Azis intesu mai nande:
"Est tontu che verveche", oppuru: "Est tontu che
boe!" No veru? Beh, mancu jeo! Dae cando poto contare chin
sa memoria, apo semper intesu: "Est tontu che molente!"
Soe cunvintu chi peri vois azis intesu semper sa matessi cosa.
Su chi non bi soe mai resissitu a comprendere est po cale motivu,
a cussu animale, che l'an appiopatu cussu mentovu gai pacu dinnitosu!
Pro chie connoschet bene su bestiàmene chi amus in locu
nostru, apo pensatu, non credo li siat diffitzile zudicare in
propositu.
Gai, una die, a unu pastore vetzu viddaresu l'hapo dimandatu -
"Sincundu vois cal'est s'animale prus tontu tra sos chi connoschimus
in locu nostru?" "Sa verveche!" -m'at rispostu
derettu. Comente sa verveche! -apo repititu jeo a mesu voche.
"Si propriu sa verveche!" - hat insistitu su vetzu in
tonu seriu. Diat essere una cosa troppu longa a t'ispiegare -at
sichìtu- ma credemi chi un'ateru animale gai tontu est
abberu diffitzile de vocare a campu. Non soe sicuru si cuss'omine
m'aiat azuntu carchi cosa, po cunfirmare sa tesi sua ca jeo, a
s'ora viazao, chin su pensamentu, zai luntanu dae issu. Pariat
comente chi sas paraulas suas mi aeren datu un'ispetzia de intima
allegria chi m'at fattu torrare impalas chin su tempus. A caddu
a s'unda de su pensamentu, soe colatu currende in sos corrales
de sa pitzinnia, finas a sas pasturas uve soliat paschere ZARMINU,
su molente chi aiamus in domo, in cusslora ditzosa. S'erva frisca
de s'ortu pranu, sas 'iscumuriscas a intundu 'e issu in mesu paschende,
fachen parte de sos pacos cuadros de 'ora chi meritan sa gloria
de s'eternu in sos ammentos. Fit un animale pulitu, chin su pilu
lisu e luchente e meta artu, s'istatura media de s'arratza sua.
Tontu cuss'animale? Mancu pro sonnu! Ecco pruite mi ribellao semper
a chie nariat chi sos molentes son tontos e como, assaporao menzus
s'intima allegria chi m'aiat datu sa risposta de cussu pastore.
Zarminu, de tontu, no haiat mancu una punta le pilu! Poto narrer,
antzis, chi si aiat tentu su donu de sa paraula, peri in cussos
tempos, unu diploma nessi, che l'aiat buscatu tzertamente! A donni
modu, in su cuntestu de cuss'arratza animale, issu si cumportait
comente unu bonu laureatu e chin artos votos puru!
Dae "Nurru", sa zona in uve aiamus s'ortu, cumpresu
tra s'arzine de su riu "Cedrinu" e s'istrada po acchirrare
a mare, sos orrios suos avvisain sos massaios aiuntundu chi fit
s'ora de si pasare. Infattis, l'aian abituatu, dae minore, chi
donni mesudie deviat retzire una junta de proenda (Ava, orju,
tricumuriscu o ateru). Si brincait, peri carchi minutu, s'appuntamentu,
cumintzait a orriare fìnas a cando non retziat su chi tzertamente
issu cunsiderait unu sacrussantu dirittu suo! Credo chi propriu
po sas calidades raras chi lu distinghian, a issu l'apan assinnatu
unu travallu ... Namus de categoria superiore. Po duas oras de
sa die, fachiat zirare sa noria, finas a prenare d'abba una vasca
manna, fraicata a fiancos de su puthu. It'est sa noria? Beh, est
unu inzeniosu macchinariu cumpostu dae un'ispetzia de corona manna
fatta dae duas funes chi sustenen, ligatas a catena, una trintina
de vascheddas. Custa corona si movet ispinta dae sas dentes de
una rota posta in artu de su puthu e unita a un'istanga longa
chi devet esser fatta zirare dae una pessone o dae un animale.
In su cammiriu suo, custa catena de vascheddas, acchirrat a su
puthu, prenat s'abba, l'ampilat a supra e, in su zirare po torrare
a bassu, irvacat su garrigu a unu colatoriu chi mandat su pretziosu
lìcuidu a sa vasca. No isco si azis cumpresu, ma menzus
no lu poto ispiegare. Apo chircatu ibbia de bos fachere cumprendere
su travallu chi deviat isbrigare s'eroe de custu contu. ZARMINU
deviat zirare aintundu de su puthu, tirande cuss'istanga po duas
oras sa die: su tantu de prenare sa vasca de s'abba. De ateros
ingàrrigos ùmiles, comente su tirare unu carrittu,
unu aratru o su supportare cale si siat pesus in supra 'e palas,
no nde cheriat s'intesa e, si calicunu bi provait, tando diventait
unu molente abberu. In ateras paraulas, diventait un animale de
carattere chi non si lassait casticare dae nessunu. Cando, invetzes
si trattait de lu comandare in su travallu suo, diventait masetu
c,omente un'anzoneddu. Artziait a supra de su terraprenu,in uve
fit piatzata sa noria, si lassait ligare a s'istanga e sistemata
sa maschera po non s'ingaddinare, parthiat a su trotto. Po una
paia de oras o prus manteniat cussu passu chene perunu lamentu
o sinnu de istrachitudine. Comente, però, chin sa coa de
s'ocru che vìdiat sa vasca prena, frenait chin sas battor
ancas e non b'aiat manera de l'acher mover unu passu de prus.
Chin cale corazu, tando, si potet mutire tontu unu simile animale?
Lu potimus mutire peri tusturrutu, duru de corju e pacu dispostu
a ubbidire a sa tzeca, ma tontu no abberu. A dimustratzione de
sa raridade de cussu animale, b'at una serie de istorias de contare,
comente de sòlitu càpitat a sos pessonazos destinatos
a intrare in sos annales de s'istoria. Ite làstima chi
ZARMINU it petzi ... un animale e duncas non potiat essere decoratu!
Si aiat tentu sa sorte de naschire chímbant'annos pustis,
una medaglia nessi, a sa memoria, l'aia buscata de sicuru. Ma
s'amicu ZARMINU fit naschitu a primos de su baranta e, a s'ora,
molentes bi nd'aiat metas, ma intellizentes pacos: de cuss'arratza,
in bidda un ibbia. Iscusate, ipo confundende como sos animales
chi juchiamus in arrejunu chin ateros simizantes e ...
A, donni modu, sa realtade de s'ora fit diversa de sa chi amus
oe! B'aiat meta gana e pacu vissios ma s'ispantu veníat
dae s'oscuridade de su orizzonte, dae s'odiu e dae su terrore
chi aiat ispartu su machìne de pacos supra unu tazu de
verveches ... Sos sordatos chi aiamus in bidda, italianos e tedescos,
mandatos po nos difendere dae su nemicu, che l'an finita po diventare
sos nemicos dae sos cales nos deviamus difendere. Furain tottu
su chi potian in lumene de sa Patria a gai peri ZARMINU, chin
sas purpas suas, est rutu martire de cuss'ora de paca gloria e
de tantu disonore. Fortzis propriu ca s'umbra costante de su dolu,
manteniat a s'iscuru sa paca luche de sos valores de s'ora, ZARMINU
at abbarrare, nessi in sos ammentos de chie l'at connotu, un esempiu
de animale raru, bellu e intellizente, comente unu ainu de vera
arratza e chi nudda at de sos molentes prus connotos ma non tzertamente
de arratza superiore.
Totore Cherchi (OROSEI)