Nezir
Myrta /
ETHYMOLOGJIA E EMRIT MAQEDONIA
MAKEDHONIA
ILLIRE
(Historiku
gjeo-linguistik)
Fjala emėr Maqedonia, (Macedonia-Makedonia)
nė gjuhėn shqipe dhe nė gjuhėt ballkanike dhe i.e. ėshtė pėrciellė
si njė falsifikat gjeo-linguistik dhe gjeo-politik, gjatė Luftės sė
Dytė Botėrore (1944), si toponom i shpifur ish-jugosllav mbi tokat
shqiptare Makedonija - gjoja duke u
mbėshtetur nė emėrtimin e hershėm nė toponomin real
gjeo-historik Makedhonia illire dhe duke u zėvėndsuar
me emėrtimin e njė populli, si antroponom maqedon si
substrat mbetje bullgaro-sllave, qė nuk ka tė bėjė asgjė
ethnogjenetikisht me makedhon illirian. Kjo mbetje e popullėsisė
bullgare ėshtė substrat qysh pas invazionit bullgaromadh, pas
Kongresit tė Shėn Stefanit (1879) kur Bullgaria e Madhe
pushtuese u shtrij dhe u zgjėrua
mbi tokat shqiptare deri nė mbrėndėsi tė Shqipėrisė sė
sotme.
Makedhonia illire e Lekės
sė Madh illirian (Aleksandri I Madh) shtrihet
nė njė pjesė tė territorit
tė Maqedonisė sė sotme (IRJM) dhe pjesa mė e madhe e saj shtrihet
gjeo-politikisht deri nė zemėr tė Greqisė sė sotme, si
historiogafi e falsifikuar sllavo-greke.
E gjithė Antroponomia edhe Toponomastika e kėtij linguinomi
Makedhonia paraqet bartjėn
e gjithmbarshme historiografike antike illire prej antroponomeve,
toponomeve, hidronomeve, si emėrtime tė cilat mund tė spjegohen vetėm
pėrmes Shqipes sė Vjetėr. Dihet se, ndryshimet ethymologjike, tė
cilat u bėnė gjatė periudhave greko-bizantine dhe romake, poashtu
edhe pas kėtyre sllave, nė lidhje me prejardhjėn e
emėrtimeve, pėrkundėr vėshtirėsive tė gjurmimeve linguistike, pėrsėri
mund tė vėrehen rrėnjet skipe-illire, nė toponomet dhe hidronomet
kryesore makedhone.
Gjuha e vendit illirian Makedhonia ishte Skipja
Shqipja e Lekės sė Madh, e Filipit tė Makedhonisė, ishte
ajo gjuha qė nuk e kuptonin authorėt antik, tė cilėt nga mėria
ekspanzioniste e quanin Shqipen e Vjetėr edhe gjuhė barbare (Akeksandri
I Madh fliste njė gjuhė barbare, qė nuk ishte as greke dhe as
latine). Ishte ajo Shqipja e Lekės sė Madh, e pėrciellur gjatė
pushtimeve tė tij deri nė Aleksandri, e deri nė Hindi, poashtu
deri tej Illerit gjėrman nė rrafshin trekontinental
afriko-azio-europian! Leka I Madh nuk pushtoi vetėm ushtarakisht, por
edhe pushtoi kulturalisht antikuitetin botėror tė kohės, Ai krijoi
edhe Mrekullitė e botės si Farin e Aleksandrisė.
Leka I Madh foli shqip tok me Antikuitetin, nga Aleksandria e
deri nė Hind! *)
Ethymologjia
Ethymologjia
e emrit tė sotėm Maqedonia-Makedonia si toponom, emėr
gjeografik, nė ciliėndo formė linguistike tė hulumtimeve, qė tė
provosh, me tė gjitha gjuhėt indo-europiane,
me tė gjitha gramatikat historike tė gjuhėve i.e. ky emėrtim
makedonia, nė kėtė formė siē ėshtė sot, nuk paraqet kurrėfarė
kuptimi linguistik, si njė kompozitė e cila nuk tregon asgjė, as nė
kuptimin historiko-gjenetik tė vet emrit, as tė vet popullit, I cili
sot ėshtė vetemruar maqedon (makedon).
Sekreti I emėrtimit tė kompozitės makedonia, qėndron
nė tingullin e dyfishtė tė shqipes dh, si fillesė e
rrokjės sė tretė tė kompozitės e cila rrokje dho: ėshtė
edhe vet kuptimi I toponomit, qė nuk ka mundėsi fonetike, tė
theksohet nė gjuhėt sllave dhe mu pėr atė, ka mbetė I njohur si
falsifikat histriografik emėr pa kuptim, I papėrcaktuar
ethymologjikisht nė pikėpamje shkėncore.
Fjala emėr Maqedonia edhe nė shqip ėshtė pėrciellė
si toponom, emėr gjaografik I deformuar, qė nuk pėrcakton emėrtimin
e hershėm origjinal, nga gjuha paraardhėse e Shqipes, e cila
konteston tė gjitha format emėrtuese i.e. qoftė sipas fonetikės
dhe morfologjisė historike tė Linguistikės Komparative, poashtu
edhe tė Linguistikės Gjenetike.
Ethymologjia e emrit Maqedonia (Makedonia) mund tė
spjegohet vetėm pėrmes Shqipes sė Vjetėr, I cila kompozitė ėshtė
nė origjinal Makedhonia qė lidhet me foljėn e lashtė
shqipe-gege me dho: - me dhonė PIE (Paraindo-europiane)
pra folja me dhanė (gege) pėr tė dhėnė (toske).
Kompozita linguistike Makedhonia nė esencėn
kryesore tė thelbit tė saj, pėrbėhet nga tri rrokje tė lashta
shqipe ma+ke+dho: - ma: > ke: < dho: >n (ė),
ku
folja e lashtė
dardhanishte gege-shqipe dho: - dho:n(ė) e theksuar pėrmes
nazalizmit tė hershėm :O sikurse tek emėrtimet: so-zo-mo-
nom-i, zoni, zona, dho:na-dhona, (Dhona e Zotit!), dh^ana, dh^ena
dhana, e dhana gege - dhėna,
e dhėna toske, me kuptimin ajo ēfarė tė jepet (japet), nga
zoti apo nga njeriu Si determinim i asaj qė tė japet, dhurohet,
falet...(dhonet) si formė dhunėtie, e dhonne, (e dhanne), theksimi i
zanores O-hundore sikur tek fjala - bonne (e banne) kurse kėtu
shprehja shqipe - e dhanme, e banme, gege dhe e dhėnne, e dhėnme,
toske-shqipe, janė
kėto
shumė
mė
tė
vonshme, si nazale a-hundore dhe e-hundore.
Forma e hershme dardhane gegėnishte O ^ hundore vie
si formė mė e vonshme nazale a^hundore qė zėvėndėsohen
gati tė gjitha format e theksimit, duke iu larguar edhe theksimit
origjinal PIE (paraindo-europian) son-i, so:na-zo:na, dho:na, dho:
(kur dhohet nė gjinj) o^sht dho: nė gjii (delja, lopa...). Rrjedha
fonetike shqipe e vjetėr nga theksimet mė tė hershme: O^: - a^ -
e^: ė^ si konfiguracion fonetik, nga dy fazat gege, nė shqipen e
sotme me e- tė pazėshme.
Zatėn,
edhe nomet e hershme PIE (paraindo-europiane): zot, zoti
son-soni-zon-zoni, nom-nomi, zonė-zona-t (zana-t e malit), dho: -
dhonė-dhona (dhana-dhėna) dhona e zotit ajo si ti
japet njeriut ato forma fonetike PIE, janė edhe vet spjegimi PIE
i kompozitave mė tė lashta tė antikuitetit.
Kompozita origjinale Makedhonia pėrmes
spjegimit tė Shqipes sė Vjetėr, zbėrthehet a dėshifrohet nė kėto
rrokje tė lashta ma+ke+dhon+i+a= makedhonia, ku secila
rrokje ka kuptim fonetik e morfologjiko-historik nė vetvete:
Ma
= trajtė
e shkurtė e perėmrit pronor shqip, veta e parė mue-mua
Ke
= trajtė
e shkurtė ndėrfoljore, nga folja me pasė, pėr tė pasur
dhon
= trajta
e shkurtė e foljės sė hershme shqipe gege:dhonė-dhanė
i
= sufiksi
nė trajtėn e pashquar tė emrit si toponom makedhonii
a
= sufiksi
nė trajtėn e shquar tė emrit si toponom Makedhonia.
Emėrtimi Makedhonia pėrbėhet prej dy trajtave
tė shkurta tė perėmrave tė shqipes sė lashtė, si trajta vetori e
pronori dialektor tė Gegėnishtes dardhane tė lashtė, me kuptim
mbiemror dhe duke kaluar nė ndėrfoljore, ku rrėnja kryesore e
kompozitės ėshtė folja e lashtė dho: - dhonė-dhona-e
dhonna-e dhonmja - (dhanė-dhana- e dhanmja), dhėnė-dhėna-e dhėnmja
qė theksohet me tingullin o-hundore dhe si folje e lashtė
gege, mund tė zgjedhohet nėpėr vetat gramatikore tė vetorit tė
shqipes sė vjetėr, kėshtu:
Ma
ke dho^nė (mue)
na ke dho^nė (neve)
Ta
kam dho^nė (ty)
ju ka dho^nė (juve)
Ia
ke dho^nė (atij,asaj)
iu ke dho^nė (atyre-ve)
Shprehja
shqipe gege e lashtė ma ke dho^nė e cila ėshtė
kuptimi i mėvonshėm ma ke dha^nė, (ma ke dhanė-ma ke dhėnė)
e spjegon ethymologjikisht, krejt fjalėformimin Makedhonia,
nė tė cilėn nėnkuptohet shprehja nė variante tė ndryshme, por, qė
mendoj se vie pikėrisht nga dhunėtia e natyrės, e cila i dedikohet
njeriut, nė shpėrthime piedestalesh tė aftėsive, zotėsive tė
dhuruara, si ato tė mėnēurisė, trimėrisė-guximit, shkathtėsisė,
e dhėna e mbarėsisė - qė i dhurohen njeriut si dhunėtia e
natyrės, ku do tė spjegohej pėrmes shprehjeve tė ndryshme:
- Ma ke dhonė o Zot...! Ma ke dhonė...diturinė, drejtėsinė,
guximin! Ma ke dhonė tė Mbarėn!...
Emėrtimi I vendit toponomi I sotėm
Maqedonia (Makedonia) ėshtė poashtu edhe njė deformim fonetik,
ku ashtu sikurse tek emri shqipja-skipka, nė kėtė
kemi deformimin e tokzanores (konsonantes) K nė Q
e cila sipas theksimit latin, kjo theksohet
- Q=Ku e cila ėshtė edhe njėkohėsisht njė
deformim fonetik, nė shqiptimin Maqedonia, nė vend se tė thohet
Makedhonia vendi makedhon, gjuha makedhone, flamuri
makedhon, kultura makedhone, historia makedhone etj.
Symboli kombėtar makedhon I Makedhonisė illire origjinale
ishte flamuri me diell, I cili ėshtė pėrvehtėsuar krejtėsisht
nga ky substrati i sotėm bullgaro-sllav (makedon) dhe Dita e Flamurit
makedhonas, ishte Dita e Hillit Hillit tė Dritės Dillit
Diellit Dita e Hillit Dita e Illit Dita e Yllit pikėrisht,
kjo dita festive kombėtare maqedonase Illinden- ILLINDENI
illi+n+den - Kėtu
fjala illi ėshtė hilli hillirian ILLI ILLIRIAN +
den = dita pra, spjegohet pėrmes Shqipes sė Vjetėr si DITA
E ILLIT = ILLINDITA!
Poashtu
edhe tek formimi I gjuhės maqedone, Maqedonishtes, qė nė tė gjitha
format ėshtė terminologji e papėrcaktuar shkėncėrisht, e qė u pėrpilua
nga Cirili e Metodi (shek.IX. e.r.) ku vet kėto dy emėrtime
spjegohen pėrmes Shqipės sė Vjetėr CIRILLI
E METHODI ĒIRILLI
E METHODI (METHOTI)
tė cilat antroponome, janė nė lidhje koherente linguistike
me skipen illire.
CIRILLI (Ciril) ĒIRILLI spjegohet
me ethymologji skipe, pikėrisht nga Shqipja e Vjetėr, ku zbėrthimi
fonetik dhe morfologjik I emrit bėhet cir+il=Ciril, ēir+ill=Ēirill-
Ēirilli. Pjesa e parė e emrit fjala cir ēir
vie a rrjedhė nga PIE k*c >I:>R = kcir=k*Ē>I:R
= kĒir = ĒiR = Ēiri = qiri, qiriri
si preokupim morfologjik I
spjegimit tė
dritės,
dritės
sė
diturisė,
ndėrsa
pjesa e dytė; e emrit il<ill * illi (ylli), nė
kuptimin drita e qiriut illi I ēirit
Ēirilli.
Antroponomet e sotme
Kiro = Kēiro
= Kqira-Kēira-
Ēiro=Ēira
(Qira) si
tek antroponomet e sotme maqedonase, poashtu edhe tek ato shqiptare nė
Makedhoninė,
janė
me prejardhje nga kuptimi I qiriut, si kuptim I dritės,
kurse poashtu lidhen direkt fono-historikisht me kuptimin e emėrtimit
pėr
dritėn
ill illi LL (AMA), si kuptim I lashtė
pėr
dritėn,
nga skipja illire LLAMA ILLIRE.
Poashtu edhe antroponomi tjetėr
Metodi (Metod) kur analizohet fonetikisht, nė
bazė
tė
Fonetikės
Historike, spjegohet nga shprehja me thot-I, Methoti e
qė
lidhet me rrėnjen e foljes thot
(me thot ai
mė thotė, -
me <*thot pikėrisht lidhet me Thotin Skipe krijuesin
e hieroglifeve tė para dhe krijuesin e alfabeteve tė para
Nga fjala Methoti (Metod-I) ngase nė sllavishtet
nuk ekziston tingulli I dyfishtė dytingullori th, theksohet
si t ku parafjala me e cila lidhet me
foljėn thot krijon emėrtimin Methoti
(Metod-I), si antroponom me kuptimin e lashtė nga folja shqipe
thot (ai), me thot (ai), mė thot(ė)
Thoti!
Rrjedhshmėria kronologjike emėrtuese
nga kompozita methot e qė u krijuan kompozitat tjera i.e.
dhe PIE (metodė, metoda-t, metodika, metodicient-i-e-ja-et) dhe qė nė
realitet sipas burimit linguistik fonetiko-morfologjik, duhet tė jenė
reale: methot(d)ė < methodė
methoda methodika methodicient-I-ja-et-ėt,
dhe qė edhe nė shqipen e sotme
thohen sipas fonetikės slave. Anipse, Shqipja ka mundėsi
fonetike origjinale tė theksimit tė drejtė tė kompozitave nė fjalė,
si karakteristikė linguistike e Shqipes, me elemente tė saja edhe nė
grupin lindor tė gjuhėve satem, ashtu
sikundėr Shqipja I ka karakteristikat e elementeve tė saja edhe nė
grupin perėndimor tė gjuhėve kentuum.
Ēirilli e Methodi tė cilėt
njihen si pėrpiluesit e alfabeteve sllave, pikėrisht tė
Sllavishtja e Vjetėr njihen si pėrcaktuesit e gjuhėve sllave,
me qėllim lidhjeje nga Thrrakishtja e lashtė, por me njė distancim
linguistik nga Greqishtja e Vjetėr, anipse tė gjita kėto gjuhė
sllave, merren se janė gjuhė greke dhe pikėrisht, nė shkėncėn e
Linguistikės, anashkalohet emėrtimi grek, qė sot kemi termin
linguistik pėr studimin e gjuhėve sllave Sllavistika.
Toponomastika ballkanike nė kėtė pjesė tė Makedhonisė
illire (tok me Maqedoninė e sotme) e cila shtrihet gjeopolitikisht
sipas hartės sė lashtė deri
nė qėndėr tė Greqisė - ėshtė krejtėsisht me spjegim nga
Shqipja e Vjetėr.
Duke u nisur, qė nga toponomet, emrat gjeografik, poashtu edhe
tek hidronomet, tė njohura edhe mė vonė gjatė pushtimeve turke si
vilajete shqiptare Vilajeti I Manastirit dhe Vilajeti I Janinės,
tok me Vilajetin e Kosovės e Vilajetin e Shkodrės, janė
lidhje koherente toponomastike, qė sot na pėrkujtojnė, njė tėrėsi
territoriale tė njė shteti tė lashtė, emrime nga njė gjuhė
makedhone, e cila ishte vetėm njė dialekt illirian ashtu
sikur ėshtė sot e folmja dibrane nė relacion me shqipen
Dibranishtja, njė e folme shumė e lashtė e ruajtur
etnogjenetikisht, falė autoktonisė historiko-natyrore, sensit tė
fortė linguistik, pozitės linguistiko-strategjike, e ruajtur si ndėrlidhshmėri
fono-morfologjike natyrore, tė genit foljor, qė I ka pėrballuar tė
gjitha atyre imponimeve tė pushtuesve gjatė periudhave historike e
deri tek ato parahistorike
Toponomet:
Skopi (Skupi) Shkupi, si emri I hershėm I kyeqytetit tė Dardhanisė,
Astibi(Shtipi), Manastiri Linkestidi (Bitoli), Tanusha e lashtė,
Kėrēova, Tetova,
Gostivari, Struga, Prespa, Ohri etj. janė me ethymologji shqipe, nė
emėrtimet e lashta. Poashtu dhe hidronomet Vardari (Aksi)
edhe lumi I madh I dardhanėve, I cili mė parė quhej me emrin
Paeion Aksi, tė cilin Homeri e lavdon, mori emrin illirian
Vardari, sipas I. Degmexhiqit, qė ėshtė thjeshtė ethymologji
shqipe-illire vardar vazhdar qė vazhdon -I gjatė.
Hidronomi
Ohri qė ėshtė njė nga liqenet mė tė bukura, ku nga
freskia e ashkut tė frymėmarrjes sė kėndshme, u formua nga
pasthirma e gėzimit Oh dhe nga folja shqipe rri,
rri kėtu, Oh rri Ohrri Ohri. Poashtu, emėrtimi Klementi
ndryshim fonetik nga emri shqip Kelmenti Kelmendi, si
alternom nga antroponomi i cili e pėrcaktoi edhe vet toponomin nė
fjalė.
Ndėrsa, sot nė milleniusin e Tretė, popullėsia e vėrtetė
- trashigimia ethnogjenetike makedhone illire shqiptarėt e sotėm
si popull shtetformues edhe I kėsaj gangrene gjeo-politike
ish-jugollave Makedonia, (1945),
(IRJM), shtrihen nė zonat mė tė pazhvilluara, qė me qėllim
tė caktuar, mbeten pa infrastructure, vetėmpse janė shqiptarė!