No èra mancu isciùtu lu soli, candu mamma abbrìsi
la 'jànna di la pòara casa und'érami sfollati.
Aia d'intrà in paesi pa' cumparà lu pani e pa' isbrigà
alti incumandìzi; e bisugnâ iscì chizzu palch'érani
tempi di gherra e, dugna tantu, li bruttéi e l'uffizi chjùdìani
in pressa pal via di li bumbaldamènti.
Era éu, lu più di li 'olti, chi mi piddhâ
chissu 'mpréu ma, la dì, èra culcàtu
illu lettu cu la frebba di malaria e no mi pudisi muì.
La malaria dagghja frebba mala chi c'alzâ a corànta
e, calchi volta, facìa risaltà lu cialbéddhu
fèndilu iscì in variu.
Li passóni cun chissà malatìa, in chiss'anni,
éran'umbè e, siccòmu li pochi spidàli
chi s'agattâni éran'allònga, lu Presìdiu
militari di la cussògghja assignâ, a dugna famìlia,
li tubbètti di lu chinìnu pa' li malati.
Lu chinìnu èra una di li midicìni più
boni pa' la cura di la malaria però, comu tutti li midicìni,
andâ présu ghjùstu pa' lu chi silvia.
Mamma, vistu chi pal tutta la ciurràta éu aia di
filmà solu, mi dìsi d'istà attèntu
e, siddhu m'alzâ la frebba, di piddhàmmi una pastìglia
di chinìnu chi, pal me ch'aia déc'anni, pudìa
bastà.
Poi, mischìna, s'avviési cun cuidàtu mannu
palchi aia di fa' vinticàttru chilometri a pédi
(dodici pa' andà e altettànti pal turrà)
di caminu scunsaltàtu, piènu di catrafòssi.
Isciùta mamma, mi 'ultési a l'altu custàgghju
e mi drummisi.
No érani passati, però, un pàgghju d'ori
chi m'isciutési in variu e mi siriési come brusgèndi
in tutta la passòna.
Imbriàcu di frebba
minni pisési e arriési, cu la manu, a lu calàsciu
di lu cumudinu undi èra adducàtu lu tubbèttu
di lu chininu.
A chissu puntu no m'ammintâ più nuddha: ne cant'anni
aia, ne 1'incumandamènti di mamma. Vidia solu li dèci
pastigli, pintàti di ruiu, chi silviani pal sanà
da la malaria.
Fossi, in chissu mumèntu, àgghju pinsàtu
chi più ni piddhâ e più m'ariani fattu be'.
Fattu si sta chi cill'inguddhisi tutti e iscisi fora illu campu.
Lu soli, guàsi m'incichési.
Lu chi contu da abàli in poi s'assumìddha a un sonniu,
e più ancora è fruttu di l'ammèntu d'una
menti risaltata, maccàri sia tuttu 'éru.
No socu mancu comu fusi chi piddhési lu caminu in falàta:
fossi palchì mi 'inia mèddhu o, fossi, palchì
sapia chi, a perra d'ignò, v'era una cantunéra di
la ferrovia undi vi stagghja un pastori, ch'aia présu inn'affittu
lu pasculu di la tanca pa' li so' pécuri.
Comu v'arriési no lu socu; fossi, l'omu, m'ha imbiccatu
in mezu a lu caminu. Socu, palchì pal fultùna mi
l'ha ditta iddhu mattèssi, candu è risciùtu
a fammi 'iu, chi appéna m'ha vistu ha postu a iscaldì
una pinta di latti e minn'ha fattu bi' cantu più pudia.
Poi m'ha istirrùtu sutt'a un macchjòni di chessa,
m'ha lampàtu innàntu una caldàta di suldàtu
e m'ha lacàtu sta a contu méu.
Tutta la dì, la notti e la dì infàttu, 1'àgghju
passati tra la 'ita e la molti.
Candu àgghju
abbàltu l'occhj, mi socu aùtu in un mari di sciùma
'ilinosa e, ignìru a me, mi parìa di 'idé'
umbè di facci chi no irriscìa a distinghì:
no sapìa siddh'érani Déu e li santi abbrèndimi
la 'jànna di l'altu mundu o siddh'érani mamma e
li chi m'aiani agghjùtàtu aspittèndimi illa
'jànna di chistu mundu.
E turrési, pianu pianu, a campà. A camìnà
illa tarra cun tutti l'alti passóni chi s'érani
salvati da li bombi di la gherra, chi intàntu èra
cumprìta, e da la malaria: nudi, sculzi e famìti,
ma vii.
Ma candu semu turràti a la 'iddha, cu la me' familia, aìsi
un altu dispiaceri: agattési la me' iscola lampàta
'n tarra e no vi pudìsi più andà.
E ancora siddhu poi nill'hani addrizzàta, éu 1'àgghju
duùta lacà pal sempri palchi, pa' li fiddholi di
li poari, l'etài di lu trabàddhu arréa insemb'a
lu bisògnu.
Ma siccòmu lu pinsamèntu no mori mai, sighi a punissi
dummàndi, a immagghjnà risposti e no pò mancà
di fallu, éu ghjurési a me mattèssi ch'aria
fattu di tuttu pa' irriscì a divintà mastru di scola.
Fossi lu 'jùramèntu èra ghjà natu
in drentu a lu cori come rigàlu di Déu, illu stessu
mumèntu chi m'era aùtu a làccana di 'ita.
Ma ghjùràllu in chissà cugnintùra
pudìa parì, avvéru, la 'idèa d'un
cialbéddhu risaltàtu.
Intàntu cumincési a trabaddhà e fési
be' palchi, cu l'andà di l'anni, murisi babbu e m'agattési
solu a pultà lu pani a casa.
No possu cuntà tutti li trabàddhi diffarènti
ch'àgghju fattu pa' irrisci a divintà mannu éu
e pa' agghjutà li ch'érani igniru a me.
Possu di chi, a un celtu
puntu, aisi un postu di scriànu inn'un'uffiziu e lassési
la casa di mamma.
A trent'anni mi spusési e, da lu coiu, nascìsini
dui fiddholi. Proppiu tandu, manc'a fall'apposta, mi turrési
più folti 1'ammèntu e la gana di mantiné'
lu jùramèntu chi m'aia fattu da pal me cand'éra
stéddhu, danànzi a la me' iscola dirrutta.
E piddhési a istudià' li paràuli di li libbri
ma chena professori .
No èra più tempu d'aénni e, a pacàlli
in priàtu, vi sariani 'ulùti troppi dinà
chi éu no aia.
Cilchési, però, di pripparàmmi be' e, a corant'anni,
divintési mastru di scola. Cattr'anni dapoi piddhési
la laurea cu li 'otti più alti: deci in dugna isgiàminu;
lu stessu nùmmaru di li pastigli di lu chininu.
Abàli focciu di professori a umbè di stiddhòni
ma, pa' isfùltùna vìcu chi, calchiunu d'iddhi,
dugna tantu s'imbùtti a midicìni pa' una folma noa
di "malaria" chi c'è currèndi. E fossi,
com'e me cand'éra minori, pensa chi più ni piddha
e più li faciaràni be'.
Eppùru li ciòani d'abàli pàrini più
avvisti di chissi di lu me' tempu ma, fossi, érami più
fultunàti noi: li malanni nostri érani, pa' lu più,
natturàli.
O fossi è un'obbricu pal tutti l'omini di lu mundu d'arrià'
a làccana di molti, primma d'impara' chi lu pinsamèntu
no mori mai, sighi a punissi dummàndi, a immagghjnà'
rispósti, e no po' manca'
di fallu par'aé da Déu lu rigàlu più
mannu: cunniscì lu 'alori di la 'ita.
Piero Canu
TEMPIU P.