ZARMINU
Su Re de sa Noria

Azis intesu mai nande: "Est tontu che verveche", oppuru: "Est tontu che boe!" No veru? Beh, mancu jeo! Dae cando poto contare chin sa memoria, apo semper intesu: "Est tontu che molente!"
Soe cunvintu chi peri vois azis intesu semper sa matessi cosa. Su chi non bi soe mai resissitu a comprendere est po cale motivu, a cussu animale, che l'an appiopatu cussu mentovu gai pacu dinnitosu! Pro chie connoschet bene su bestiàmene chi amus in locu nostru, apo pensatu, non credo li siat diffitzile zudicare in propositu.
Gai, una die, a unu pastore vetzu viddaresu l'hapo dimandatu - "Sincundu vois cal'est s'animale prus tontu tra sos chi connoschimus in locu nostru?" "Sa verveche!" -m'at rispostu derettu. Comente sa verveche! -apo repititu jeo a mesu voche. "Si propriu sa verveche!" - hat insistitu su vetzu in tonu seriu. Diat essere una cosa troppu longa a t'ispiegare -at sichìtu- ma credemi chi un'ateru animale gai tontu est abberu diffitzile de vocare a campu. Non soe sicuru si cuss'omine m'aiat azuntu carchi cosa, po cunfirmare sa tesi sua ca jeo, a s'ora viazao, chin su pensamentu, zai luntanu dae issu. Pariat comente chi sas paraulas suas mi aeren datu un'ispetzia de intima allegria chi m'at fattu torrare impalas chin su tempus. A caddu a s'unda de su pensamentu, soe colatu currende in sos corrales de sa pitzinnia, finas a sas pasturas uve soliat paschere ZARMINU, su molente chi aiamus in domo, in cusslora ditzosa. S'erva frisca de s'ortu pranu, sas 'iscumuriscas a intundu 'e issu in mesu paschende, fachen parte de sos pacos cuadros de 'ora chi meritan sa gloria de s'eternu in sos ammentos. Fit un animale pulitu, chin su pilu lisu e luchente e meta artu, s'istatura media de s'arratza sua. Tontu cuss'animale? Mancu pro sonnu! Ecco pruite mi ribellao semper a chie nariat chi sos molentes son tontos e como, assaporao menzus s'intima allegria chi m'aiat datu sa risposta de cussu pastore. Zarminu, de tontu, no haiat mancu una punta le pilu! Poto narrer, antzis, chi si aiat tentu su donu de sa paraula, peri in cussos tempos, unu diploma nessi, che l'aiat buscatu tzertamente! A donni modu, in su cuntestu de cuss'arratza animale, issu si cumportait comente unu bonu laureatu e chin artos votos puru!
Dae "Nurru", sa zona in uve aiamus s'ortu, cumpresu tra s'arzine de su riu "Cedrinu" e s'istrada po acchirrare a mare, sos orrios suos avvisain sos massaios aiuntundu chi fit s'ora de si pasare. Infattis, l'aian abituatu, dae minore, chi donni mesudie deviat retzire una junta de proenda (Ava, orju, tricumuriscu o ateru). Si brincait, peri carchi minutu, s'appuntamentu, cumintzait a orriare fìnas a cando non retziat su chi tzertamente issu cunsiderait unu sacrussantu dirittu suo! Credo chi propriu po sas calidades raras chi lu distinghian, a issu l'apan assinnatu unu travallu ... Namus de categoria superiore. Po duas oras de sa die, fachiat zirare sa noria, finas a prenare d'abba una vasca manna, fraicata a fiancos de su puthu. It'est sa noria? Beh, est unu inzeniosu macchinariu cumpostu dae un'ispetzia de corona manna fatta dae duas funes chi sustenen, ligatas a catena, una trintina de vascheddas. Custa corona si movet ispinta dae sas dentes de una rota posta in artu de su puthu e unita a un'istanga longa chi devet esser fatta zirare dae una pessone o dae un animale. In su cammiriu suo, custa catena de vascheddas, acchirrat a su puthu, prenat s'abba, l'ampilat a supra e, in su zirare po torrare a bassu, irvacat su garrigu a unu colatoriu chi mandat su pretziosu lìcuidu a sa vasca. No isco si azis cumpresu, ma menzus no lu poto ispiegare. Apo chircatu ibbia de bos fachere cumprendere su travallu chi deviat isbrigare s'eroe de custu contu. ZARMINU deviat zirare aintundu de su puthu, tirande cuss'istanga po duas oras sa die: su tantu de prenare sa vasca de s'abba. De ateros ingàrrigos ùmiles, comente su tirare unu carrittu, unu aratru o su supportare cale si siat pesus in supra 'e palas, no nde cheriat s'intesa e, si calicunu bi provait, tando diventait unu molente abberu. In ateras paraulas, diventait un animale de carattere chi non si lassait casticare dae nessunu. Cando, invetzes si trattait de lu comandare in su travallu suo, diventait masetu c,omente un'anzoneddu. Artziait a supra de su terraprenu,in uve fit piatzata sa noria, si lassait ligare a s'istanga e sistemata sa maschera po non s'ingaddinare, parthiat a su trotto. Po una paia de oras o prus manteniat cussu passu chene perunu lamentu o sinnu de istrachitudine. Comente, però, chin sa coa de s'ocru che vìdiat sa vasca prena, frenait chin sas battor ancas e non b'aiat manera de l'acher mover unu passu de prus. Chin cale corazu, tando, si potet mutire tontu unu simile animale? Lu potimus mutire peri tusturrutu, duru de corju e pacu dispostu a ubbidire a sa tzeca, ma tontu no abberu. A dimustratzione de sa raridade de cussu animale, b'at una serie de istorias de contare, comente de sòlitu càpitat a sos pessonazos destinatos a intrare in sos annales de s'istoria. Ite làstima chi ZARMINU it petzi ... un animale e duncas non potiat essere decoratu! Si aiat tentu sa sorte de naschire chímbant'annos pustis, una medaglia nessi, a sa memoria, l'aia buscata de sicuru. Ma s'amicu ZARMINU fit naschitu a primos de su baranta e, a s'ora, molentes bi nd'aiat metas, ma intellizentes pacos: de cuss'arratza, in bidda un ibbia. Iscusate, ipo confundende como sos animales chi juchiamus in arrejunu chin ateros simizantes e ...
A, donni modu, sa realtade de s'ora fit diversa de sa chi amus oe! B'aiat meta gana e pacu vissios ma s'ispantu veníat dae s'oscuridade de su orizzonte, dae s'odiu e dae su terrore chi aiat ispartu su machìne de pacos supra unu tazu de verveches ... Sos sordatos chi aiamus in bidda, italianos e tedescos, mandatos po nos difendere dae su nemicu, che l'an finita po diventare sos nemicos dae sos cales nos deviamus difendere. Furain tottu su chi potian in lumene de sa Patria a gai peri ZARMINU, chin sas purpas suas, est rutu martire de cuss'ora de paca gloria e de tantu disonore. Fortzis propriu ca s'umbra costante de su dolu, manteniat a s'iscuru sa paca luche de sos valores de s'ora, ZARMINU at abbarrare, nessi in sos ammentos de chie l'at connotu, un esempiu de animale raru, bellu e intellizente, comente unu ainu de vera arratza e chi nudda at de sos molentes prus connotos ma non tzertamente de arratza superiore.


Totore Cherchi (OROSEI)