-
-
Nezir
Myrta / ETHYMOLOGJIA E EMRIT - GERMANIA
-
-
-
- ETNINOMI -
GERMAN
-
-
-
NĖ VEND TĖ HYRJES
-
-
-
(ETHYMOLOGJIA
E FJALĖS ETNINOM)
-
-
-
Etninomi ėshtė nomi
etnik, emri etnik i njė populli.
-
-
Fjala etninom, e cila
pėrcakton etninė e njė popullit, apo emri etnik, nomi etnik, nuk ėshtė
kompozitė greke (siē ėshtė thėnė derisot), e cila pėrbėhet nga dy
fjalėt ethnos=popull dhe onoma=emėr, por ėshtė thjeshtė njė
kompozitė illirishte, tė cilėn e shpjegon shqipja e vjetėr origjinale.
Fjala greke ethnos, si pėrcaktim pėr popullin, ėshtė fjalė
origjinale illirishte, e cila pėrbėhet nga fjala etni-a, etėn (gege-shqipe),
numri shumės i emrit at etėn (etėr, baballarė), qė formoi nga emri
at, fjalėn shqipe atdhe dhe nga shumėsi i emrit shqip rrodhi fjala
etėn, kurse bashkėsia e etėnve nė njė vend tė banuar, thirret
etni-a, vendi etnik i etėnve (etėrve), qė formoi nė greqishte fjalėn
ethnos=popull, vetėm duke iu shtuar sufiksi os, kėsaj fjale
shqipe-illire. Kurse fjala e dytė e kompozitės nom (etni+nom), ėshtė
krejtė fjalė shqipe-illire, e cila formoi fjalėn greke onoma=emėr,
duke iu shtuar fillesa o, si dhe fundesa a (o+nom+a), ku fjaja
nom shqipe-illire, ėshtė pėrcaktimi i shkallės mė tė lartė tė emrit,
qė e kemi nė shprehjet e shqipes sė vjetėr sot: nom ka ba filani, /
nomi i zotit, (emri i zotit, bėn punė tė madhe), / ka lane nom Mic
Sokoli (ka lanė emėr tė madh historik), /Nom ka lanė Halit Asllani (la
emėr historik duke u gjuajtur mbi tankun e armikut,/ Nom ka lanė Lufta
e Kosovės (la emėr historik), / la nom Abdyl Frashėri e Sylejman
Vokshi
me Lidhjen e Prizrenit (ata lanė emėr historik),/sot ra shi nomi i
zotit, / ka ra bore nomi i zotit, /hajt ebu se su ba nomi (mos e bėn
tė madhe atė punė, kur don tė ngushllosh dikend)
etj. Ku fjala nom,
ėshtė shqipe-illirishte dhe pakontestueshėm, kompozita etninom ėshtė
me ethymologji shqipe.
-
-
Etninomi ėshtė emri etnik i njė bashkėsie etnike, tė njė krahine a tė
njė shteti. Kjo fjalė etninom edhe nė shqipen e thonė, si etnonim (etnonime),
duke ia humbur vet origjinalitetin, kur ėshtė fjalė e pėrbėrė krejt
shqipe. Lidhur me etninomin shkruan E. Sejdaj, nė librin Etnonimi
arbėresh-shqiptar- nė greqishten e vjetėr, popull, do tė thotė
laos, (me kuptimin tė zgjedhur, tė popullit tė Hyjit) dhe demos, (me
kuptim tė organizimit politik tė popullit), kurse ethnos, shenonte mė
tepėr popujt e huaj, popujt paganė
. E tash, kur grekėt thonin se
fjala ethnos, shenonte mė tepėr popujt e huaj, paganė, pse ata vet
nė greqishte e mbajnė emėrtimin pėr popullin grek ethnos, kurse
fjala laos, qenka pėr popull tė zgjedhur tė Hyjit? Pse nuk thonė,
laos grek, por ethnos grek? Kėtu vetiu vjen argumenti se fjala
ethnos, vėrtet, nuk qenka greke, por qenka illirishte, e thėnė pėr
barbarėt jogrek dhe as fjala laos, nuk i pėrkiska popullit grek,
sepse, koncepti pėr popull tė Hyjit u takonte pellgasve Pellgasėt
Hyjnorė siē i quante Homeri hillir, nė Hilliadha e Odhisea (Illiada
e Odisea) dhe popull i zgjedhur e Hyjnor ishin pellgasėt dhe illirėt
- qė vet ethymologjia e fjalės ėshtė nga fjala hilli, illi (hyji),
qė ėshtė pėrcaktuar gabim nga studjuesi Truhelka dhe aprovuar nga tjerėt,
se po vijka ethymologjikisht, nga shprehja i lirė- ilirė, kur
gjiithė bota e thekson tingullin LL, Hilliricos, Hilliricum,
Hilliria, Illiria, Illyria. Vet tingulli fillesė nė fjalėn laos,
ėshtė llaos, me ll, pa sufiksin os, qė ėshtė fjala pėr hyll, lla
(llama illire), drita hynore, ku tingulli ll, formoi gati nė tė
gjitha gjuhėt IE kuptimin pėr dritėn (sll. Svetla, ang. Light (llajt)
dhe ajo lla (os) ėshtė llama illire (drita illire), ku sot flitet
shqip emri - llamė (ndezna atė llamė shqipe e vjetėr ndezna atė
dritė).
-
-
-
-
FORMIMI I ETNINOMIT
-
-
-
Etninomi si nom etnik, emėr etnik german, sipas tė gjitha atyre
shkrimeve tė studjuesve, qė kanė shkruar nomin e zotit tė veprave tė
derisotme, ėshtė e ēuditshme, si ka
mbetur, ky emėr derisot pa
ethymologji tė sigurtė! Tash, shtrohet pyetja: a ka mbetur vend pėr
njė pėrpjekje tjetėr pėr ethymologjinė e emrit germania dhe athua a
nuk dijtėn a nuk deshten ta pėrcaktojnė derisot kėtė emėr?
-
Zakonisht, etninomet iu dhanė popujve nė dy forma: vetthirrja e
popullit me njė vetemrim dhe emėrtimi nga tjerėt pėrrreth pėr njė
popull. Nė rastin e parė, gjinden shumė vetemrime, tė popujve qė
emėrtuan vetveten, por qė nga tjerėt njihen me etninome tjera, duke u
bazuar nė njė drejtues shkencor qė drejton etninominė - Etnilogjinė
Gjenerale. Kurse nė rastin e dytė, emėrtimi i tjerėve pėr njė popull,
zakonisht u bė nė bazė tė disa kritereve specifike, duke u bazuar nė
aspekte tė ndryshme historike, sociologjike, psikologjike,
gjeo-historike, historiko-politike, gjenetike, gjenealogjike etj., tė
atij populli dhe shumherė kėto etninome, nuk u pėrcaktuan
shkencėrisht, ngase ethymologjia e tyre ishte nė burime tjera
historio-linguistike. Etninomet origjinale, ishin tė natyrės
psiko-fizike, gjenetike dhe profesionale tė popujve, tė cilat
lidheshin me emra tė lashtėsisė, qoftė emra tė bimėve, pemėve,
zogjėve, kafshėve, yjeve, gjendjes sociale, metaleve, thesareve,
mentaliteteve, karaktereve, gjenetikės, gjenealogjisė, profesioneve,
antroponomeve, toponomeve, hidronomeve, epinomeve etj. Shėmbuj tė
tillė kemi (nė mos janė pėrfaqėsuar tė gjithė kėtu), me ethymologji tė
sigurtė si emėrtime tė sotme janė etninomet:
-
dardan (dardhė, pemė) - dardhanėt/ shqiptar (shqipe, shqipojė) -
shqiptarėt/ alban (alb, bardh) albanėt, / dalmat (delme, dele
shqipe-illire) delmatėt-dalmatėt, / mollos (mollė, pemė) mollosėt,
/ illir (hill, ill, yll) illirėt (ilirėt), pellgas (pellg uji
pellgu pellgas, e jo pellazg) pellgazėt (pellazgėt), /arban-arbėr
(arė ban-arė bėn, bėn arė) arbanėt, arbėrit, / armen (mend-arme)
armenėt, /mollan molldav (mollė, shqipe-illire) mollanėt
(molldavėt), pjesė e Dakisė me sufiksin thrrak dava-qytet), / thrrak
(thrras, thrrajk - folje shqipe-illire) thrrakasėt, / serb, srp
(serv, drapėr) sėrbėt, / hungar (hun, emėr fisi aziatik)
hungarezėt, / german (germa) germanėt, /austriak (mbretėror i
Lindjes Ostereich) - austriakėt, / danez ( dana, emėr fisi i
danakėve) danezėt, / norvegjez (nor veg-vegu i veriut)
norvegjezėt, / belg (belga) belgėt, /romak (Romul, antroponom)
romakėt, / gal (gal, galan, zeshkė - illirishte) galėt, / italian
(ital, Ita) italianėt, /sllovak slloven (sllova = germa)
sllovakėt e sllovenėt, / freng (frank, sinqertė) francezėt, /anglez
(engle, engjull) englezėt, anglezėt, / rumun (etninom i dhėnė nga
romakėt), / bullgar (Ball bardh, Ballga-Bellga, lumė, hidronom)
ballgarėt, bardhgarėt (bullgarėt), /turk (turr ka, u turrka,
shqipe-illire) turqit, /epirot (e pirit, piri, me pirė, shqipe)
epirotėt, /spartian (spartim, shpartim i fėmijėve me tė meta
psiko-fizike) spartianėt, /athenas (e thėna, e thana, folje
shqipe-illire) athinasit, /trojan (i trojeve, i trollit
shqipe-illire) - Trojanėt, / indian (Hind-Ind, hidronom) indianėt, /
amerikan (Amerigo, antroponom) - amerikanėt / hungarez (hun, fis
aziatik) hungarezėt, / sllav (sllava-lavdi, pėrshėndetja e fundit
para tė vdekurit) - sllavėt, / arab (arap, ten boje pellgasishte) -
arabėt etj.
-
-
Tė
gjitha kėto etninome kanė kėto ethymologji tė sigurta e sa janė
pėrcaktuar nė mėnyrė tė drejtė shkencėrisht derisot, kjo u mbetet
jovetėm atyre popujve nė fjalė, sa drejtuesve shkencorė, tė nivelit
euro-botėror, qė ti pėrcaktojnė pa ideologji politike, por nė suaza
vėrtet shkencore. Faktori kryesor pėr emėrtimin e njė etninomi ėshtė
vet historia e vėrtetė e atij populli, me burim origjinal, qoftė nga
aspeki: gjeo-historik, sociologjik, psikologjik, gjenetik,
gjenealogjik etj.
-
-
-
ETNINOMI GERMAN
-
-
-
Etninomi
german, ėshtė
emėrtimi gjeneral i
fiseve gjermane, i cili shenon emrin e njė bashkėsie tė popullit tė
njė shteti, prej tė cilit rrjedhė toponomi Germania, si emri mė i
pėrhapur botėrisht, qė sot populli gjerman, vetthirret deutscher
(dojēėr) mė kuptimin i kthjelltė, i dėlirė dhe me toponomin,
si emėr gjeografik Deutschland (Dojēlland).
-
Historikisht, pėr gjėrmanėt njihen disa etninome fisesh tė ndryshme
sikurse janė: theuton, prusian, got, alleman, german, deutsch
si vetthirrje, ndėrsa sipas popujve tjerė
thirren: nga latinėt
theodiscus, nga italianėt tedeschi (tedeski), nga
frengėt allemand, nga anglezėt German (xhermėn), nga
rusėt e sllavėt njemec, nemac etj. Ndėrsa vet emri
germania siē thotė historiani romak Taciti, nė veprėn Germania,
fjala Germani, qė ėshtė mė e pėrhapura nė pėrdorimin e jashtėm,
ka mbetė ende pa ethymologji tė sigurtė, ku authori flet pėr afėr
50 fise gjermanike nė hapsirėn veriore tė Danubit tė Epėrm dhe tė
Rajnės Lindore deri tej lumit Vislla. Tė gjitha kėto fise gjermanike
Taciti i
pėrmbledhė nė tri grupe tė mėdha fisnore: sakson, istveon dhe
alleman, qė prej tė cilave rrjedhin tėvona etninomet: anglez,
francez dhe alleman. Kėshtuqė u formuan tre popuj me gjuhė
gjermanike, duke i marrė parasyshė edhe pėrhapjet e fiseve gjermanike
nė pjesėn euro-veriore, ku termi german, u bė si epinom dhe emėrtim
gjeneral linguistik (me gjuhė gjermanike), pėr disa popuj euro-qendrorė.
-
Pėr ethymologjinė e emrit german, mendoj se e ka rrjedhėn
linguistike nga emėrtimi pėr tingullin e shkruar abecedik - germa,
shkrola illire germė, germa, ku nga trajta e shquar e emrit
germa, iu shtua sufiksi n ( germa+n) dhe rrodhi etninomi
german. Lidhur me kėtė theori nisemi nga shumė fakte historike,
linguistike, fonetiko-historike, gjeo-gjenetike dhe gjenealogjike,
sidomos nga domethėnia e emrit tė fisit gjerman theuton, theutonėt (teuton),
si lidhje gjenealogjike me illirėt dhe mund tė theksojmė se gjermanėt
janė pasardhėsit illiro-pellgazgjik, menjėherė pas shqiptarėve dhe
gjuhėt gjermanike janė derivate linguistike illirishte menjėherė pas
shqipes ballkanike, ku ėshtė vėrtetuar se shqiptarėt janė -
pasardhėsit e drejtpėrdrejtė illirian dhe shqipja si pasardhėse e
drejtpėrdrejtė illiro-pellgasishte. Duke marrė parasyshė se mijėra
rrėnje ilirishte-shqipe, sot janė nė gjuhėt gjermanike, ku edhe vet
studjuesit e historianėt gjermanik, pranuan se shqipja e vjetėr mė
rrėnjet e saja linguistike, ka fuqi shpjegimi edhe tė emėrtimeve
arkeologjike mė tė lashtat europiane, qe nga mbishkrimet e varrezave
mesape, paune, etruske, venete, e deri tek lashtėsia ethymologjike
edhe e shpjegimit shqip tė emrave tė perėndive tė antikuitetit
europian e PIE.
-
-
-
ETNINOMI THEUTON (TEUTON)
-
-
-
-
Ethymologjia e emrit german, nga illirishtja e lashtė, na pėrkujton
fiset gjermanike tė lashta, si theutonėt, ku vet emri theuton,
lidhet me Theutėn illire (230 228 p.e.r.), ku pas rėnies illire nėn
pushtimet romake, njė pjesė mė vitale politiko-ushtarake e
intelektuale e kohės, shtegėtuan kah qendra europiane e deri tek ajo
veriore,duke formuar nė mesin e hermionėve tė lashtė gjermanik, fisin
e tyre theuton, nė bazė tė vet emrit Theuta (Teuta), si etninom i
ri - theuton dhe vet fisi theutonėt. Mirėpo, kjo ethymologji
antroponomike lidhet edhe me historikun linguistik, me linguistikėn
gjenetike tė lashtėsisė sė antikuitetit botėror, me Thotin Skipe, si
themeluesin e hieroglifeve tė para formuluese tė abeceve tė para
botėrore, - lidhet me Thotishten e stėrlashtė, ku vet emri Thoti,
ėshtė me ethymologji shqipe, i cili rrjedhė nga folja shqipe
thot,(veta e tretė e njejėsit tė vetorit gramatikor tė shqipes thot
(ai), qė asnjė gjuhė tjetėr nuk mund ta shpjegojė (arabisht-Tehuti,
gr. Thothos, lat. Thothum, ang. Thoth, ger. Thothus, sll. Toti-us etj.).
Ku, vet fjala theuton, lidhet me shqipen-illire, me domethėnien e
foljes the, tė shqipes (the-ti, veta e dytė e njejėsit gramatikor,
tė vetorit tė shqipes), nga arabishtja Tehuti (si emėr mashkullor,
qė ka domethėnien Thoti) duke marrė emėrtimin pėr gjininė femnore (Thehuta
-Tehuta), ku kemi rėnien e tingullit tė mesėm h, e mbeti Theuti (
emėr mashkullor) dhe Theuta Teuta (emėr femror ), qė u formua pėrsėri
pėrmes foljes shqipe-illire the, si emėrtim mashkullor, emėrtimi i
fisit gjerman, etninomi theuton.
-
Mirėpo, foja shqipe the (thot, thėnė), me rrjedhė nga thotishtja
shqipe e stėrlashtė, jovetėm qė formoi emėrtime topografike (Athene,
Thana etj.), por formoi antroponomet: Thomas, Themida (perėndia e
drejtėsisė), Promethe (hajni i zarrit qė ua vodhi perėndive pėr
bėmirėsi njerėzimit), Thanai, Theofil (Biri i zotit), Theodor,
Themistokli, Thomson, Thetis (perėndia e detit tek illirėt ēellgazgjik,
qė formoi edhe nė shqipen fjalėn deti (theti, the ti), me dryshimin
e tingullit th=d; Theofrast, Theofan, Theoman etj. Por, jovetėm kaq,
folja shqipe the, e thotishtes (para)historike, formoi edhe
emėrtimin kryesor tė orthodoksizmit, nga rrėnja e fjalės sė pėrbėrė
ortho+doks, me kuptimin thot drejtė (tha drejtė, me drejtėsi, doks i
drejtė nga paradoksi - thot), ku edhe rrodhi emėrtimi pėr vet fuqinė
mbinatyrore, qė lidhet me foljen illirishte - The Theo (the-ti) -
Zot, nė bazė tė tė cilit emėr edhe latinėt e emėrtuan pėrbėrjen e
fiseve gjermanike me njė emėr gjeneral theodiskus, qė
italianėt e thonė si emėr tė deformuar nga origjinali i forimit tė
emėrtimit dhe rrjedhės sė tij nėpėr gjuhė i.e., si fjalė e natyrės
italishte pėr gjermanėt e sotėm tedeschi (tedeski). Folja shqipe
The (thėnė), formoi fjalėn e parme theo, si fillesa e shumė
kompozitave orthodokse: theology-u-e-et-ėt, theologjik-e,
theologjizimi, theologjizma-t, theogonia, theogonike, Theogon etj.,
si dhe formoi emėrtimin e kulturės fetare Theologjia (Teologija, sll.).
-
Duke u bazuar edhe nė pikėpamje tė natyrės fetare nga emėrtimi
theodiskus, ky emėrtim kishte pėr qėllim nėntekstin e thėnies latine:
disk zoti sikur i hudhur nė zemrėn europiane, duke aluduar nė fiset
gjermanike, si formė temperamente me njė logjikė vizionare pėr
mbrojtjen e religjionit nė gjithė europėn (ashtu sikurse i njejti
qėllim ėshtė edhe sot, por mė indirekt). Theodiskėt, ishin theutonėt,
nė kuptimin gjeneral, ku nė bazė tė tyre i thirrėn latinėt ata, si njė
nga fiset mė tė lashta gjermanike.
-
Ishte ky njė kontribut historiko-linguistik, pėr ta ndriēuar
shpjegimin sipas shqipes, tė emrit theuton dhe tė vet essences
theologjike, duke dhėnė njė ethymologji tė sigurtė vet pėr emėrtimin e
fjalės - theologji Theologjia, ku folja shqipe the, formoi
kompozitat euro-botėrore gjenerale edhe tė aspektit fetar e shkencor
nė pėrgjithėsi si: theology, theologia, theogoni, theza, thema,
diotheza, parantheza, hipotheza, protheza, metatheza (ku nė shqipen
janė krejt origjinale the za the zė, the zėrin, zė the) etj., tė
cilat emėrtime nė gjuhėt sllave, duke mos ua qitur goja tingullin th,
e thonė me t (teolog, teologija, tema, teza, metateza, hipoteza ,
proteza, paranteza, dioteza etj.).
-
Nė lidhje me etninomin german, nuk ishte e rastėsishme edhe lidhja
gjermano-shqiptare, por ndjehej shpirtėrisht lidhje gjenetike -
gjenealogjike, ku gjermanikėt ishin ata sudjuesit mė tė dėnjė tė
shqipes ballkanike dhe themeluesit e shkencės linguistike tė
Albanologjisė, tė cilėt njihen si yje tė Albanistikės: G.V. Leibnitz,
J.G. Herder, Thunmann, F. Bopp, Ksilander, Feldmeyer, G. Meyer, Momsen,
Kerchmer, Fromer, J. Hahn, P.R. Franke etj. Por, duhet pėmendur
lidhjen gjenealogjike kur studjuesit arkeologjik gjermanik, vėrtetuan
shkencėrisht lidhjen gjenealogjike shqiptaro-illire, duke
eksperimetuar me prova tė sigurta kafkėn e shqiptarit me atė tė
illirit, duke forcuar shkencėrisht prejardhjen shqiptare si pasardėsit
e drejtpėrdrejtė tė illirėve pellgazgjik. Gjermanikėt ishin ata
shpėtimtarėt e shqiptarėve edhe nga luftėrat shfarosėse botėrore e
ballkanike, ishin ata qė mbrojėn dhe mbrojnė gjakun e kulturėn e
lashtė shqiptare si lidhje gjenealogjike.
-
-
-
ETNINOMI GOT
-
-
-
Fjala got, me tė cilėn
e morėn emėrtimin, fisi gjerman
i
gotėve, si emėrtim pėt emrin e fuqisė mbinatyrore nė gjermanike Got-God(Zot),
ku tė dy emrat got-zot, jovetėm qė janė tė afėrt fonetikisht z=g,
por, mendojmė se ekziston edhe mundėsia e pėrcaktimit ethymologjik,
pikėrisht, pėrmes shqipes sė vjetėr. Fjala got, lidhet me fjalėn
shqipe tė vjetėr gat (gjat), si kuptim pėr
pėrgjithėsimin e fuqisė
mbinatyrore, si emėr me domethėnie gat, duke aluduar nė ekzistencėn
e amshueshme tė zotit, si kuptim i pėrjetshmėrisė, amshimit, si fuqi e
Krijuesit tė Gjithėsisė, Universit gat, tė shkojė gat (gjat) nė
infinitekzistenca e tij dhe lavdia e besimit tė njeriut nė njeriun dhe
e besimit tė njeriut fetar. Zoti si gatues i njeriut, krijues qė e
bėri gati tė jetojė nė tokė, ai e gatoi nga dheu, uji e zjarri dhe e
bėri njeri ashtu sikur gatuhet buka dhe ēdo gjė nė kėtė botė ia
gatoi njeriut, tė jetė sa mė i lumtur, i gėzuar, tė ketė liri e
harmoni e dashuri kuptimplote nė jetė. Por, krijuesi, ashtu si ia
gatoi lindjen njeriut, ai ia gatoi edhe vdekjen. Zoti ėshtė
gatuesi-krijuesi gat Got. Nė gjuhėt anglo-saksone, ėshtė edhe mė
afėr fjalės shqipe gat God (Gat), si kuptim amshimi, gat gatues
krijues.
-
Fjala gat, ėshtė nė shprehjet shqipe tė lashta: gat mot / mot gat
/ gato bukėn / gat e ka dadha bishtin (kur nuk shihet pėrfundimi i njė
veprimi),/ e ke bukė tė gatume (e ke tė gatshėm), / po gat ėshtė kjo
udhė (rrugė e gjatė), / gat e paske pasė, / zgat zo ksi moti (zgjat
zot kėtė lumturi, dashuri, harmoni, liri etj.),/ gat e paska lshue, /
gat shkon kjo punė, / djali ėshtė bukė e gatshme etj.
-
Kėto shprehje tė lashta shqipe, diftojnė pėr njė gatim, gatues qė e ka
gat punėn e veprimin e tij krijues. Fjala diftim, nė shqipen e
vjetėr, ka kuptimin e preftimit tė rrėfimit, qė nuk e tregon krejt,
por difton, prefton rrėfimi pėrmes shėnjave, singaleve tė shkurta nė
memorjen e njeriut, sikurse ėndrra qė shihet shkurt e shėnjat e saj
diftojnė shkurt pėr fatin e njeriut. Ashtu edhe kėto shprehje shqipe
janė shėnja, pėr ta njohur tė vėrtetėn e jetės sė njeriut, qė njeriu
duhet tė ia bėj mė sė parit vetvetes pyetjen: pse jetoj unė!
-
Kuptimi i fjalės shqipe gat, ėshtė domethėnia e nėnkuptimit tė
Krijuesit, aė ka gjithė fuqinė e gjithėsisė nė krijim, ka qendresė
gat (gjat) nė pėrjetshmėri, fuqia e tij ėshtė gat, sipas mendimit
theologjik tė popullit, qė beson nė tė, ashtu sikurse thotė vet fjala
God-Got, nė dy gjuhėt gjermanike, vetėm qė ndryshon zanorja o=a,
nė anglishte.
-
Fillesa e fjalės got, tingulli g, ėshtė njė domethėnie tjetėr, ku
lidhet edhe me fillesėn, tingullin g, tek fjala german, qė tė tri
germat g+o+t, e kanė secila domethėnien e vet filozofike. Tingulli
g, ėshtė simbol i tokės ge, e tingulli i dytė o, ėshtė simboli i
diellit dhe i treti t, ėshtė simboli i njeriut. Kurse nė shqipen,
ndryshon vetėm fillesa, tingulli g=z, ku tingulli z, nė emrin zot,
ėshtė simboli i zonit (zanit, zėrit), me kuptimin e shprehjes zoni
(illirisht, zani-zėri shqip, nė dialektet gege e toske), pra,
kuptimi i shprehjes shqipe pėr emrin zot, ėshtė: zoni-dielli-njeriu,
(z-zoni, o-dielli, t-njeriu - zot), kurse tek emri gjermanik
got-god, ėshtė: toka-dielli-njeriu (g-toka, o-dielli, t-d-njeriu), si
formė diftimi filozofik i nėnkuptimit tė dy emrave zot-got.
-
-
-
ETNINOMI ALLEMAN
-
-
-
Fjala
alleman, si kompozitė e pėrbėrė nga dy pjesėt e saj (alle+man), me
kuptimin e shprehjes krejt njerėzit (alle=krejt, man=burrė, njeri,
nė gjuhėt gjermanike), si nėnkuptim i bashkimit tė tė gjitha fiseve
gjermane nė njė, si unjisim, unitet fisnor, nė njė shtet tė
pėrbashkėt, si unitet a bashkim kombėtar gjerman.
-
Fillesa e kompozitės alle (krejt, gjithė) nė gjuhėt gjermanike, u
formua si fuqizim i rrėnjes sė lashtė gjenerale al, nė tingullin
ll, all, ku kuptimi i fillesės al, ishte tek fillesa arabe al
(al-kh*al = alkali, al-khuul = alkool, al-kimi-a etj.) dhe ky fuqizim
i fillesės al, me tingullin ll, formoi fjalėn all, me kuptimin
krejt, gjithė dhe rrodhi fjala arabe pėr besimin nė krijuesin
all-llah (Allah) me kuptimin - Gjithėsor, si krijuesi i Gjithėsisė.
Dhe pikėrisht, kjo fjalė all, formoi fjalėn me kuptim krejt,
gjithė alle (ger.), all (oll) ang. alle-man & all people, krejt
njerėzit, por qė nė gjermanishte ka kuptimin pėr krejt, gjithė
gjermanėt, si bashkim i tė gjitha fiseve nė njė shtet.
-
-
Kurse, pjesa e dytė e kompozitės (alle+man), kjo fjalė man, nė
gjermanishte, si kuptim pėr fjalėn burrė, bashkėshort, nė kompozitė
ka kuptimin pėr unitetin e krejt familjeve gjermane. Ndėrsa nė
anglishte fjala man men, (si kuptim pėr njeriun nė numrat njejės e
shumės tė emrit), theksohet Man, Men (mėnė-mėn) dhe fjala pėr
emėrtimin njeri-u, ger. Mench (mėnē), ku tė dy fjalėt gjermanike,
lidhen me fjalėn shqipe tė vjetėr man(d), mėnē - mėn(d), mend
(mendja e njeriut, intelekti), qė emėrtimi nė gjuhėt gjermanike pėr
fjalėn njeriu, u bė me nėnkuptimin e shprehjės, se mendja e
pėrcakton njeriun filozofikisht dhe nė bazė tė mendjes, intelektit,
njeriu arrijti tė bėhet zotėrues i botės dhe i tė gjitha qenieve tjera
gjallesave nė natyrė. Mendja e bėri njeriun, zotshpije, zotėrues tė
botės! Ky ėshtė qėllimi i emėrtimit man mench (mėnē), pėr
kuptimin ethymologjik tė fjalės njeri, njeriu nė gjuhėt gjermanike!
-
-
Fjala emėrtuese pėr njeriun man, ang.,/ mench (mėnē) ger.,
ethymologjinė e ka nė fjalėn illirishte man(d), (man=man(d), nga
srpehjet shqipe tė lashta a ki man(d), / me pasė man(d), nuk
kishe ba ashtu, / ka punė me pasė man(d), / me man(d) hahet bota, / pa
man(d) sbahet kurgja, / me man(d) e nxan leprin me kerr etj., ku
fundesa tingullore e fjalės man(d), ky tingulli i fundit nė kllapa
d, nuk theksohet nė shqipen e vjetėr, por qė legurzohet, mishėrohet
shkrihet fonetikisht me tingullin n, edhe formohet njė tingull n,
i mbylltė, qiellzor-dhėmbzor (dental) nazal (hundor), qė njihet si
grupi nd, i shqipes sė vjetėr, sikurse e kemi nė fjalėt shqipe
(mend, vend, nder, ndoshta, mandej, ndie, perėndi etj.), ku vetėm nė
shqipen e folur tė vjetėr theksohet, kurse ky tingull karakteristik
(nd), nuk ekziston nė abecenė shqipe moderne.
-
-
Ndėrsa nė gjermanishte, fjala mench (mėnē), poashtu e ka
ethymologjinė shqipe-illire, e cila lidhet me fjalėn shqipe
tekstualisht mėnē, mench ger.= mėnē (mėntsh) shqip dhe ashtu sikur
ėshtė tingulli i gjermanishtes tsch=ē, poashtu edhe nė shqipen ėshtė
tsh=ē mėntsh (mėnē), motshėm=moēėm, kahmotshme=kahmoēme, i,e,tė
etshėm=eēėm etj.
-
-
Kemi shprehjet shqipe lidhur mė fjalėn mėnē: mlujte mėnē (po
flet shumė, po bėn zhurmė etj.), / desh dola mėnē (gati i ēmenda), / a
dole mėnē a? (a u ēmende a?), / hajt bre, e hiqmu mėnē (largomu), /
sdij si pshtova pa lujtė mėnē (nuk e dij si shpėtova pa u ēmendė), /
ndaē del mėnē, ndaē tranou, / mė lujte mėnē me atė bukuri (me
ēmende), / syri yt mė lujti mėnē, / jah, janė dalė mėnē rinia e sotit,
/ ti tluen mėnē, / tluej mėnē etj.
-
-
Fjala shqipe mėnē, formoi shumė fjalėformime tjera: mėnēuria, i, e,
tė mėnēur-a, mėnēurisė, mėnēurake, mėnēėm, si shprehje e fuqisė sė
diturisė sė njeriut, qė, fjala mėnēuria, si emėr, filozofikisht,
dallon nga fjala tjetėr shqipe dituria, ku njeriu i mėnēur ėshtė i
aftė pėr veprime tė shpejta, e ka fjalėn nė maje-gjuhe, gjenė zgjidhje
akute tė problemit, ia pret mendja shpejt dhe rregullon vetveten,
kurse i dituri, rregullon botėn me dituri universale.
-
-
Pra, emėrtimi i fjalės njeriu, nė gjuhėt gjermanike mench (mėnē),
man, men, si pėrcaktim i aftėsisė, zotėsisė sė njeriut pėr ta zotėruar
botėn, me mėnēuri e dituri, si gjallesa me intelekt, mendje-tel,
mendje-hollė, qė shpon telin (thonė shqip), qė pėrcakton inteligjencėn
ka prejardhje ethymologjike illirishte, me spjegim nga shqipja e
vjetėr dhe kjo ethymologji ėshtė e sigurtė me fakte, nė tė gjitha
aspektet e mundshme ekzistuese tė natyrės sė shqipes sė vjetėr, si
llirishtja e re, e cila sot flitet nė Ballkanin illirik dhe nė vende
ku jetojnė shqiptarėt, kudo ku mbahet mend gjuha shqipe - gjuha e
perėndive!
-
-
-
GERMA GERMANE
-
-
-
Pėr ta forcuar thymologjinė e emrit german, me rrjedhė nga fjala
germa illirishte edhe mė shumė, mund tė japim edhe prova tjera, se
kah e ka ethymologjinė vet fjala germa. Shqipja illirishtja e
lashtė PIE, dikur pėrfshinte nė gjiun e saj tė gjitha fiset
illiro-pellgazgjike ballkanike dhe mė gjėrė.
-
Fjala germa, si emėrtim pėr tingullin abecedik tė shqipes, e njohur
- germa shqipe, shkrola shqipe - formohet nga diftongu ge, i cili
difton njė lashtėsi PIE edhe tej Dardhanusit, birit tė Zeusit (2690
2615 p.e.r.), Zojsi Skipe illiro-pellgazgjik. Diftongu GE, lidhet
gjeo-linguistikisht edhe me Gegėn e Dardhanisė PIE, qė sot ėshtė njė
histori dhe njė historiografi, aqė e errtė, e mbuluar pėr botėn tonė,
si lidhje gjenealogjike me emėrtuesit e hidronomit Dardanellet (Gryka
e Dardhanelleve dardhane), kur dardhanėt illirian shtriheshin nga
Dardanellet, me rrjedhė nga Hillioni e Troja hillire e stėrlashtė, qė
vet e emruan shqip Trojė (me troje tė rrethuara me mure tė larta),
e deri me pėhapjet dardhane deri tej lumit Danub tė Mesėm, e Verior,
tej lumit Hiller (qė nuk ėshtė njė rastėsi ky emėrtim hidronomi me
ethymologji hillirishte), e deri tek mbretėritė e perandorisė illire
tė udhėhequra nga: Bardhyllus (385 358 pe.e.r.), Grabus (356 p.e.r),
Pleuratus (344 p.e.r.), Kleitus ( 335 p.e.r.), Glaukias (317 p.e.r.),
Bardhyllus II ( 295 290 p.e.r.), Muninius ( 280 p.e.r.), Mytillius
(270 p.e.r.), Pleuratus (260 p.e.r.), Agroni (250 230 p.e.r.),
Theuta ( 230 228 p.e.r.), Pinnes (228 217 p.e.r.), Skerdillaidas
(212 206 pe.e.r.), Pleuratus (197 p.e.r.), Gentius (180 168 p.e.r.),
qė shenuam vetėm si njė njohje dadhane illire tė Ballkanit illirik.
-
-
Diftongu ge, difton fillin e formimit tė fjalėve: geo-dheu, toka,
Gea perėndia e Tokės, Gua guha, gjuha, Gega qė, ky diftong ge,
ėshtė filli i pėrgjegjes sė njeriut, pėr ta njohur natyrėn dhe
vetveten e tij, filli i pėrgjegjes, apo filli i gjuhės sė njeriut ge,
qė nė shqipen e vjetėr ėshtė gegė (gjegjė, pėrgjegjė) kur njeriu i
pėrgjegjet njeriut e natyrės Gega geget (Gega gjegjet, pėrgjegjet),
si ethymologji e emrit Gega =gjegja, ai qė geget(gjegjet).
-
Diftongu ge, si fillesė e geges (gjegjes sė njeriut), nė rrjedhė tė
tingullit oral, zanor, formohet tingulli r, si rrjedhė e zėrit,
pėrmes fuqisė amtare m(ė) dhe formohet fjala pėr emėrtimin e
tingullit tė gjuhės germ(ė), germa ge + r + m(ė). Ky diftong ge,
formoi emėrtime tė shumėta i.e. si: ege-u (egje-u), gen-i, gem-I,
geniu (gjeniu), genial (gjenial), geografi-a (gjeografia), geometri-a
(gjeometria), genetika (gjenetika), Genessis (gjeneza), Genius (Gjeniu)
etj., qė janė fjalė illiro-pellgazgjike.
-
-
Gjuha gjermane (Germanische Sprache) shprehja germane, ku fjala pėr
emėrtimin gjuhė Sprache (shprahe), si koncept theorik linguistik,
lidhet me fjalėn shqipe shprehje (shprehja e ndjenjave, shprehia e
njeriut, fjalėt shprehėse, shprehimisht, ka shprehje tė forta,
shprehesh etj. Fjalėt sprache (shprahe) dhe shprehje, janė tė njė
gjuhe illiro-pellgasishte, me kuptimin e shprehjes sė njeriut para
njeriut dhe natyrės. Nė gramatikėn shqipe, fjala shprehje, si emėr
zgjedhohet nėpėr rasta e emrit tė shqipes: shprehja, i/e/tė shprehjes,
shprehjes, shprehjen, prej shprehjes.
-
Shprehjet shqipe: je shprehė nė fjalė, / shprehesh nė kėngė, /
shpreha ndjenjat e mia, / shprehe sinqeritetin, / shprehja e
kėnaqėsisė, a pakėnaqėsisė, / shprehu mė mire, / ai ka shprehje, /
shpreha mendimin tim (e dhashė, e qita jashtė goje), me shprehje tė
mira njeriu fiton, / shprehe atė mendim qė fillove, / shpreha disa
mendime lidhur mė gjuhėn etj. Kėto shprehje shqipe tregojnė
lidhjen ethymologjike tė fjalės pėr emėrtimin gjuhė, nė
gjermanishtet dhe koncepti gjuha gjermane, nė shqipen shprehet
shprehja gjermane.
-
-
Nė gjuhėt gjermanike, sot gjinden njė mori fjalėsh e rrėnjesh shqipe
tė vjetra, sa qė, sikur tė merreshin kėto gjuhė nė mėnyra e forma
rrėnjėsore fono-morfologjike, pa nyjet e parme dhe tė fundit, qoftė si
sufiks, apo mbaresa fundore, tė natyrės sė tillė tė kėtyre gjuhėve
esenca linguistike nė pėrgjithėsi, do tė delte me njė natyrė aq tė
afėrt me shqipen e vjetėr, sa qė, vetėm shqiptari qė e njeh mire
historikun e shqipes dhe tė kėtyre gjuhėve gjermanike dota shihte
njė gjuhė gjenerale europiane e mė gjėrė.
-
Fjala shqipe-illirishte e lashtė ko^m(ė) emėrtimi pėr kėmbėn si
gjymėtyrė e njerit ( kambė-gege, kėmbė-toske), e cila sot flitet nga
shqitarėt e veriout tė dialektit tė Gegėnishtes, ka njė rrjedhė shmė
tė madhe tė formimit tė shumė kompozitave indo-europiane e botėrore tė
sotme, qė ndihmon nė ndriēimin e histories sė Linguistikės Gjenerale.
-
Kjo fjalė ko^m(ė) (komė, me njė tingull o, illirisht, jo krejt
nazal, hundorė, qė e bjen nė shqipen e shkruar njė ndryshim shumė tė
madh, nga ai origjinali i shprehjes sė saj - ko^m kom si kuptim i
ecjes sė njeriut (eca ko^m, a je ko^m a me makinė, erdha ko^m etj., si
shprehje edhe tė sotme shqipe), kjo fjalė ko^m (kom(ė), formoi nė
shqipen fjalėn emėrtuese pėr kombin (nacionin) kom (komb), komi
(kombi), komtar (kombėtar), qė dha shumė fjalėformime tjera shqipe:
komitė, komita, komitėt, si lėvizja komite, shkomi (shkėmbi),
shkomtarizmi etj. Por kjo fjalė shqipe e lashtė kom(ė) - kom, si
com i.e., formoi paradoksin e fjalės sė parme tė shumė kompozitave
gjenerale - com sikurse janė: komunė, komunarėt, komitet,
komunikacion, komunikim, kominternė, komparative, komunikues, kompreor,
komparacion, komandė, komadant, komasacion, kombajn, kompresor,
kombinim, komedi, komentim, komentues, komercial-e, komercialist,
komfor, komisionar, komision, komitent, komunizėm, komo-ja, komod,
komodinė, kompakt, kompleks, kompas, kompenzim, kompetencė, competent,
kompilator, kompilim, komplikim, kompjuter, kompleksial, kompetent,
komplikuar, komplikim, kompliment, kompllot, kompostim, komplet,
komplementar, komplikacion, kompozim, kompozicional, komposto-ja,
kompozoj, kompradore, komunikatė, komshi, kompresė, kompresoj,
kompromentim, kompromis, komunal-e, etj
qė nė gjuhėt germanike ėshtė
fillesa e fjalėve me tingullin c(k): commune, comitte,
comunikation, comunitet, community, cominterne, comparative,
communist, communitet etj., sikurse fjalėt shqipe, qė fillojnė me
fjalėn e parme kom.
-
Pra kjo fjalė e hershme shqipe kom(ė), koma, si emėrtim anatomic,
pėr gjymėtyrėn kėmbė, kėmba, nėtė gjitha kompozitat i.e., tė
shenuara mė lartė, ka uptimin e ecjes, unitetit, njė bashkimi
elementesh, qė figurativisht konkretizohet kompozita me fillesėn kom
(com), qė ėshtė kuptimi I ofrimit elementar, tė subjekteve shoqėrore,
politike, shkecore, fetare etj., nė njė kombinim elementesh tė
mundshme pėr njė verpim tė caktuar, qoftė shoqėror, edukativ, politik
apo shkencor pėrmes ecjes kom(ė), ecurisė sė verpimit praktik.
-
-
Pra gjuha ėshtė tė shprehurit e njeriut pėrmes tingujve, diftongjeve,
rrokjeve e fjalėve tė renditura syntaktike nė fjali e periudha. Gjuha
gjermane ėshtė shprehja e njeriut gjerman si shprehja germane.
|
|