- Nezir
Myrta /
ETHYMOLOGJIA E EMRIT DARDANIA
-
-
-
-
DARDHANIA
-
-
- Erdhėn
me zjarr barbarėt dhe na quajtėn barbarė!
- Erdhėn
pushtuesit e egjėr barbarė nga tė gjitha anėt e horizontit nė
trojet dardhane illire, qė as nuk dinin tI spjegonin kultėt e
kulturės illire-pellgaze,
formuan gjuhė e kultura tė tyre nga gjeo-historia dardhane illire
dhe pushtuan, barbarizuan, copėtuan ndanė e pėrēanė barbarisht,
deformuan Historiografinė e Vėrtetė, nė mėnyrat mė tė egra
dhe ēuditėrisht, shkruajtėn dhe I quajtėn vendasit autoktonė
barbarė dhe gjuhėn shqipe illire, Gjuhėn
e Perėndive tė antikuitetit e quajtėn
gjuhė barbare!
- Erdhėn
barbarėt egėrsisht dhe na quajtėn barbarė!
-
authori
-
-
- (NJĖ
VĖSHTRIM HISTORIK GJEO-LINGUISTIK)
-
-
- SOT
KUR THUA EMRIN KOSOVA
-
KE THĖNE EMRIN - DARDHANIA
-
-
KOSOVA
-
ZEMRA
E DARDHANISĖ
-
-
DARDHANIA
-
GJAKU I
ILLIRISĖ
-
-
ILLIRIA
-
-
DOMETHĖNIA E BALLKANIT
-
-
RRJEDHA
PELLGAZGJIKE
-
-
-
Emėrtimi dardhan, dardhanėt
ėshtė emri I paraardhėsve mė tė afėrt tė shqiptarėve tė
Kosovės sė sotme dhe vet Kosova njihet zemra e Dardhanisė illire,
qė mė sė bukuri e plotėson toponomi
stėrgjyshor historiografik Dardhania!
-
-
Nuk ka si mos tė ndihet krenar
historiani, kur shkruan pėr Historinė e Ballkanit illirik,
kushdoqoftė ai por, krenaria mė e madhe ėshtė e shqiparit,
kur shkruan me lot nė sy e me plagė nė zemėr - Historinė e vet
tė drejtė dhe reale!
-
-
Por, nuk ka si mos tė
ndihet I zhgėnjyer dhe I nevrikosur secili historian, e sidomos
shqiptari vet, kur
shkruan pėr Ballkanin Nyjen europiane, qė I lidhė Dy Anėt e Udhės
Diellore, I shkatėrruar nė aqė pėrmasa historiografike
katastrofale! Nuk ka si
mos tė ndihet I prekur dhe I lėnduar, I plagosur shpirtėrisht,
sidomos shqiptari, me njė Historiografi aqė tė deformuar
ballkanike! Pse mos tė dihet Historia e Vėrtetė?Pėrgjegjėsinė,
pėr politizimin ballkanik e mbanė mė sė shumėti Historiografia
E Deformuar me deformuesit e saj!
-
Ėshtė
koha tė shkruhet Historiografia
Reale!
-
-
Pse Ballkanit I kullojnė plagėt gjak luftėrash?
-
-
Nganjė fije nėpėr dhėmbė
-
-
E Popullit.
-
-
- ETHYMOLOGJIA
E EMRIT - KOSOVA
-
-
Tė marrim si fillim, prej tė afėrmes
kah e largėta, vet emrin Kosova, I cili emėr ėshtė
deformuar, politizuar, pėrshtatur sllavizimit, I cili emėr
pretendon tė shqyrtohet nga dy anė ethymologjike: njė anė
studimi, prejardhja e emrit nga fjala koso, qė ka domethėnie
sorra tė zeza, me sufiksin thrrak va , si emėrtimi I pėrshtatur
gjatė periudhave historike pushtuese mbi dardhanėt illirian.
-
-
Ky emėrtim Kosova, mė tepėr ėshtė bėrė pėr
shkaqe politike, pėr ta zhdukur nga historiografia ballkanike vet
emrin real Dardhania, pas pėrhapjeve pushtuese
invazioneve sllave nė Ballkan, pėr tu vendosur krejtėsisht
mbi tokat dardhane-illire. Emri Dardhania fuqizon prezencėn
shqiptare dhe lėkundė prezencėn e ardhėsve nė Ballkan, sepse,
kjo shėmangie e kėtij emri, iu lejon toponome tė reja deformuese
nė hapsirėn gjeo-politike, duke e ndryshuar hartografinė
ballkanike. Kjo ēvendosje apo zhdukje e emėrtimit real kur dihet
ekzistenca e shtetit dardhan me fakte tė pakontesueshme, ėshtė
edhe ērregullim historiografik, ku pushtuesit formuan njė
hartografi fallse, duke iu shėmangur fakteve historike pėr
etnogjenezėn e vėrtetė tė Ballkanit.
-
Deformimi
onomasiologjik i Ballkanit ėshtė pėrgjegjėsi e pushtuesve mbi
territoret shqiptare me harta tė dhunshme topografike, me
politizime tė antroponomeve, toponomeve, hidronomeve dhe vet
etnonomeve tė vėrteta dardhane arbėrore illire. Pushtuesit, jovetėm
qė lanė gjurmė kulturore e fetare, tė emėrtimeve tė njerėzve,
qė nuk janė me spjegim shqip, por e zhduken topografinė reale
ballkanike, qė mos tė dijnė brezat e rinj ethymologjinė e vėrtetė
ballkanke!
-
-
Me zhvedosjen politike tė termit Dardhania, - sllavėve
iu dha mundėsia nga fuqitė e kohės, tė shtrihen me pushtime
barbare mbi tokat shqiptare dardhane. Duke mos u pėrmendė
Dardhania, nė gjuhėn politike tė sotme, u bė deformimi e
falsifikimi mė I tmerrshėm nė hartografinė ballkanike dhe nė
historiografinė e kėtij Djepi tė diturisė e kulturės botėrore
pėrgjithėsisht!
-
- Deri
nė shek.XVII-XVIII, dihen vendasit dardhan tė kėtyre territoreve
autoktone shqiptare me njė sipėrfaqe prej 110.000 km. katrore,
nga kėto vende shqiptare: Naissa (Nishi), Piroti, Pėrkupi (Prokupla),
Leskoviku (Leskovci), Zharra (Pozharevci), Dardha (Krushevci),
Gurshumi (Korshumlia), Tauruna
(Zemuni), Singiduna (Beogradi), Samaranda (Smedereva), tė rretheve
tė Kreshtabardhės (Kopaoniku), Albaniku (Jabllanica), Topliku (Toplica),
Lugina e Margės (Morava), Bujana
(Bujanovci), Pllaja
(Plava), Ngucia (Gucia), Nikēi (Nikshiqi), Podguri (Podgorica),
Berana (Ivangradi), Treguri (Novipazari), Skupi (Shkupi),
Linkestidi-Manastiri (Bitoli), Bylazora (Velesi), Lihnidi (Ohri),
Astibi (Shtipi), Korkyra (Korfuzi), qė u pėrmenden vetėm disa
toponome ndėr mė kryesoret
-
-
Nga shkėputja e dhunshme e mbi 81.000 km.katrore nga atdheu
arbėror (shih: Enciklopedia, Zagreb, 1973). vetėm nga shek.XVII e
deri nė vitėt 20 tė shek.XX. tė gjitha kėto territore, ishin tė
Dardhanisė illire mė tė vonėshme, si vetėm disa nga shumė
vendbanime tjera shqiptare tė shfarosura me masakra massive e
spastrime etnike, siē dihen territore shqiptare (arbanase)
-
-
Tash, - athua, emėrtimi I Dardhanisė, paska mbetur tė zėvendėsohet
me njė emėr sorrash tė zeza apo tė njė fushe, si fushėbetejė
fusha e kosave, fushė e shtruar nė kosa (shpata), gjatė
Luftės sė Kosovės (1389)?
-
Ky emėr
aqė I dashur pėr rashėt (lexo: sėrbėt), emėr aqė I dhėmbshėm
luftėrash, paska mbetur vėrtet, nga fjala sorra e zezė,
me ato epitete krenarie vajza kosovare kosovarja, duke
ia fshirė plagėt e luftės dėshmorit tė vet nė fushėbetejė?
Ky emėr aqė I dashur paska mbetur si idol artistik e symbol arti
lutarak edhe historiografie, me prejardhje linguistike nga sorra
e zezė?! A Kosovarja e bukur nė fushė lufte me kokėn e luftėtarit
nė prehėr, ajo kosovare qenka njė sorrė e zezė?!
-
-
Kjo ethymologji deformuese u bė vetėm pėr shkak tė
injorimit indirekt, si mjet psikoze, duke e nėnvleftėsuar emėrtimin,
qė nė fund tė fundit tė tė gjithave atyre pėrpjekjeve
histerike, tė mbetet, pėrsėri tokė sllave, si ato tjerat tė
lartėpėrmendura... Kėtu ėshtė nė pyetje nėnvleftėsimi si
mjeshtri politike: nėnvleftėso e merrja vlerėn me nga krejt qėllimet
nė prapavijė kohore.
-
Vet
spjegimi sllav pėr emrin gjeografik Kosova, bie ndesh nė kundėrshtim
me vet veprimin ēlirimtar dhe me vet etikėn historiografike tė
asaj lufte ēlirimtare nga turqit, qė fatkeqėsisht kjo hipothezė
pėrkrahet edhe nga studjues tė mirėfilltė
-
-
Emri Kosova si emėr gjeo-historik si njė emėrtim
I ngushtė topografik, qė pėrkufizohet nė mėnyrė tė thjeshtė
linguistike, rreth emrit tė njė fushe, tė cilėn fushė e emėrtoi
lufta, respektivisht realiteti historik I njė fushe tė
shtruar nė kosa, nė shpata, kosa a shpata tė ngrehura nė
fushėbetejė, ndėrmjet ballkanasve dhe turqve mė 28. Qėrshor,
1389. Ajo luftė u thirrė Lufta e Kosovės, si luftė e pėrbashkėt
me tė gjitha mjetėt e luftės edhe me kosa, nė vend
shpatash, qė ka kuptimin e shprehjes ballkanasit nė kosa me
turqit, tė ngritur kosaz, kosaz mbi turqit.
Shprehja shqipe kosaz ėshtė jo e rėndomtė,
kur dy veta apo dy grupe njerėzish janė nė kryengritje, nė
konflikt ndėrmjet vetit, thohet shqip po shkojnė kosaz, ēka
po shkoni kosaz me kuptimin kundėr njeritjetrit nė hasmėri
-
-
Fjala shqipe-illire kosa ėshtė fjalė skipe-illire
parasllave, qė e morėn dhe e pėrehtėsuan si huazim linguistik
vet gjuhėt sllave, me tė njejtin kuptim, ēka ėshtė njė veprim
I ndėrsjelltė I tė gjitha gjuhėve tė afėrta e tė largėta.
Vlen tė theksohet se pikėrisht sėrbėt nė Luftėn e Kosovės
(1389), nuk ishin as tė njohur si komb e popull sėrb, por emri
I tyre ishte rashė (rus), qe nga shteti I parė sėrb
Rashka, si banorė tė principatės sė Stefan Nemanjės tė
Rashkės (njė princ shqiptar I sllavizuar pėrmes martese
Stefani I Nemuni).
-
Nė Luftėn
e Kosovės, morėn pjesė disa popuj ballkanik: shqiptarė, sėrb,
bullgarė, boshnjakė, rumunė, hungarez, kroat etj. edhe me ndihmėn
e vet rusėve.
-
-
- HEROI
I LUFTĖS SĖ KOSOVĖS SHQIPTARI MILLESH KOPLIKU
-
-
-
Heroi I Luftės sė Kosovės ishte shqiptari Millesh
Kopliku, princi ushtarak gjeneral, I cili e therri nė thembėr
me shpatė a kosė tė helmet, mbretin e suprfuqisė sė kohės
sultan Muratin nė ēadėr ushtarake, kur ai ia dha kėmbėn nė shėnjė
pėrshėndetjeje, mu nė sy tė shtabit suprem tė ushtrisė turke -
kur Milleshi shkoi nė bisedė me atė gjatė luftės, pėr tė kėrkuar
armėpushim! Ai hero
ballkanik, ishte Millesh Kopliku, sipas tė dhėnave historiografike
shqiptare edhe nga vet gojėdhėnat, kėngėt lirike popullore, tė
pėrciellura brezpasbrezi, qė sot populli shqiptar dokumenton -
shqiptari, tė cilin e pėrvehtėsuan sėrbėt, gjoja si Millosh
Obiliqi, sėrb!
-
Vet kėnga
Lufta e Kosovės (1389), e cila u kėndua derisot me lahutė
nga shqiptarėt, jep spjegime interesante qe nga bestytnia e deri
tek faktet reale historike. Ėndrra e Muratit, se do ta pushtonte
Ballkanin, por Hana e Dielli ndet ishin ra, qė difton
vdekjen e tij nė Kosovė, para nisjes pėr luftė difton drojen
e e pushtuesit, se pikėrisht Kosova ishte gjithmonė fund I
perandorive pushtuese:
-
- Sulltan
Murati andėrr kish pa:
- Dy
orrla mue nkrahė mkanė ra,
- Tanė
yjzit pej qielli ntokė janė ra
- Tanė
me tokėn na ishin bashkue
- Hana
e Dielli ndeti ishin ra
!
-
.
- E
Milleshi te mreti asht shkue
- Ēojke
kamėn mreti me ia dhanė,
- Ky
hanxhar mretin e kish shpue
- Dekun
mretin e kish pa lanė!
- Qaty
Milleshi ish konė dalė
- Mirė
atkisė nshpinė I ka ra
- Po
munohen turqit mI pre
-
- Ni
shkinė plakė e kishin gjetė
- Qaty
shkina turqve u ka thanė:
- Ju
tha shpatat pėr me I shtrue
-
- E
atkisė nguj pėr me I mshue
-
-
Lufta e Kosovės kėngė Pėrparimi Prishtinė,
2/1978
-
-
Kėnga rrėfen, sesi vet: Qaty shkina turqve u ka thanė /
Kurr Milleshin ju smundi mI pre / Se I veshun nė hekur pancir
asht / Edhe atkinė e ka veshun nhekur / Ju si nmujshi
Milleshin mI nxanė / Kqyrni ēilsat ai nmusteqe I ka
.
Dhe vet vdekjėn e Millesh Koplikut ua tregon ajo shkina plakė, qė
merret nė kėngė si spijune turke, pėr ta pre, me e vra heroin e
Luftės sė Kosovės!
-
-
Pas vrasjes sė Sulltan Muratit, u thye ushtria turke pėrkohėsisht,
me aktin heroik tė shqiptarit Millesh Koplikut, qė e
falsifikuan sipas historiografisė sėrbe, si gjoja Millosh Obiliqi.
Sipas falsifikatorėve sėrb e para tyre atyreve grek: tė gjithė
trimat e heronjtė ballkanik tė luftėrave ēlirimtare, tė gjithė
strategėt e dijetarėt na qenkan vetėm tė tyre! Ashtu ndodhi me
Konstantinin e Madh, me Lekėn e Madh (Aleksandrin e Madh tė
Makedhonisė illire), gati edhe me vet Skendėrbeun, qė nuk e
falsifikuan, po mos tė ishin dokumentet historigrafike, letrare e
shkencore perėndimore tė kohės
-
-
- EMRI
KOSOVA NGA FJALA KOSA
-
-
-
Emėrtimi Kosova origjinėn e vet linguistike
e ka nė emrin kosė, kosa, qė ėshtė vegėl pune pėr
kositjen e barit, apo premjen e barit, kosa qė kositė barin. Kosa
ėshtė fjalė qė pėrcakton njė cope tė gjatė e tė tėholluar
metalike, me pėrbėrje ēeliku e hekuri, me gjatėsi thuaja sa e
shpatės, e tėhholuar me maje pak tė kthyer harkore, me njė teh
shumė tė mprehtė teh anze, si anza qė tė sosė, pret si
anza si rrfeja synonome kėto tė shprehjeve shqipe. Gjėrėsia
e kosės ėshtė pothuaj sa e shuplakės sė dorės, ngjitet pėr njė
bisht druri tė gjatė pėrmes
ēykės sė kosės e me dorėz, si mjet kositjeje.
-
-
Kosa ėshtė pėrdorė edhe si mjet lufte, nė mbrojtje e nė
sulme, duke e lidhur tehun tek ēyka e kosės me njė rub, harrėn,
pėr ta pėrdorė si dorėz shpate, dorėz kose. Ēka do tė thotė
se kosa ėshtė pėrdorė edhe si mjet kositjeje tė barit edhe si
mjet lufte nė raste eventuale
-
-
Nė Luftėn e Kosovės (1389), si luftė e pėrbashkėt e
ballkanasve kundėr turqve, shumica e ballkanasve, luftėtarė nė
atė fushėbetejė Fusha e Kosovės as nuk kishin armė
tė duhura lufte dhe nė mbrojtje tė Ballkanit, ata pėrdorėn edhe
kosėt, kosat, si armė nė vend tė shpatave. Dhe si luftė
gjithballkanike, ajo fushė lufte u shtrua nė kosa, fushė e
shtruar nė kosa si emėrtim me kuptimin me tė gjitha mjetet
e luftės sė pėrgjithshme gjithpopullore ballkanike kosa
kosava kosavė dhe nga aty I mbeti edhe vet emėrtimi Kosova.
-
-
Rrėnja kryesore e fjalės ėshtė
rrokja k o s si deminutiv morfologjik e
fonetiko-historik qė formoi shumė emėrtime e kompozita i.e.
dhe PIE. Rrėnja kos kuptohet nė shqip, sipas mendimit tim
mund tė zbėrthehet nė njė analizė fono-morfologjike kėshtu:
-
-
- K=ecja,
veprimi I njeriut,
-
- O=dielli,
-
- S=onomatopeja
e lėvizjes, fishkėllima e kosės gjatė premjes sė barit, si
premje harkore sss, nė
kuptimin e emrit kos (kosė, kosa) premja gjarpėrore,
harkore, si fuqizim I dyfishtė fonetik e morfologjik
onomatopeja e veprimit tė premjes, apo lėvizjes sė trupit nė
hark, nė sferė, nė rreth, pėr tu krijuar energjia fizike apo
edhe ajo energjia shpirtėrore.
-
-
Rrėnja e fjalės k o s ka kuptimin e lėvizjes
harkore, lėvizjes sė trupave nė natyrė e deri tek lėvizja e
trupave qiellorė, qė formoi emrin kosmos. Kjo rrėnjė k
o s formoi kompozitat i.e. koseria, kosmetik-ė, kosmik,
kosmodrom, kosmografi-a, kosmonaut-I, kosmopolit, kosmopolit-izėm,
kosmovizion, etj.
-
-
Fjalėformimet
i.e. e ballkanike: kosavė, kosava, kosavina, kosmaj, Kosturi,
Kosmaqi, kosto-ja, kanė spjegim shqip nė fjalėn premje,
premje nė lėvizje, diēka qė prehet si me teh nė lėvizje, e
deri tek premja e ēmimit kos- kosto-kushtim, kusht, qė
duhet prerė, caktuar, ēmuar sipas vlerės materiale apo shpirtėrore,
kur njeriu prehet nė vend nga befasia, ēudia, tmerri, frika, gėzimi
I madh I papritur etj.
-
Kuptimi I emrit Kosovė, Kosova ėshtė vend premjeje,
fushė premjeje, kositje trupash, sikur kositė barin nė livadh,
vendpremjeje me shpata e kosa. Shprehja
artistike popullore shqiptare ka ra kali me not ngjak ėshtė
shprehja mė e fuqishme shpirtėrore, e cila difton fushė gjaku,
premje trupash si pret kosa barin
fushė e mbushur me gjak
Fushė-Gjaku Fushė-Kosova Kosova!
-
Armiku nė
Kosovė ėshtė pritė e pree edhe me teha kosash e shpatash nė
mbrojtje!
-
-
- DARDHANIA
-
-
Origjina lingustike e emrit Dardania
lidhet etnogjenetikisht, me paraardhėsit e shqiptarėve tė
Kosovės, deri me shkatėrrimin e Illirisė sė Vonė, me rėnien e Mbretėrisė
Dardane tė Gencit, mė 168 p.e.r. kur u lind kalendari I ri, me
ditėn e muajit tė parė kalendor me fillin e epokės e cila
quhet sot epoka e re. Ndėrsa ethymologjikisht emri - Dardania solli
dhe formoi emėrtimin shkencor botanomin dardhė, dardha
(Pyrrus communis L.) dru frytor gjetherėnės, I gjinisė sė dardhės
I familjes sė trėndafilorėve (Rosacea). Vet emri shkencor
botanik, lidhet me fjalėn skipe-illire tė stėrlashtė, nga
Botanika illire edhe para kohės sė Dardhanusit e Theucerit.
-
-
Ethymologjia e vet emrit botanik Pyrrus lidhet
me emrin e dardhanėve tė shumėhershėm paraballkanik,
paragrek e paraeuropian para emėrtimit tė Grykės sė
Dardhanelleve
dardhane, para emėrtimit tė Dardhanisė afėr Hillionit e
Abidhosit, atėbotė, kur shkenca shqipe- illire (skenca
skipe) ishte nė kulmin e lulėzimit tė saj qė ne sot e
quajmė Antikuiteti botėror, nė rrafshin trekontinental
azio-afriko-europian historiografik dhe nė pėrmasa shkencore
gjenerale.
-
-
Dardhania njihet historikisht nga babai I Historisė
Herodoti dhe nga tjerėt authorė antik Dardhania
si emėr gjeografik dhe mbretėri e lashtė prej Mijvjeēarit tė VI
p.e.r. qė do tė thotė, tash e mbi tetėmijė vjet mė parė, qė
ruan dėshmi e monumente arkeologjike nga Koha e Gurit, Bronxit dhe
nga fillimet e neolitit. Prej atėbotė Dardhania
(para)historike ishte e banuar nga dardhanėt illirian tė
cilėt bėjnė pjesė nė dyndjet egjeane disa here nė
histori, nga Azia nė Europė, nga Europa nė Azi dhe anasjelltas.
-
Gryka e
Dardhanelleve, Dardhania afėr Hillionit e Abidhosit, e deri tek
mbretėria dardhane e Hillit, Bardhillit, Agronit, Theutes e Gencit
edhe deri tek shqiptarėt e sotėm tė Kosovės janė hallka tė
kėputura historike tė cilat I pėrkasin njė tėrėsie
gjeo-historike e historiografike illire-pellgazgjike.
-
-
Herodoti, shkroi mjaftė pėr jetėn e dardhanėve nė
Ballkan edhe tej e kėndej Egjeut, por, edhepse ai ishte analizuesi
I Homerit nė veprėn e parė europiane Hilliadha e Odhisea
edhepse aqė shumė shkroi pėr heronjtė dardhanė tė Hilliadhės
(Iliada) shkrimet pėr dardhanėt u deformuan nga politizimet e
shumėta tė pushteteve gjatė periudhave historike mbi trojet
trojane dardhane edhe vet nga authorėt antik, si historianė
anti-illirian tė korruptuar oborresh mbretėrore tė mėvonshme
greko-bizantine e romake.
-
-
Sipas shumė rezultateve arkeologjike tė cilat nė Egjee
dhe nė Azi tė Vogėl,
supozojnė praninė e njė elementi para-indoeuropian dhe paragrek,
duke pėrcaktuar me njė lashtėsi tė hershme nė Mijėvjeēarin e
III-tė p.e.r. Tė dhėnat historiografike edhepse me disa
ndryshime pėr shkaqe tė politizimeve kohore, pėrsėri janė
hallka hartografike tė shkėputura, tė cilat mund tė lidhen, por
me njė mjeshtėri tė forte, duke I gjetur tė shtrėmbėruara tek
disa authorė antik dhe mė reale tek disa linguistė e historian tė
kohės sė re.
-
-
R. Malteni thekson lėvizjet dardhane, I provojnė edhe
ngjashmėritė e emrave Trojan me ata illir. Ky fakt nuk dėshmon
vetėm lėvizjet prej Azisė pėr nė Europė, por edhe anasjelltas.
Shtegėtimet nga Azia nė Europė, do tė spjegonin me njė anė
bredhjet e Eneut dhe tė heronjve tjerė Trojan, siē janė: Paridi,
Hektori, Priami, Anhisi, Asaraku etj. tė cilėt kishin prejardhje
ballkanike dhe dardhane, si heronj tė Hilliadhės homerike.
-
-
Emri Dardania qė ka origjinė linguistike
nga botanomi dardhė, dardha
dhe qė duhet tė thohet drejtė shqip Dardhania -
ėshtė dirigjuar nga sllavistika, qė nuk ua qet goja disonin dh,
nė mungesė tė kėtij dytingullorit dh ėshtė njė
deformim fonetik edhe vet nė Shqipen e sotme, poashtu edhe nė
Linguistikėn Shqiptare, nė Albanistikė kurse nė Shqipen e
Vjetėr, si botanom, ėshtė ruajtur edhe si antroponom, zoonom dhe
toponom Dardhan, Dardhanė, Dardhana Dardhania.
-
-
Toponomi
Dardhania shtrihet nė rrafshin gjeo-historik dhe
historiko-linguistik aqė tė madh euro-aziatik, saqė vetėm duke pėrkujtuar
realtetin kohor njė
histori illire tė humbur nė toponomet Dradhania e Trojės (Dardania
e Troades, nė jug tė Hellespontit), qė edhe sipas Apollodorit
dihet se nė territorin e Trojes (Troades) shtrihej njė
krahinė me emrin Dardhania, duke vazhduar
Straboni Dardhania, quhej sipas emrit tė qytetit
dardhan, qė shtrihej afėr Hillionit e Abidhosit. Poashtu
toponomi i sotėm - Dardhanellet lidhet direkt me emrin
dardhan Gryka e Dardhanelleve (Gryka e Dardaneleve), e deri nė
veri tė Ballkanit, me shtrimje nė onomastikėn ballkanike, deri
mbi trevat e Delmatisė e tė Dakisė, respektivisht, edhe
deri tek kulti i kulturės mythologjike Dardhanusi i Biri i
Zeusit (Dadhanusi Biri i Zojsit) Tė gjitha kėto tė dhėna
onomasiologjike antike, na japin njė pasqyrė reale, por nė hallka
tė kėputura historike, tė cilat dikur ishin tė lidhura nė njė
zinxhir gjeo-linguistik epokal.
-
-
Dardhanėt fisi illirian nga mbretėria e Hillit tė
Hillionit, si trojan nga Hillioni (Hilli Jonė Hilli joni)
formuar si mbretėri nė vete, kishin bėrė lėvizje nė dy
drejtime: nė Ballkan dhe nė Apenine. Historikisht pėr lėvizjėn
dardhane nė Veri e nė Jug , flasin me fakte historiografike
sjegimet e toponomeve tė ngjajshme nė Azi tė Vogėl, nė Illiri
dhe nė Apenine, nė Pelloponez e nė Sicilii.
-
Straboni
shkruan se nė Dardhani janė dy fise dardhane: galabrėt e
thunakėt analogjia e tė cilėve gjindet nė Jugun e Italisė
galabrėt (Galabria galanėt, tė zeshktit, zeshkanėt, sipas
fjalės shqipe galė, gala, Galani, galanėt, galabrėt
galabrezėt (kalabrezėt e Kalabrisė), ku sipas tyre sot quhet
edhe vet krahina Kalabria, kalabrezėt
e Italisė sė sotme. Me lėvizjen e galabrėve kah Veriu Apenin
u formua edhe etnonomi -
Galia, galėt Frankėt Franca e sotme.
- Galabrėt
dhe Daunėt nė Apulli, qė nuk ėshtė vėshtirė tė spjegohet kjo
analogji, jo e rastėsishme, kur dihet se territoret e Kalabrisė
ishin tė banuara nga fiset illire: mesapėt e japygėt qė
ishin vendosur atje nga Ballkani. Nė kėtė dyndje egjeane tė elementit kulturor nė
siujdhesėn Apenine sigurisht kjo ėshtė pjesa e elementit
etnokulturor tė dardhanėve. Historiani Plini Plak shkruan
pėr fisin dardhan, tė cilin e ka shkatėrruar Diomedi nė
Apenine.
-
-
Fjala mesap ėshtė krejtėsisht fjalė shqipe-illire,
e cila ka spjegimin si dyshim i njeriut dhe shprehet pėrmes
ndafoljes ndoshta, (Ndashta, ndashti) mesapė, mesapit = me dukėt,
ndoshta mund tė jetė... kur njeriu ėshtė dyshues nė diēka,
e qė nuk ėshtė i sigurtė nė veprimet qė e rrethojnė gjatė
ekzistencės sė tij mesapė mesapit (po, jo), mesapėt
Mesapia.
-
Lidhja
gjenetike e mesapėve dhe e japygėve me illirėt ballkanik
spjegohet me emrat illirė, nė mbishkrimet e epitafet issase
e filalet e tyre: emri Drossus nė mbishkrimet issa
e Tragurioni (gur troje) ėshtė edhe nė mbishkrimet
mesape nė trajtė drossihi , Blatios (Isa) emri i njė
princi ushtarak nga Apullia. Nė mbishkrimet mesape u dėshmua emri Blatves
Blaves (Bllatva), emri Sallas tek Issa e Tragurioni, si
edhe tek katundi Lumbarda.
-
-
Emri Lumbarda, qė nė shqipen spjegohet Lumbardha,
lumi i bardhė, spjegon edhe vet ethymologjinė e emrit
Lombardia, krahina e Lombardisė, me kuptimin Lumbardhia,
nga dy fjalėt: lum + bardh, Lumi i Bardhė, qė shtrihet
nė luginėn e lumit Po nė Italinė veriore Lombardia.
-
-
Nė Korēulla qė tek mesapėt njihet Salaihi,
Salahiai, Sallonas, Sallontum etj, Tremeri, thekson: njė
pjesė e kėtyre fiseve dardhane ėshtė ndarė edhe ka kaluar nė
Azi tė Vogėl tek Frigėt. Dyndjet e dorikėve si
dyndje egjeane (dorikėt dor ik, ik dorė, largohu me
spjegim shqip) sipas disa historianėve, kėtė lėvizje dardhane e
lidhin me dorikėt qė u bėnė nė fund tė shek. XIII p.e.r. dhe nė
fillim tė shek. XII p.e.r. sipas Dabinoviqit. Kurse sipas B. Ēoviqit
dhe A. Benacit, (AR IV-V JAZU 329) lėvizjet dadhane i janė
shėmangur pjesės qendrore tė Illirisė (Shqipėrisė Veriore,
Malit tė Zi, Dalmatisė(Delmatia) jugore e qendrore, Hercegovinės,
Bosnjės Jugore, Rrafshit tė Dukagjinit e Sanxhakut, atėherė do tė
thotė se, drejtimi i kėtyre lėvizjeve dardhane, u bė nėpėr
pjesėt lindore tė Ballkanit. Nė kundėrshtim me kėtė mendim,
M.V.Grashanini, thotė se: lėvizjet e dardhanėve, si lėvizje
egjeo-dorike kanė shkuar kah pjesa Perėndimore e Dardhanisė,
ose nė territorin e sotėm tė Kosovės duke mos e pėrmendė
pjesėn tjetėr jasht Kosove, nė gjithė Sėrbinė, Malin e Zi,
Bosnjen Lindore, Maqedoninė Veriore, vetėm pėr shkaqe politizimi
tė territoreve tė pushtuara shqiptare-dardhane, anipse deridikund
thejnė theorinė e
Dabinoviqit, pėrsėri shihen lojėrat politike nė vend tė fakteve
historike.
-
- Nė
dyndjet e mėdha egjeane nė pjesėn e saj tė drejtuar kah Jugu,
rol vendimtar kishte Ballkani Perėndimor dhe treva e sotme e Kosovės.
Nxirren konkludime tė shumėta jo vetėm nė forma hipothetike, se
njė pjesė e madhe e formave tipike tė punimeve nga guri e
qeramika, qė janė karakteristike mė vonė pėr paijonėt sėbashku
me trajtat e caktuara metalike si forma tė nxierrjės sė fakteve
nga punimet me dorė manifakturale kjo formė ka depėrtuar nėpėr
Kosovėn e sotme kah Jugu, por sipas Grashaninit: duke e lėnė
me siguri anash rrugėn e Moravės qė ishte Marga dardhane, lumi
mė jetėdhėnės i dardhanėve pėr ekzistencėn e tyre deri nė
shek. XVIII, kur pas spastrimeve etnike mbi dardhanėt, u bė
vendosja barbare e sllavėve nė Dardhani. Mu pėr kėtė shkak edhe
heziton Grashanini ta vėjė rrugėn e Moravės nė kontekstin
dardhan.
-
Nga ky
spjegim faktesh perifrastike duket edhe mendimi hipothetik, qė kėto
hipotheza i forcon materiali arkeologjik i periudhės kalimtare nga
bronzi, nė periudhėn e hekurit, qė vie nga Kosova nga territori
qendror i Dardhanisė.
-
-
G. Novaku thekson: ...dadhanėt ishin popull nė
vete, qė kishin qendruar (me tė njejtin emėrtim etnonomi e
toponomi) deri nė
kohėn e Justinianit I (527-565 e.r.) kur nė atdheun e tyre vet
Justiniani ishte edhe i lindur aty, themelon qytetin Justiniana
Prima duke i lidhur dardhanėt e Trojes (Troadės) me dardhanėt
ballkanik, pasi edhe kanė tė njejtėn etnogjenezė trashigmie tė
rodit tė tyre apologjetik ndaj lėvizjeve tė madha nė tė tri
drejtimet e tyre veriore, lindore e perėndiore tė Ballanit dhe nė
Apenine.
-
-
Hapėsira
linguistike dardhane shtrihej nė gjithė territorin ballkanik, si
hapsirė linguistike illire. Madje edhe nga kjo hapėsirė elementi
gjuhėsor illirian, shtrihet nė kėtė territor tė gjėrė
gjeo-linguistik, siē provon B. Hronzy, duke i dėshifruar
tabelat e argjillit nga Knosusi. Kėtė konstatim tė
Hronzy-t ...e provon edhe prania e toponomisė identike nė
territorin anatolo-ballkano-egjean. Ky substrat paragrek ėshtė
i karakterit para-indoeuropian, e tregon edhe fakti se koha e
formimit dhe e diferencimit illirian, i cili ėshtė vendosur nė
gjithė Ballkanin, bie shumė para vitit 3.000 p.e.r. kėtu edhe
jetojnė illirėt me fatin e tyre historik.
-
-
Gjithė territori dardhan i pėrket zonės illire
etnogjenetikisht, pėr nga karakteri linguistik dhe formula
onomastike trepjesėshe tė cilėn Duje-Randiqi-Mioēeviqi, e
konstatojnė nė Dalmaci ėshtė dėshmuar edhe me materialin
epigrafik tė Dardhanisė (Studime Onomastike illire). Ndėr
tjera kjo lidhje e pėrgjithshme, jovetėm jugore illire, por edhe
me vet materialin linguistik tė Dalmacisė sė mesme nė territorin
dardhan, shihet edhe nė analogjinė e spjegimit tė antroponomisė,
tė atyre mbretėrve dardhan sikurse janė: Longarusi, Batoa dhe
Monuniusi (Monuni) e Etuta*) pėrfundon studimi. F. Papazoglu, nė
veprėn Onomastika dardhane ZFF VIII 1, thotė: i
gjithė materiali i gjetur onomastik nė territorin dardhan, mund tė
ndahet nė dy grupe emrash: 1. grupi lindor nė tė cilin
ekziston elementi onomastik thrrakas dhe i cili pėrfshinė pjesėn
lindore territorin ndėrmjet Skupit (Shkupit),Kumanovės e
Naisses (Nishit) dhe 2. grupi perėndimor, nė tė cilin pėrfshihet
territori i Kosovės dhe ēka ėshtė mė karakteristike nė
Kosovė ėshtė dėshmuar onomastika e pastėr dardhane, e
rrjedhimisht ajo illire, ku nuk mund tė mohohet pėratėsia illire
e etnonomit dardhan qė jeton nė tokėn e vet.
-
Dardhanėt
jetojnė nė tokėn e tyre. Edhe emrat specifik , analogjia e tė
cilėve nuk mund tė provohet as tė dėshmohet jasht territorit tė
Dardhanisė, tregojnė pėr praninė e elementit paraillir
(pellgazgjik)- i cili ėshtė faktori mė mė rėndėsi nė ndikimin
dhe nė formimin etnik, e sidomos nė formimi e Onomastikonit
dardhan. Ky element kohėve tė fundit po identifikohet si substrat
pellgazo-anatolian, idiomat e tė cilit, sipas Karl Oshtirit, janė
ruajtura nė tė folmen e gjuhės paraballkanike nė Illirishten
e stėrlashtė.
-
-
Dardhania duhet tė konsiderohet si zonė onomastike e veēantė.
Fakti se emrat illirian gjinden nė gjithė territorin e Dardhanisė
dhe se numri i tyre ėshtė shumė i madh edhe tė dėshmuar vetėm
nė Dardhani, tregon se Onomastika illire nė Dardhani, ka qenė
gjithmonė autoktone dhe jo e marrun nga jashtė pėrfundon me tė drejtė historike Fanulla Papazoglu.
-
-
Logografi Hekateu nga Mileti, shek VI p.e.r. ekzakt
shkruan kėshtu: Kėtė po e shkruaj siē mendoj se ėshtė e
vėrteta. Se ēka e tregojnė grekėt, e shumėta e tyre ėshtė
qesharake. Madje edhe atėherė kur grekėt flasin pėr illirėt,
pėr fiset e tyre e sidomos pėrmarrėdhėniet e tyre me botėn,
- gjithmonė flitet nė kontekstin e politikės maqedone, apo
romake... Ky mendim real i Hekateut ėshtė vetėm njė nga
shumė dėshmi tė gjalla pėr falsifikatorėt grek, sesa e kanė
injoruar gjuhėn e kulturėn dhe shkencėn illire duke e pėrvehtėsuar
tejmase dhe njėkohėsisht, kėtu shihet haptazi droja greke nga
ringjallja illire!
-
-
Tėvona, Hekateu nuk ngurron tė shkruaj edhe kėshtu: Hekateios
Milesios hode mynthetai tade grafo, hos moi dokei alethea eimai gar
Hellenon logoi poloi to kai geloioi, hosemoi fainontai eisin.
-
-
- Kur
Apiani i Aleksandrisė jep spjegimin e tij gjenealogjik mbi fiset
illire: Kai tode moi malista, polla mytheunton hetera pollon,
areskei. Illyro de paidas Enhellea, kai Autarie, kai Dardanon, - kai
Miadon, kai Thaullanta, kai Perraibon genesthai kai thugateras,
Parthokai Daortho kai Dassaro, kai heteras. Hothen eisi Taulantioi
te kai Peraiboi kai Enhellees, kai Autarieis kai Parthenoi, - kai
Dassaretioi kai Darssoi. (Apiani: Illyria IV).
-
-
-
Interesante ėshtė paraqitja e fiseve illire nė gjuhėt
i.e. greke, sllave e romane. Krejt ashtu sikurse e kanė marrė tjerėt
kuptimin e etnonomeve tė fiseve illire edhe ashtu ka mbetė edhe
jasht kontekstit tė gjuhėve tė tyre, nė disa variante gjoja
gjenerale globalisht nė pikėpamje linguistike. Si pikėpamje
fonetike e morfologjike fjalėn emėr illire, me pamundėsi
theksimi nė disa gjuhė tė tyre edhe pėr shkak politizimesh edhe
me vet shkencėn linguistike derisot, iu kanė imponuar popullit, me
pamundėsi theksimi tė tingujve dhėmbėzorė (th, dh), disa
grykore qiellzore (kh*, g-j, gh, gl, kl, kh, hr) sidomos kur
ka mungesa tė theksimit tė grupeve (nd, ng, o-shkurtzėshe) janė
probleme tė hapura pėr diskutim.
-
-
LATRONĖT E DARDHANISĖ. njihen nė histori si
kryengritėsit dardhan kundėr pushtimeve tė huaja e robėrisė,
nga fuqitė e tė dy anėve tė udhės diellore deri tek njohja
historike e dardhanėve tė sotėm tė fundshekullit XX-tė kundėr
masakrave masive e pastrimeve etnike sllavo-ruse mbi territorin e
ngushtė dardhan tė Kosovės.
Nė burimet antike tė shkruara, dardhanėt njihen si fis i
fortė i pėrmendur, luftėtar tė fortė e tė qendrueshėm nė ēfarėdo
ekstazash tmerri luftėrash eventuale
- qė pėrballuan tė gjitha rreziqet shkullore e mijėvjeēare
prej tė huajve. Njihen mbretėritė dardhane nga Bardhilli,
Agroni, Theuta e Genci. Kėshtu
nga shek.III p.e.r. dardhanėt kishin njė shtet tė fortė e tė
fuqishėm politik, ushtarak e administratinv nė Ballkanin illirik.
Krijuan mbretėrinė me dinastinė e Llongarit dhe si fuqi e
madhe politike ballkanike. Nė atė kohė tė Illirisė sė vonė
pas shumė mbretėrive para epokės sė re, njė nga qytetet me rėndėsi
e qendėr e madhe tregėtare xehtare e Dardhanisė ishte Damastioni,
i cili ka krijuar edhe monedha te veta origjinale tė mbretėrisė
dardhane, si dhe qytetet tjera kryesore: Skupi, Municipi, Upiana,
Justiniana Prima, Naissa, Ulkinioni, Skardi, Skodra.
-
-
Skupi-Skardi-Skodra pėrbėjnė tretoponomshin linguistik qė tregon njė tėrėsi territoriale
kompakte dardhane, njėsi e pandashme antroponomike, toponomike dhe
si onomasiologji unikate e njė populli ashtu sikur edhe ėshtė
populli i sotėm shqiptar. Shihet gjeneza e njejtė e kėtyre tre
toponomeve nė fjalė, linguistikisht si gjenezė e pėrbashkėt e kėtyre
tre emėrtimeve si emra gjeografik, tė cilat pėrbėhen nga rrėnja
e njejtė e fjalės me dytingullorin SK (SC) sku
ska sko si njė tėrėsi gjeo-historike dhe
gjeo-politike, e cila nuk mund tė ndahet arbitrarisht, ashtu sikundėr
nuk mund tė mbetet e ndarė gjeo-politikisht pėr shkaqe
politizimesh ballkanike.
-
Shkupi
ishte kryeqyteti i dytė i Dardhanisė pas rrudhjes gjeo-politike
nga invazionet sllavo-bizantine e romake, deri me rrudhjen
gjeo-politike tė fundit deri tek Shkodra e Theutės dardhane
illire, buzė Adriatikut (Hadriatikut illirian) si qendresa jo e
fundit e genit illirian dhe Gencit si mbreti i fundit i Dardhanisė
(168 p.e.r) kur ra nėn pushtimin romak.
-
-
Tė gjitha fiset illire: dardhanėt, makedhonėt,
epirotėt, ardianėt, skordistėt, delmatėt, liburnėt, dakėt,
paijonėt, e deri tek fiset e hershme Thaullantėt dhe Henhellejtė
(Enkellejtė), me formimin e mbretėrive tė tyre tė veēanta,
disa herė historikisht u rrėnuan nga luftėrat ndėrmjet tyre e
deri tek luftėrat me pushtuesit e invazionet e huaja u rrėnuan
dhe u ribashkuan disa herė nė histori popullėzuan Ballkanin
dhe Europėn e mė gjėrė, duke krijuar gjuhė e kultura europiane
e botėrore.
-
-
Onomasiologjia europiane fillon me illirėt, e nuk mund tė
spjegohet as vet emėrtimi i saj si shkencė linguistike, pa rrėnjet
e Shqipes sė Vjetėr, sepse tė gjitha gjuhėt i.e. e kanė si
burim tė pėrbashkėt Illirishten e Lashtė e cila sot
ėshtė gjuhė e gjallė, me bijėn e saj tė drejtpėrdrejtė
Shqipen ballkanike.
-
|
|