Nezir
Myrta / ETHYMOLOGJIA E
EMRIT SHQIPJA
FLAS
SKIP
*) Skipja est fjala krysore nomuse omtare oma
nom, qe krijoi linguinomin nomimin per guhen Skipja (
spikja skipe - guha skipe), oma nom, qe krijoi antroponomin skiptar
dhe oma nom, qe krijoi toponomin Skipnia - Skipėria
authori
Shqipja ėshtė fjala
kryesore emruese amtare ėma emėr, qė krijoi linguinomin
emrimin pėr gjuhėn Shqipja (gjuha shqipe), ėma emėr qė krijoi
antroponomin shqiptar - dhe ėma emėr, qė krijoi toponomin
Shqipėria.
Shqipja ėshtė Oma qė omnon- Ama qė amnon-emnon Ėma
qė emron, tri shprehjet kryesore, qė pėrcaktojnė gjuhėn nė
linguistikė:
Antroponomi
emrimi I njeriut shqiptar pjestari I popullit shqiptar,
populli shqiptar, kombi shqiptar, atdheu shqiptar
Prej tė cilit
antroponom - shqiptar, u formuan fjalėformimet shqipe: shqiptari,
shqiptare, shqiptarja, shqiptaria, shqiptarizma, shqiptarizimi, shqipėrim-I-e-et,
shqipėron, shqipėrues-I-e-it-et etj.
Toponomi Shqipnia-Shqipėria
emrimi I vendit, tokės atdheut.
3. Linguinomi spikja skipe guha skipe gjuha
shqipe Tė folurit shqip,
folja shqipe, shkrimi shqip, e qė me
spikja skipe - nėnkuptohet shpikja, zbulimi, si spikatje,
spikamė, e spikatur e persosur, zbulimi I spikatur pėr tė
folurit e gjuhės, shpikje e spikatur (spikje e spikatur), tė folur tė
persosur.
Shqipja si fjalė shqipe, ėshtė emrimi prej tė
cilit rrodhi dhe u formua si fjalė-emėr pėr shqiptarin, me tė cilėn
fjalė, nėnkuptohet - zogu emėr shpendi, zogu I qiellit
shqipoja (gege-shqipe), shqiponja (toske-shqipe), shqipja (pėgjithsisht,
nė gjuhėn shqipe), prej te cilit emėr morėn emrin shqiptaret shqiptari
Shqipėria Shqipja gjuha
shqipe.
Ėmrimi I Zogut tė Qiellit nė gjuhėn
shqipe tė vjeter ėshtė skifter, skifteri, skifterat kurse
me ndryshimin e tingullit tė lashtė illiro-pellgas tė zanores I
nė Y, rrodhi emrimi skyfter-skyfteri-skyfterat. Ky ndryshim
tingullor I zanores I, nė Y, krijoi shumė
probleme
linguistiko-ethymologjike edhe nė vet emrin shqipja-shqypja,
shqipoja-shqypoja, shqiptari-shqyptari, Shqipnia-Shqypnia.
Por, kėtė ndryshim tė tingullit, zanores I, nė Y,
duhet kuptuar, vetėm, si njė ndryshim fonetik dialektor, tė cilin e
hasim edhe nė shkrimet e disa rilindasve tanė, pėrkundėr gjuhės sė
folur dhe duhet tė mbėshtetemi nė Shqipen e Vjetėr apo
Illirishten e Re.
Fjalėt e hershme shqipe skifter, skifteri edhe para
atyre emėrtimeve edhe mė tė lashta skipter, skipteri,
skiptar, skiptari pėr emrin shqiponja, na ēojnė drejtė kah fjala emėrtuese illiro-pellgase skip,
qė lidhet direkt me SKIPE THOTI krijuesi i hieroglifeve
botėrore dhe krijuesi i Alfabetit tė Skipes Parė si bartje e
Atllantishtes, gjuhės sė atllantėve, pas Pėrmbytjes sė
Atllantides dhe sjelljes sė saj nė brigjet e Nillit, ku Thoti Skipe,
solli pėcaktimin e Gjuhės alfabetike, si gjuhė me alfabet tė vetin,
qė njihet Alfabeti I Thotit; pre tė cilit u formuan tė gjitha
alfabetet e gjuhėve tė lashta
Kjo trashigimii evolutive e fjalės sė lashtė shqipe
ballkanike SKIFTER SKIPTER - SKIPTAR ėshtė aqė e
lashtė, sa na ndajnė shumė periudha historike edhe shumė para asaj
Parahistorisė, tė cilėn ne e quajmė, si
koha parahistorike, deri tek alfabeti I Thotit, Thotishtes skip
spik.
Fjala e gjuhės shqipe tė vjetėr skifter, skipter-skiptar,
e cila edhe sot flitet tek shqiptarėt ballkanas, pas emėrtimit tė
shqiptarit shqiptar dhe vendit tė shqiptarėve Shqipnia -
Shqipėria,
rrodhi emrimi mė I vonė, tė cilin e planifikuan tjerėt e jo
shqiptarėt, si dedikim oriental. Anipse, qėllimi ishte tė lidhet me
emėrtimin e Skipes Parė, tek Thoti Skipe. Ky emėrtim solli shumė
probleme interactive linguistike, sidomos nė Fonetikėn Historike.
Emri me tė cilin lidhet emėrtimi I zogut qiellor skipe,
skipja si personifikim lingistiko-historik dhe
lingui-etnogjenetik, pėr shqiptarėt
shqipoja,
shqiponja, si emėrtim mė I afėrt logjikisht me emrin shqiptar
dhe si symbol I trimėrisė, guximit, symbol I lirisė nė flamurin
shqiptar, shqiponja me dy krerė ku
dy kokat, symbolizojnė Gegėn dhe Toskėn Gegėninė dhe
Toskėrinė, si dy krena nga
Njė Trup I Atdheut shqiptar. Ky
emėrtim shqipe, shqipja, shqipoja, shqiponja u bė pėr shkak
tė gjeneralizimit tė emrit nė fjalė, si pėrgjithėsim
morfologjiko-linguistik dhe gjeolinguistik, si: antroponom, toponom
dhe linguinom.
Tash, shtrohen pyetje madhore, tė cilat nga gjuha e sotme
shqipe balkanike, na shpiejnė nė njė fono-morfologji historike tė
veēantė, nė tė cilėn ėshtė
njė fonetikė historike e posaēme, sipas sė cilės edhe u bė
shkakėtare
kryesore, qė
mos tė
njihet botėrisht
sot vet emėrtimi
antroponomistik shqiptar dhe emėrtimi
toponomastik Shqipnia, Shqipėria,
as tė
njihet gjuhė
shqipe por tė
njihet nė
botė,
si alban, gjuha albane dhe toponomi Albania.
Sipas George Fred Williams-it, pėr
emėrtimin
e hershėm
tė
vendit tė
shqiptarėve,
Toka e shqiptarėve,
thotė:
Alvanon ishte njė
krahinė
e vogėl
e kėtij
vendi, prej tė
cilės,
pushtuesit I dhanė
emrin Albania nė
shekullin e Dytė
( shek. II-tė
e.r.) Emri I kėtij
vendi ėshtė
Shqipėria,
dhe populli I saj quhet shqipėtar,
dmth. Toka dhe bijtė
e shqiponjės
(Eagle). Kėshtuqė
Williams-I, nuk e ka fjalėn
pėr
emėrtimin
Albania, por pėr
emėrtimin
Skiperia, Shqipėria,
Toka e Shqipeve, ashtu sikur Gustav Meyer-I nė
veprėn
e tij - Das Land der
Skipetaren Vendi I shqiptarėve,
duke potencuar strukturalisht lidhjen gjenetiko-linguistike tė
shqiptarėve
me shqipen, shqiponjėn,
e jo me lidhje nė
emėrtimin
Albania, por, me emėrtimin
Skiperia.
A
flitet e shkruhet drejtė
- nė
gjuhėn
e sotme shqipe, fjala shqipe sipas kėtyre
variantave tė
lartpėrmendura
linguistike e fono-morfologjike tė
vet rrėnjes
sė
saj dhe sipas kompozitave nė
fjalė,
qė
burojnė
nga ajo rrėnje
linguistike nga skipe nė
shqipe dhe
Sa
ėshtė
e afėrt,
kjo fjalė
e gjuhės
shqipe shqipja me atė skipja nė
gjuhėn
e Skipes sė
Parė
prej tė
cilės
edhe u formua, si bija e skipes illire, apo Illirishtes sė
lashtė
pellgazgjike si Ama e Shqipes? Prej
tė
cilės
spikje skipe guhė
skipe-illire
u lind Shqipja, ashtu sikurse u linden gjeneratat epokale
pellgazo-illiro-shqiptare duke u bazuar nė
emėrtimet
e origjinalitetit morfologjik, si origjinalitet linguistik: shqipe,
shqipja shqipet (si shpend zog, zogjė
zogu, zogjėt)
dhe shqipe, Shqipja (si gjuhė)!
Kjo alternativė
linguistike u bė
nė
vend tė
fjalėve
emėrtuese
tė
lashta skipe, skipja, skiptar, skipetar, Skipnia, Skiperia!
Cila
ishte fjala e parė
e gjuhės
illire-pellgase tė
stėrlashtė,
e cila pėrcaktonte
vet emėrtimin
e emrit shqipe, shqipja (si emėr
shpendi, zogu) dhe nga e mori illirishtja atė
fjalė-emėr,
pėrveēse
nga emėrtimi
I lashtė
skipe, skipter, skiptar, nga Thoti Skipe I cili
fliste pikėrisht
Shqipen e rrėnjeve
tė
lashta tė
vet Shqipes sė
Vjetėr,
qė
flitet sot nė
ballkanin illirik?
E
cilės
gjuhe ishte fjala shkencore Aquilla, e cila pėrcakton
emrin e zogut (Aquilla chrysaetus) si shpend tė
madh tė
familjes Aquillidae (Akuillida) dhe ēfarė
do tė
thotė
vet kjo fjalė
akuilla nė
gjuhėn
e sotme shqipe? A mundet Shqipja ballkanike, ta pėrcaktojė
fjalėn
aquilla me vėrtetėsinė
mė
tė
madhe, qė
nuk ka mundėsi
spjegimi tė
saj sot, asnjė gjuhė tjetėr
indo-evropiane?
Sa
ėshtė
e ngjajshme fjala e vjetėr
skifter, skipter, skiptar e Shqipės
sė
Vjetėr
ballkanike, nė
bazė
tė
rrėnjes
sė
kėsaj
fjale skif, skip me atė
fjalėn
e lashtė
skip, skipe, Thoti Skipe? Edhe si emėrtim
I shpendit (skifteri, skifterat skipteri, skipterat, skiptari,
skipterat) edhe nė
shprehjet e sotme tė
gjuhės
shqipe (pėr
njeriun) ashtė
djalė
skipter, skiptar I zoti; luftoi si skiptari; ka sy skiptari; ka guxim
skiptari; ai (tė)
ta grabitė
sikur skipteri; (shprehje gegėnishte-shqipe).
Poashtu, tek arbėreshėt
e Italisė
fjala skipe, skipetar, Skiperia argumentojnė
fono-morfologjikisht dhe lingui-historikisht, si shprehje tė
lashta, tė
ruajtura, thesare tė
ēmueshme
si fjalė
tė
arta, kur I thohen dikujt nė
veēantii,
nė
shenjė
admirimi: a je skipetar; skipetar, moj skipetare; skipe etj.
Dardhanėt e Toplikut, deri vonė para Luftave nė Toplik (Toplicė),
kur u bė spastrimi etnik I shqiptarėve prej tokave tė veta, nga
serbo-rusėt (1874-76) nga barbaria sllave Dardha (Krushevci),
Gurshumi (Kurshumlia), Kreshtabardha (Kopaoniku), Naissa (Nishi) etj.
kėto vende shqiptare, tė banuara me shqiptarė, ku ėshtė folė
gjuha shqipe guha skipe, i kishin shprehjet shqipe Flas
skipas!; Po tflas skipas!; Fol skipas!; U lidhen skipas!; Luftojmė
skipas!; Lidhnu skipas!; Kape skipas! Po
tthom skipas! Besa
skipas! etj.
Shqipja, shqiponja, si emėr shkencor njihet Aquila, e
cila fjalė pėrcaktohet nga shqipja e vjetėr, - Aku+illa= Akuilla,
ku fjala e pare e kompozites i.e. e gjenerale (botėrore), ėshtė
kuptimi aku-akuj-akull, akulli, ku nė latinishten mori
kuptimin aqua = ujė, uji akulli ėshtė uji nė lat. Dhe
pjesa e dytė e kompozites illa Aqu+illa, kjo rrėnje
illa ėshtė kuptimi pėr illin, lidhje illirishte.
Pra, Aquila, emri shkencor I shqiponjės (Aquilladae), kuptohet,
zogu I cili jeton nė vende tė ftofta, me acar e akull, jeton nė
vende ku nuk hjeket kurrė bora e akulli, nė alpet shqiptare, nė
Evropėn veriore, Himalaje, Amerikė shpend I fuqishėm I maleve,
jeton nė shkrepa tė vrazhdė, tė rrėpinjtė thikpėrpjetė lartėsi
e shpella tė ashpra e tė acarta (tė ftofta akull), nė akuj,
akull atje ku ėshtė e paarrijtshme (jeton deri nė 70 vjet).
Shqipja, Skipja, Aquilla lypė akullnaja nė lartėsi tė mėdha
bjeshkore, alpike, jeton atje ku ėshtė
ftoftė akull, akuj Aquilla.
Pirroja, mbreti I Epirit illirian, njė nga gjeneralėt mė tė
njohur tė Historisė Botėrore, u quajt Aquilla Pyrro (Skipja
e Burrit) Pirro Shqipe Pirro Shqiponjė
qė ky emrim iu ka dhėnė vetėm burrave skipetarė, bijve tė
Shqipes, pėrkah tė ēmuarit tė guximit, trimėrisė, heroizmit tė
pashoq, nė beteja, nga historianėt antik (Che sovra gli altri com Aquilla
vola Qė pėmbi tjerėt, si Shqipe-Skipe fluturon)!
Poashtu, heroi kryesor I veprės sė Homerit nė Illiadhė
(Iliadė) Akili, ėshtė emėrtim I gjuhės skipe-illire
Akilli, qė lidhet direkt me kuptimin e Skipes Shqipes, shqiponjės
Aquilla Akilli Akili, ashtu sikur e gjithė vepra homerike
ėshtė histori illire, ashtu, sikur edhe vet Homeri ishte illir
Homeri hillirian,
I cili u pėrvehtėsua nga grekėt.
Fjala skip, skipe (scip, scipe), e cila pėrcakton
emėrtimet e sotme shqipe SHQIP, SHQIPE
ėshtė emri shumė I lashtė edhe para linguistikės indo-evropiane,
skip, skipe, ėshtė emėrtimi qė prinė nė Linguistikėn Gjenerale.
Vet fjala skip, skipe (shqip, shqipe), ėshtė ajo e Para skip,
skipe vetėm qė e kemi alternocionin fonetik tė dy tingujve tė
Shqipes sė sotme S = SH K=Q tė marrur indirekt nga
Latinishtja q=k lat.=ku (q) latine, ne e theksojmė q shqipe,
nė vend tė, bile, shkipe, ne e kemi shqipe.
Alternocioni fonetik nė Shqipen u bė S=SH nė gjuhėn
e shkruar shqipe, me Kongresin e Manastirit (1908-10), duke u bazuar nė
tė folmet dialektore, nė shumė shkaqe pa baza ethymologjike, qė
ngatėrrojnė gjurmimet shkencore, ashtu sikurse nė dytingullorėt
tjerė alfabetike, si tokzanore dytingujsh, tė pėrngjitura nė njė
tingull sikurse janė: g gj, s sh; d- dh, n-nj, x-xh, z-zh,
t-th, tė cilat nuk pėrdoren (pėgojėn) nė vende tė caktuara, aty
ku duhet theksuar drejtė, por -
tė cilat kanė krijuar probleme ethymologjike, pikėrisht
nė ato fjalėt mė kryesore tė gjuhės, kur ėshtė nė pyetje
lidhja e Shqipes me illirishten, pėsa I pėrket pėrcaktimit tė
drejtė shkencor. Kemi shėmbujt e tillė: skipe=shqipe; guha=gjuha;
guni-gjuni; geo=gjeo; gua=gjua; skrola=shkrola, shkronja;
skripi-skrimi=shkrimi; skolla=
shkolla; skolastika shkollimi I lire sokratik nė grupe etj.
Ashtu sikundėr kemi rastet e ndryshimeve fonetike si
alternocione nga e kundėrta e kėtyreve, qė ne I theksojmė ashtu
sikur sllavėt nė mungesė tingujsh gjuhe pėrkatės nė fonetikat
e tyre sllavishte, e qė krijoi probleme hulumtimi linguistik
sikurse: ethymologi=etimologji; ethymologu=etimologu;
methodika-metodika; theo-teo; theolog-teolog; mythologji=mitologji;
mythi=miti; mythike=mitike; methodė=metodė; orthografi=ortografi;
psikotherapi=psikoterapi; kuzina (vendi ku zina, ku zihet gjella)=kuzhina;
Pantheoni=Panteoni; uthopia-utopia; theist=teist; atheist=ateist; politheist=politeist; monotheist=monoteist;
these=tezė; theori=teori; theater=teatėr etj.
Fjala skipe, nga skipja illire (shqipja illire) para i.e.
krijoi fjalėt tjera me burim nga ajo: skip shqip; spik tė
folur,
folja, spik-spikatje-spikamė-spikama,
I,e,tė
spikatur-a; persosje, persosshmėria
e njeriut,
qė
I kemi kėto
kompozita tė
sotme shqipe, si nivel I lartė
pune, diturie, shkathtėsie;
poashtu: skrip shkrim; script-I, skriptet, skriptorja etj.
Fjala shqip rrjedhė
nga fjala skip, e gjuhės
shqipe-illire (guha skipe-illire), spika skipe, e cila rrodhi nga
psika skipe, ku skrola skipe (scroll) ėshtė
emėrtimi
mė
I lartė
shkencor nė
Genesis (Gjeneza): scroll 1, scroll 2
cka e karakterizon shėnjtėrinė
e shqipes, fjalė
e parė
qė
I prinė
thėnjeve
mė
tė
spikatura tė
kulmit tė
diturisė
sė
njeriut Librat e Genisit
Nė
gjuhėn
e folur popullore shqipe ballkanike, kemi emėrtimet
e vjetra pėr
shkronjėn
shkrola, shkrojla, shkrolė,
shkrollė,
shkrolla, shkrollat por
tė
ndikuar nga ndryshmi I tingullit s=sh, sepse pleqėt
thonė
me s - skrolė,
skrola, skrolat e skipes, skrola skipe
etj.
Shqip=Skip, shqiptar=skiptar, janė
dy shprehje tė
ndryshme fonetikisht, kurse me kuptim tė
njejtė,
qė
pak, ose aspak thuaja, nuk ėshtė
shkruar nga linguistėt
tanė,
e qė
kanė
pasė
mundėsinė
reale, ta pėrcaktojnė
drejtė,
bile nė
Kongresin e Manastirit (1908), aty ku me ndkimet e tė
dy anėve
tė
forta tė
Dy Portave, me ndikim tė
kohės,
shumė
raste tė
ndryshimit tė
tingujve tė
alfabetit tė
gjuhės
shqipe, krijuan probleme dhe kėto
probleme droj do tė
mbesin therrėlinguistike,
qė pėngojnė nė
gjetjen e udhėve tė shkurta, pėr nė Dardhanishten e Lashtė
illire
Me therminin shqipe, tek Shqipėria, nuk mund tė vijojmė
gjurmimet deri nė gjuhėn e pare skipe, kurse me atė
SKIPNIA, ose SKIPĖRIA, mund tė lidhemi deri tek skip spik, tek
guha skipe, Skipja e Thotit, e cila merret sot linguistikisht, si
fillesa e gjuhėve botėrore tė para: Thoti trismegist Hermes I
Madhėsisė sė Trefisht. Ku kjo shprehje Trefishe, Mendoj se ėshtė
Treshi I Gjuhėve tė Para Botėrore kuni, kina e Indi (gjuha
Kuniforme Cuneiform Language), gjuhėt indase dhe kineze e
tė Lindjes sė Largėt pėr kėtė arsye thirret Hermes
Trismegist, Thoti.
Spjegime:
___________
*) Folja skipe-illire est, qė sot ėshtė nė gjuhėt i.e.
poashtu folje: lat. Est;
ger. Ist; freng. Est;
span. Est; neolat. Est; ang. Is folje aqė natyrale, qė shpreh
natyrėn e gjuhės, ėshtė vet natyrisht folja skipe-illire e
gjuhės sė natyrės.
Fjala shqipe emėr
(emėn, emni,
emnat - gegėnisht) vie nga fjala toske-shqipe ėmė-ėma-ėmat,
si trajtė e
shkurt natyrale e fjalės - mėmė-mėma-mėmat e qė na dha emrimin
mėmėdhee, mėmėdheu - qė pėrcakton emrimin pėr fjalėn
emėr dhe krijoi kompozitat shqipe: emri, mbiemri, peremri,
emruese, emėrtim-i-e-et, Emnorja (rasa e parė e emrit), emrim-I-e-et
etj.
OMA
(skipe-illire-pellgase)
AMA (gege-shqipe) ĖMA(toske-shqipe)
NOM
(skipe-illire-pellgase)
- EMĖN(gege-shqipe)-EMĖR(toske-shqipe)
Emėrtimi mėmėdhee-mėmėdheu, tek toskėt nė Toskėri,
erdhi ngase mbajtja apo ekzistenca e familjės mvarej nga mėma
ėma, kurse
tek gegėt nė Gegėni, mbeti emėrtimi atdhee-atdheu, ngase,
mbajtja apo ekzistenca e familjės mvarej nga ati babai.
Atdheu dheu I atit (gege) dhe mėmėdheu dheu I mėmės
ėmdheu.
Fjalėt Atdheu e Mėmėdheu
(Ėmdheu) u
formuan si emėrtime nė rrethana tė ndryshme sociale ekzistenca
nga Ati dhe ekzistenca nga Ėma (Mėma). Kėshtu, si emėrtim
definitive, nė gjuhėn shqipe mbeti fjala Atdhee Atdheu.
Fjalėformimi Atdhe - Atheu, nė tė cilin kemi
dy fjalė,
qė formojnė
kompozitėn At+Dhe dheu I atit (dheu u babes), ėshtė
fjala e pare At ati, qė nė shumės tė emrit ėshtė
Etėn, etnit dhe formoi kompozitat tjera gege- shqipe: etnii,
etnia, etnitė, etnik, etnike, etniku, etniteti, etniciteti - poashtu krijoi
kompozita i.e. Etnolog-i-e, Etnologie, Ethnology dhe krijoi vet emėrtimin
pėr
fjalėn
popull nė
gjuhėn
greke ethnos.
Kjo fjalė
skipe-illire (shqipe-illire) e pandryshuar At (baba), ėshtė
fillesa e kompozitės
sė
hershme Atlanti, Atlandi, Atlantis, nga at+land,
ku fjala e dytė
Land ėshtė
emėrtimi I hershėm gegėnisht Lland, llandi vand vendi
dhe kemi alternomin i.e. land vand vend, vendi I atit,
vandi I atit, llandi I atit Atlanti Atdheu
Atvandi-Atvendi - Atlandi, si dhe emėrtimin pėr fjalėn
gjeo-hartografike atlas, atlasėt atllasi.