A LACCANA DI 'ITA


( Gaddhurésu )


No èra mancu isciùtu lu soli, candu mamma abbrìsi la 'jànna di la pòara casa und'érami sfollati.
Aia d'intrà in paesi pa' cumparà lu pani e pa' isbrigà alti incumandìzi; e bisugnâ iscì chizzu palch'érani tempi di gherra e, dugna tantu, li bruttéi e l'uffizi chjùdìani in pressa pal via di li bumbaldamènti.
Era éu, lu più di li 'olti, chi mi piddhâ chissu 'mpréu ma, la dì, èra culcàtu illu lettu cu la frebba di malaria e no mi pudisi muì.
La malaria dagghja frebba mala chi c'alzâ a corànta e, calchi volta, facìa risaltà lu cialbéddhu fèndilu iscì in variu.
Li passóni cun chissà malatìa, in chiss'anni, éran'umbè e, siccòmu li pochi spidàli chi s'agattâni éran'allònga, lu Presìdiu militari di la cussògghja assignâ, a dugna famìlia, li tubbètti di lu chinìnu pa' li malati.
Lu chinìnu èra una di li midicìni più boni pa' la cura di la malaria però, comu tutti li midicìni, andâ présu ghjùstu pa' lu chi silvia.
Mamma, vistu chi pal tutta la ciurràta éu aia di filmà solu, mi dìsi d'istà attèntu e, siddhu m'alzâ la frebba, di piddhàmmi una pastìglia di chinìnu chi, pal me ch'aia déc'anni, pudìa bastà.
Poi, mischìna, s'avviési cun cuidàtu mannu palchi aia di fa' vinticàttru chilometri a pédi (dodici pa' andà e altettànti pal turrà) di caminu scunsaltàtu, piènu di catrafòssi.
Isciùta mamma, mi 'ultési a l'altu custàgghju e mi drummisi.
No érani passati, però, un pàgghju d'ori chi m'isciutési in variu e mi siriési come brusgèndi in tutta la passòna.

Imbriàcu di frebba minni pisési e arriési, cu la manu, a lu calàsciu di lu cumudinu undi èra adducàtu lu tubbèttu di lu chininu.
A chissu puntu no m'ammintâ più nuddha: ne cant'anni aia, ne 1'incumandamènti di mamma. Vidia solu li dèci pastigli, pintàti di ruiu, chi silviani pal sanà da la malaria.
Fossi, in chissu mumèntu, àgghju pinsàtu chi più ni piddhâ e più m'ariani fattu be'.
Fattu si sta chi cill'inguddhisi tutti e iscisi fora illu campu. Lu soli, guàsi m'incichési.
Lu chi contu da abàli in poi s'assumìddha a un sonniu, e più ancora è fruttu di l'ammèntu d'una menti risaltata, maccàri sia tuttu 'éru.
No socu mancu comu fusi chi piddhési lu caminu in falàta: fossi palchì mi 'inia mèddhu o, fossi, palchì sapia chi, a perra d'ignò, v'era una cantunéra di la ferrovia undi vi stagghja un pastori, ch'aia présu inn'affittu lu pasculu di la tanca pa' li so' pécuri.
Comu v'arriési no lu socu; fossi, l'omu, m'ha imbiccatu in mezu a lu caminu. Socu, palchì pal fultùna mi l'ha ditta iddhu mattèssi, candu è risciùtu a fammi 'iu, chi appéna m'ha vistu ha postu a iscaldì una pinta di latti e minn'ha fattu bi' cantu più pudia.
Poi m'ha istirrùtu sutt'a un macchjòni di chessa, m'ha lampàtu innàntu una caldàta di suldàtu e m'ha lacàtu sta a contu méu.
Tutta la dì, la notti e la dì infàttu, 1'àgghju passati tra la 'ita e la molti.

Candu àgghju abbàltu l'occhj, mi socu aùtu in un mari di sciùma 'ilinosa e, ignìru a me, mi parìa di 'idé' umbè di facci chi no irriscìa a distinghì: no sapìa siddh'érani Déu e li santi abbrèndimi la 'jànna di l'altu mundu o siddh'érani mamma e li chi m'aiani agghjùtàtu aspittèndimi illa 'jànna di chistu mundu.
E turrési, pianu pianu, a campà. A camìnà illa tarra cun tutti l'alti passóni chi s'érani salvati da li bombi di la gherra, chi intàntu èra cumprìta, e da la malaria: nudi, sculzi e famìti, ma vii.
Ma candu semu turràti a la 'iddha, cu la me' familia, aìsi un altu dispiaceri: agattési la me' iscola lampàta 'n tarra e no vi pudìsi più andà.
E ancora siddhu poi nill'hani addrizzàta, éu 1'àgghju duùta lacà pal sempri palchi, pa' li fiddholi di li poari, l'etài di lu trabàddhu arréa insemb'a lu bisògnu.
Ma siccòmu lu pinsamèntu no mori mai, sighi a punissi dummàndi, a immagghjnà risposti e no pò mancà di fallu, éu ghjurési a me mattèssi ch'aria fattu di tuttu pa' irriscì a divintà mastru di scola.
Fossi lu 'jùramèntu èra ghjà natu in drentu a lu cori come rigàlu di Déu, illu stessu mumèntu chi m'era aùtu a làccana di 'ita. Ma ghjùràllu in chissà cugnintùra pudìa parì, avvéru, la 'idèa d'un cialbéddhu risaltàtu.
Intàntu cumincési a trabaddhà e fési be' palchi, cu l'andà di l'anni, murisi babbu e m'agattési solu a pultà lu pani a casa.
No possu cuntà tutti li trabàddhi diffarènti ch'àgghju fattu pa' irrisci a divintà mannu éu e pa' agghjutà li ch'érani igniru a me.

Possu di chi, a un celtu puntu, aisi un postu di scriànu inn'un'uffiziu e lassési la casa di mamma.
A trent'anni mi spusési e, da lu coiu, nascìsini dui fiddholi. Proppiu tandu, manc'a fall'apposta, mi turrési più folti 1'ammèntu e la gana di mantiné' lu jùramèntu chi m'aia fattu da pal me cand'éra stéddhu, danànzi a la me' iscola dirrutta.
E piddhési a istudià' li paràuli di li libbri ma chena professori .
No èra più tempu d'aénni e, a pacàlli in priàtu, vi sariani 'ulùti troppi dinà chi éu no aia.
Cilchési, però, di pripparàmmi be' e, a corant'anni, divintési mastru di scola. Cattr'anni dapoi piddhési la laurea cu li 'otti più alti: deci in dugna isgiàminu; lu stessu nùmmaru di li pastigli di lu chininu.
Abàli focciu di professori a umbè di stiddhòni ma, pa' isfùltùna vìcu chi, calchiunu d'iddhi, dugna tantu s'imbùtti a midicìni pa' una folma noa di "malaria" chi c'è currèndi. E fossi, com'e me cand'éra minori, pensa chi più ni piddha e più li faciaràni be'.
Eppùru li ciòani d'abàli pàrini più avvisti di chissi di lu me' tempu ma, fossi, érami più fultunàti noi: li malanni nostri érani, pa' lu più, natturàli.
O fossi è un'obbricu pal tutti l'omini di lu mundu d'arrià' a làccana di molti, primma d'impara' chi lu pinsamèntu no mori mai, sighi a punissi dummàndi, a immagghjnà' rispósti, e no po' manca'
di fallu par'aé da Déu lu rigàlu più mannu: cunniscì lu 'alori di la 'ita.


Piero Canu
TEMPIU P.