Zeus: Cloto chi ilāda; Lachesi chi ispiricāt su ilu disinnānde sa sorte ‘e donniųnu; Atropo chi daėat sa morte, secānde su ilu.

Po sos Sardos custa divinidade si zirāt a sicunde ‘e sa luna: fit bona cando i’ lun’ in prenu o luna modde e tando azzuāt in tottu sas faėnas; fit mala cando i’ luna noa o a fine ‘e luna.

In cust’urtima vase, cheriat alla tėmmere, donnia cosa chi si ācheret, andāda a’ tortu.

La timmėant pastores e massaios. Si b’aiat partōrza o pessone malāida non si deppėat filare ca i’ leia mala, si su ilu si secāda….

In su carrasecāre de Gadoni la muttėana “Grastula” e fit una ziedda ezza chin sa cara tottu appricā, bestėa ‘e istrazzos, zuchėat in manos su ųsu ei sa crunnųca e chircāt’ de gaddāre sas pizzinnas.

Omero, sa Ilonzāna, la muttit “Crateide”, “Kratos”, in

grecu cheret narrere ortilčsa, dae custa paraula podet essere ennia “Grastula”.

Si pčssat chi custa divinidāde l’appāmmus connōtta dae issos peri ca b’at sitos chi galu mantčnene su nųmene chi enit dae “Moira”, commente: Mura de lunas (Esporlatu), Mura Altare (Corbello), Perda Mura (Predardeōcu), e medas atteros nųmenes de nuraghes, e de iddas anticas.

In tottu custos locos, sos mannos nārant, ca b’at un’ iscusorzu, vaidāu dae una āda chi es’ tessende chin d’ unu telarzu ‘e oro.

Cando semus andaos a su Montichčddu ‘e Ilonzāna, amus acattāu unu pastore chi nos at contau ca in intro ‘e su Montichčddu, b’at unu ilu de preda niedda chi arrėbbat’ a terra e sėghit po meda trettu, intas a si vrimmare in d’ un’ iscusōrzu.

Galu commo, in medas viddas de sa Barbāgia, a carrasecāre, essit a ziru una māscara lezza, aggobbeddā e bestėa ‘e nieddu chin su ųsu ei sa crunnųca, li narant “sa Ilonzāna”.

In sa idda de Ottana, cando “su oe” rųet a terra, sa Ilonzāna si li set’ in s’ oru e sėghit’ a filare. Cando tottu sas māscaras āndant  addainnāntis, sa Ilonzāna abbārrat a urtimu ‘e tottu, cando ėdet bellas bacānzas, chircat de lis inzertare sa fortuna.

In custas occasiōnes, non si che podet lassare sa Ilonzāna chene cumbidā, si nono issa āchet su ilu ine e, si sėcche secat, e’ leėa mala.

Ass’antica essėat s’urtima die ‘e annu, accumpanzā dae una trōppa ‘e pippėos, po andar’ a pedire.

Sas mčres de sas domos, lis daėant ficu sica, pilarda, papassa e durches. Sa custummāssia est arrumbā in medas viddas, commo perō bčssint solu sos pippėos e non prus a fin’ ‘e annu ma sa die de sos mortos, si nārat, a sicund’ ‘e sas viddas, “su pedicoccōne” o “su mortu mortu”.

a palas