Sas
raichinas de su contu
Po su Monticheddu e
Ilonzāna sos Durgalesos aėana una devossėone chi no aggradāt a sa Cresia, po
cussu, pāret chi in su 1906, su Rettore aret mandau zente po che lu ettare,
aėan postu sas minas ma laėan soliscucurāu.
Po
cumprčndere menzus custu contu, in iscola, amus lettu sa littera chi in su 594
su Papa Gregorio Magno, aėat mandāu a Ospitone, re e sos Barbaricinos.A
pustis, in sos Sinodos de Ales e de Terralba de su 1696, in cussu de Oristanis
de su 1708, in cussu de Castčddu de su 1715, sos Vescovos aėan proibėu custas
costummāssias pagānas.
Sa divinidāde de sa Ilonzāna
laėan battua in Sardinna, a su tempus de sos nuraches, sos Grecos, issos las
muttėan Moiras, e narānt ca in tres fizzas de Zeus: Cloto chi ilāda; Lachesi
chi ispiricāt su ilu disinnānde sa sorte e donniųnu; Atropo chi daėat sa
morte, secānde su ilu.
Po sos Sardos custa
divinidade si zirāt a sicunde e sa luna: fit bona cando i lun in prenu o
luna modde e tando azzuāt in tottu sas faėnas; fit mala cando i luna noa o a
fine e luna.
In custurtima vase, cheriat
alla tėmmere, donnia cosa chi si ācheret, andāda a tortu.
La timmėant pastores e
massaios. Si baiat partōrza o pessone malāida non si deppėat filare ca i leia
mala, si su ilu si secāda
.
In su carrasecāre de Gadoni
la muttėana Grastula e fit una ziedda ezza chin sa cara tottu appricā, bestėa
e istrazzos, zuchėat in manos su ųsu ei sa crunnųca e chircāt de gaddāre sas
pizzinnas.
Omero, sa Ilonzāna, la
muttit Crateide, Kratos, in
grecu cheret narrere
ortilčsa, dae custa paraula podet essere ennia Grastula.
Si pčssat chi custa
divinidāde lappāmmus connōtta dae issos peri ca bat sitos chi galu mantčnene
su nųmene chi enit dae Moira, commente: Mura de lunas (Esporlatu), Mura
Altare (Corbello), Perda Mura (Predardeōcu), e medas atteros nųmenes de
nuraghes, e de iddas anticas.
In tottu custos locos, sos
mannos nārant, ca bat un iscusorzu, vaidāu dae una āda chi es tessende chin
d unu telarzu e oro.
Cando semus andaos a su
Montichčddu e Ilonzāna, amus acattāu unu pastore chi nos at contau ca in intro
e su Montichčddu, bat unu ilu de preda niedda chi arrėbbat a terra e sėghit
po meda trettu, intas a si vrimmare in d un iscusōrzu.
Galu commo, in medas viddas
de sa Barbāgia, a carrasecāre, essit a ziru una māscara lezza, aggobbeddā e
bestėa e nieddu chin su ųsu ei sa crunnųca, li narant sa Ilonzāna.
In sa idda de Ottana, cando
su oe rųet a terra, sa Ilonzāna si li set in s oru e sėghit a filare.
Cando tottu sas māscaras āndant
addainnāntis, sa Ilonzāna abbārrat a urtimu e tottu, cando ėdet bellas
bacānzas, chircat de lis inzertare sa fortuna.
In custas occasiōnes, non si
che podet lassare sa Ilonzāna chene cumbidā, si nono issa āchet su ilu ine e,
si sėcche secat, e leėa mala.
Assantica essėat surtima
die e annu, accumpanzā dae una trōppa e pippėos, po andar a pedire.
Sas
mčres de sas domos, lis daėant ficu sica, pilarda, papassa e durches. Sa custummāssia est arrumbā
in medas viddas, commo perō bčssint solu sos pippėos e non prus a fin e annu
ma sa die de sos mortos, si nārat, a sicund e sas viddas, su pedicoccōne o
su mortu mortu.