In cussos tempos, babbu, so faeddende 'e su chimbantatres, faghiat su palmajólu in Nurra. Aiat cumintzadu a segare palmitzu a sos primos de Abrile, in s'iscuadra 'e Tiu Sarvadore Corda, impare cun sos amigos corales compare Gosomo e Bacchiseddu. S'isperantzia fit de nd'aer nessi pro tottu s'istiu. Babbu fit unu palmajólu meda 'onu. Aiat lassadu Osidde pro 'enner a Tatari, a Su Monte, e sa facultade sua, cando b'aiat tribagliu, fit diventada cussa 'e su maniale fraigamuru, ma issu fit un'omine 'e campagna. Inie fit crèschidu, e in campagna, a Osidde, aiat semper tribagliadu, cussu fit su veru mestiéri sou, e s'idiat dáe sa calidade 'e sa faina chi faghiat. Su palmitzu chi segaiat issu fit su menzus de tottu, e sa cantidate a su dóppiu 'e sos áteros. Su tribagliu fit pagadu a cóttimu, unu tantu a cuintale, dáe Tiu Sarvadore, chi póis, cun sos carrettones, su sou e áteros pagados a viággiu, nde 'attiat sa merce a Tatari pro la 'endere a sa frábbica 'e su crine chi, si non m'ammento male, fit collocada a ingiòsso 'e Via Nurra, propriu accurtzu a su bottighinu 'e tiu Martinu.
Babbu torraiat a domo donzi bindighi díes cun su carrettone 'e tiu Sarvadore. Setzidu in punta a sas ballas de palmitzu nos saludaiat dáe attesu. Pro nois fit una festa. Cuntentos l'aisettaimis accurtzu a sa frábbica, ue tiu Sarvadore, póis de sa pesadura e su palmitzu, attèndiat a su pagamentu de sos tribagliantes.
Incassadu su 'inari, sa prima tappa fit a su bottighinu, impare cun sos immancabiles compare Gosomo e Bacchiseddu. Babbu, a tracolla, giughiat semper unu etzu tascapane e in palas unu záinu militare. S'interesse nostru fit pro su tascapane, su puttu 'e sas meravizas. Segund'a su tempus, b'aiat de tottu: bícculos mannos de casu, sartitza, calchi frommedda 'e regottu mústiu, regalos de pastores amigos suos, nos naraiat, o puru rughitta, cariasa, pira camusina, mela 'e Santu Giuanne, figu, regalos dei sos fruttales ch'incontraiat in caminu. Una 'orta nos aiat battidu fintzas unu leppereddu, chi aìmis pesadu a latte, e a sas deghe díes póis si che fit fuidu, e un'átera una corronca 'e nidu, chi aìmis immannada, a dolumannu e s'ortu 'e Tiu Sarvadore, a corcorijédda a fittas.
Su programma fit semper su matessi: babbu nos cumbidaiat una tatza 'e Chinotto Santa Maria e s'olía cunfettada de tiu Martinu, póis, allegradu a su puntu giustu, saludados sos amigos, támbula támbula, cun su záinu a cantu lu trazaimis, ma fit pro nois unu puntu 'e onore, nos avviaimis a domo. In caminu nos contaiat de cantas perdighes e lèpperes, in sas ultimas bindighi dies, aiat bidu e mortu a pedra.
Semper su matessi fit su saludu 'e mama: "Ite, non bos podiezis tratennere un'áter'iscuta! Prestu chi su manigu s'infritat". E nos setzimis in banca.
Sa chena non fit de corte reále, ma pro s'occasióne si faghiat un'istrappu a sa regula, e invetzes de minestra e patatu o minestra e caul'a fiore, su sapadu chi recuiat babbu fit cussacradu a sa minestra 'e bróu cun pane e casu rattadu. Sa petta non fit meda, ma dáe su pagu mama resessiat a nde 'ogare, su matessi, una pája 'e fittas chi, segadas a minudu e pistadas bene, diventaian fettinas impanadas pro s'ustu 'e sa dumíniga.
Cussas dumínigas sì chi fin festas! Cando bi fit babbu fin ispeciáles, ca si cughinaian sos maccarrones a ferrittu cun sa bagna 'e pumattas, chi cuminzaiat a iscrocchinare a bullu lenu lenu, cun su furreddu a minimu, dáe sas deghe 'e manzanu, ei s'aéra si pienaiat de nuscos de bagna chi si nde pesaian sos mortos dáe sutta terra. A mie, galu òe, non mi paret festa si non b'at nuscu 'e bagna 'e maccarrones.
Una 'e cussas dumínigas, babbu, contrariamente a su solitu, si fit ischidadu tardu.
"S'idet chi derisero su bumbu già fit pagu!" L'aiat nadu mama, lendelu in giru e servendeli su gaffè, gai comente piaghiat a issu, chena tuccaru e cun d'un'aízu 'e latte frittu, semper in sa solita ciccheredda rúja 'e ferr' ismaltu . Issu aiat rispostu cun d'una alzada 'e palas e unu risittu 'e sos suos, e leada sa resolza e cantos de canna chi aiat in su tascapane, si fit postu, pro sa cuntentesa nostra, a nos fagher su pippiriólu, unu perómime.
Cando compare Gosomo e Bachiseddu fin bennidos a lu leare pro 'essire e falare a Tàtari, lis aiat fattu cumbidare su gaffè, ma aiat detzisu 'e restare in domo. A sas leadas in giru issoro aiat rispostu, mesu divertidu, chi, pro sa die, s'appentu l'aiat già agattadu cun sos pippiriólos pro sos fizos. Sos compares si che fin andados, torrende grássias a mama pro su gaffè, ma contrariados e murrunzende contr' a babbu..
Mamma dáe chito fit a bucca a baltza a samunare su tramunu 'e sa bindighina. Fit unu tribagliu chi deviat esser fattu su manzanu, pro dare tempus a sa robba 'e asciuttare prima chi babbu s'essèret tuccadu, duncas, massimu a sas battoro 'e sero, deviat essere tottu prontu ca su carrettone e tiu Sarvadore fit pretzisu, péus de su trenu 'e s'Alighera.
In domo no aìmis abba. Duas baltzas pro samunare sa robba e una piùs minore pro si samunare sos cristianos, fin collocadas, a usu in cumone cun su 'ighinadu, in d'unu locale 'e sa corte a costazu 'e sa domitta nostra, e igue bi fit puru su gabinetto: un' ispèssia 'e isgabuzzinu, cun d'unu bucu in terra rifinidu a cimentu, allatzadu derett'a sa fogna e serradu con d'una giánna tott'iscussertada. E biáda chi l'aìmis su gabinetto! A Osidde, pro fagher sos bisonzos, s'andaiat a s'ortu, chie l'aiat, e sinono a fora 'idda. In su matessi locale tiu Martinu, su padronu 'e su bottighinu e bénneru e tiu Sarvadore, su padronu 'e domo, teniat sas giorras de s'olía 'e cunfettu. Una 'orta Giuanneddu, frade meu, chirchende 'e si nde leare, fit iscadriadu, e aiat bortuladu una giorra fattendela in milli bícculos, e mama aiat ispittadu, chena paga, olías pro duos meses.
Finidu 'e nos fagher sos pippiriólos, babbu pro un'iscutta aiat giogadu cun nois, póis, si fit istuffadu e aiat cumunziadu, a su fuma fuma che unu tittone, cust'andalitorra dái domo a sa baltza. S'omine non fit abbituadu a istar'in domo chena fagher nudda, fit cumintzend'a s'infadare, e pariat un'anima in pena. Tando Mama, prima 'e lu 'ider pentidu de no esser''essidu cun sos cumpanzos, aiat cuminzadu a li dare calchi cumandu, pro lu tenner occupadu.
"E dami un'ettada 'e manu a trippiáre custos cartzones prima de los tènder' a asciuttare… e 'attimi custa tina 'e robba a su filu 'e tèndere… e báe e gira sa bagna chi non s'attachet a fundu… e assaza si andat bene de sale"... Gai si fit fattu mesudíe.
Mama nd'aiat galu pro un'átera bell'iscutta, e bidu chi babbu bi fit lende gustu, l'aiat dimandadu de accaddare sa padedda 'e s'abba pro sos maccarrones. Prima 'e agattare sa padedd'addatta nd'aiat bettad' in terra mesa credentza, and' e torra dáe domo a su lavatóriu pro 'ider s'andaiat bene, e una 'orta intzertada e pienada 'e abba, torrend'insegus, nd'aiat bettadu sa mes'in caminu.
"E sale cantu nd'etto?"
"Ponebinde duos punzos"
"Comente duos punzos?!… Abba' s'andat bene goi!"
"Ponebinde un'áteru pagu."
Tott'a s'intr'e bessi , babbu a sa giánna 'e domo, e mama a su giannil' 'e su lavatóriu.
Nois pitzinnos, setzidos a su sole in sa pedrissa 'e sas istallas 'e tiu Sarvadore, faghinde sa finta 'e sonare su pippiriólu, nos godimis s'iscena iscasciados de su risu.
Áteru chi cinema fit cussu!
Póis, babbu, si che fit intuppadu intro 'e domo, e nde fit bessidu solu cand'aiat cuminzadu su primu bullu 'e s'abba.
"E inue sun sos maccarrones? "
"Abba' chi ti che sun boghende sos ojos subr'a su lettu, gal'asciuttende"
"Ite naras a che los betto?"
"E 'ettachelos chi déo apo guási finidu!"
E che los aiat bettados, su mesu intro 'e sa padedda, ei s'ateru part'in terra e parte subra a sos furreddos.
Póis de un'iscutta: "Ispera'! Isperanza! Beni…chi custa cosa est fattend' isciúma".
"Bogande su covaccu e lassala 'e séi, chi no est nudda, s'abba cando 'uddit unu pagu 'e isciúma la faghet semper".
"Ma custa no est paga! Beni pro more 'e Deus ch'inoghe ch'est sutzedende cosa!"
Mama a isbuffidas e murrunzende, frobbendesi sas manos in su panneddu chi giughiat indossu, intrat in domo e… beneminde! Su cuzone 'e sa domitta chi faghiat de cughina fit tottu pienu 'e buscicas chi 'essian dáe sa padedda, e piùs babbu morigaiat s'abba, e piùs sas buscicas bessian a fiótu ispartinendes' in totúe.
"E ite ch'as postu in custa padedda!?"
"Nudda b'apo postu!"
"Nudda no est possibile! It'est tando custu fiagu 'e sabone chi paret de 'istare in d'unu lavátoriu!"
"Cussos colzolos de casu chi fin sutt'a sa cughina b'apo 'ettadu! A insaborire s'abba 'e sos maccarrones!"
"Colzolos de casu!? Su diaulu chi t'at fattu! Crostas de sabone fin cussas! Crostas de sabone chi servian pro sa lìssiba a samunare sos lentolos. Óe già los manigamus sos maccarrones de ferrittu!"
Babbu aiat cumintzadu a rier a iscaccaglios e mama infattu peús de isse. Póis, comente duos maccos, si fin postos a giogare cun sas buscicas de sabone sighidos dáe nois chi, mortos de su risu, aìmis cumintzad' a brinchettare peri su logu, subra a sa cuscia e in su lettu mannu, chirchende in donzi manera 'e iscoppiare sas buscicas.
Pro sa díe de maccarrones non nd'aìmis manigadu, ma it'allegria in cussa domitta 'e povera zente! Cussas duas fettinas impanadas, unu bícculu 'e regottu mústiu e calchi mela 'e Santu Giuanne cun pane aúnz'a pane, fin istados menzus de s'ustu 'e calesisiat munsegnore.

ANTONEDDU BAZZU
TATARI