Fit una notte de 'entu e de frittu, cando una
zovana 'estida in bunnedda e mucadore, lestra lestra, s'est tucada
a sa carrera de su palatu de sa familia de Pascale Sanna, sos
prus ricos de sa idda 'e Frores. Ch'at postu unu canistreddu e
tucada s'est dereta timende chi esseret istada 'ista dae calicune.
Poscas de pag'ora, si pesat unu prantu de unu pitzinneddu guasi
apenas naschidu. Sos meres de sa dommo, a totu custu prantu, si
son assuconados e si che son pesados dae letu, e una 'orta aberta
sa janna, cando ant bistu custu canistreddu chin d'unu letoleddu
carragliadu, e su prantu a sucutu, son abarrados sustos e abevelados.
No ischiant comente fagher. Si comente no teniant fizos, si nde
son apenados e goglidu l'ant. Inintro b'aiat una pitzinnedda femina.
L'ant lavada, atatada e posta a drommire. Finas sa teracca issoro,
Pepedda, una femina intrada in tempus, chi travagliaiat dae una
vida in cussa domo, si est cumòvida ca po sos meres, fit
unu donu 'e Deus. De lumene l'ant postu Rosedda. Pro su primu
tempus, sa pitzinna no l'ogaiant a fora, mancu a sa carrera ca
timiant su chi pessait sa zente. Poi manu manu chi fit ismanniende,
la cuminzaint a batire a creja, a iscola, a campagna, a donzi
logu, e cando sa zente de sa 'idda pregontaiat chie fit, rispondiant
chi fit sa fiza de una parente de sa mere, abarrada dae minore
sena babbu e sena mama, e issa si l'aiat goglida. L'ant pesada
comente una fiza issoro, cuntenta de donzi cosa e manu manu chi
creschiat si faghiat semper prus bella, pili brunda, ogri gatina,
e arta.
A Pepedda, issa fit meda afetzionada, ca si potet narrere chi
issa l'aiat pesada. Arrivada a sos bindighi annos, s'est posta
a ammoratzare a fura chin d'unu zovanu de una 'idda acurtzu,
de Solianu, Antoneddu Nieddu, unu zovanu de conca mala semper
ingabadu in furas de bestiamine e ateru. No fid meda 'ene 'istu..
A s'annu chi l'aiat connotu, Rosedda si lu cheriat isposare, mancari
a sos suos no lis aiat ancora nadu nudda. In d'un'in d'unu at
incumintzadu a s'intender male, groga in cara, semper buluzada,
e a gana mala. Lughia, (sa mama no bera) fit pessamentosa e cumintzaiat
a la pregontare ite teniat, e Rosedda li rispondiat chi no fit
nudda. Ma, prus colaiat su tempus e prus Rosedda no fit prus issa.
A sa fine a fortza 'e pregontas, at ammitidu sa veridade. Fit
prinza in chimbe meses e cando at nadu su numene de s'omine, Lughia
s'est airada ca no fit cuntenta de cussu zovanu ca fit concamala
e no fit in grassia 'e Deus. Rosedda insistiat chi lu cheriat
o moriat. A sa fine dopo una bria manna, Lughia che l'at catzada
dae dommo sua, maleighendela e chi no ch'esseret torrada prus,
mancu a mortu. Pepedda, a totu custu faghe faghe, no fit meda
cuntenta chin Lughia, ca issa a Rosedda li cheriat troppu 'ene.
Rosedda si ch'est andada chin sas pagas cosas chi ch'at potidu
leare, postas supra unu tedile in conca e intro de unu canistreddu.
Pepedda l'at dadu una cadenitta chin d' unu isteddu nendeli chi
si l'esseret posta ca la teniat dae cando fit naschida. Pranghende
a toroju, fit una die de aba tronos e lampos. Sola che frunza
in mesu campu, su solu logu chi potiat andare fit a sa idda
de Antoni. A pe a pe , sola e disisperada, dopo de un'ora
de caminu est arrivada a sa 'idda. Comente primma presentada
at bistu unu muntone de zente pranghende e currende assulugliada
a una dommo.
In sas carreras, feminas setidas in terra, pranghende a teju postu.
Issa a tentu deretu unu pensamentu feu, comente unu coro malu,
ca fit timende de carchi cosa.
Cando at pregontadu ite raju fit faladu, e da chi l'ant rispostu
chi ant tzapadu mortu in campagna a Antoni Nieddu, s'est falada
a pare dereta. Commo est aberu chi totu su mundu che li fit rutu
susu. No ischiat ite fagher, a umbe andare, ca no connoschiat
a niune. A sa disisperada at sighidu a caminare, a carchi logu
che potiat ferrer. Donzi tantu si pasait o in carchi mureddu o
suta carchi fundu, ca finas in sas cundiziones chi fit s'istracait
in presse.
Dopo paritzas oras de caminu 'idet una dommo manna, in mesu a
unu campu bene cultivadu, chin bestiamine e puddas, e fundos de
donzi grassia de Deus. "depo intrare" at pessadu. E
fatu corazu, arrivada a sa janna at tzocheddadu. L'aberit una
bella femina intrada in tempus. Rosedda disiperada, l'at nadu
si la potiat azuare a ca no ischiat prus ite fagher. Custa femina,
tzia Antioga, nd'at tentu lastima e l'at fata intrare. Rosedda
l'at nadu totu cussu chi li fit capitadu e tzia Antioga, apenada,
l'at nadu chi la lassaint chin issos. Fin solu maridu e muzere,
tziu Predu fit su maridu, teniant duos fizos ma che travagliaiant
fora de 'idda (fin emigrados) istaiant bene e teniant terrinos
e bestiamine meda de acudire e pro cussu una che a Rosedda lis
bisonzait meda, a su mancu pro s'ite fagher intro sa dommo. Rosedda
no ischiat comente los ringratziare. A sos battor meses chi fit
inie, at illieradu unu bellu pitzinneddu, chi at pesadu pro Antoni.
Manu manu chi colait su tempus, Rosedda fit torrada dae morta
a bia , tziu Predu e tzia Antioga, leaint su pitzinnedu a campagna,
e Rosedda pessait a faghere tottu s'ite fagher de sa dommo. La
cheriant comente una fiza. Chin sos annos, sos fizos torraint
a fagher visita a issos, ma si che andaiant deretos. Su tempus
fit colende meda 'ene, finas a cando no est arrivada sa die chi
si ch'est mortu prima tziu Predu e poi tzia Antioga dopo un'annu.
Pro Rosedda fit un'ateru dispiaghere mannu, ca no potiat abarrare
in cussa dommo , e su pitzinnu commo fit mannitu e lu depiat campare.
Cando son torrados sos fizos, de tziu Predu e de tzia Antioga,
l'ant nadu a Rosedda chi no potiat abbarrare in cussa domo, ca
issos bendiant tottu, però no la lassaint sola. An ischidu
chi in d'una 'idda mannita a duas oras de caminu dae incue, una
femina ricca e benestante fit chirchende una teracca, e chi issos
fin prontos a che la acumpanzare. Rosedda at rispostu chi emmo.
Tuccados a cussa idda, ant pregontadu umbe fit sa dommo de signora
Maria Fadda. Andende a sa dommo, chin duos caddos in battoro,
sa zente setida in sas carreras, si ghindaiat totu pro idere chie
fin cussos istranzos noos, pitzinnos gioghende iscurtzos, in sa
carrera, feminas colende. Sa dommo fit in fundu a su caminu. Unu
bellu palatu signorile, chin d'unu portale mannu a s'intrada,
e duos fundos a donz'ala. Falados dae caddu, ant tzocheddadu su
portale e lis aberit un'omine, e deretu ant pregontadu si signora
Maria fit galu chirchende teracca. Custe at rispostu chi emmo:
sos fizos de tziu Predu e tzia Antioga, si son lissessados dae
Rosedda e Antoni, augurendelis bona sorte e fortuna pondendeli
finas azigu de inari intro su punzu. Rosedda, pranghende los at
ringraziados e intrada est chin Antoni e cuss'omine a intro de
sa corte. Ant atraessadu unu bellu giardinu chin fundos mannos
e umbrosos, unu bellu putu mannu a manca e una funtana in mesus,
e setidoglios. S'idiat chi fit zente ch'istait bene. Cando s'omine,
Luiseddu bi l'at fatta connoschere a signora Maria, una bella
femina estida a sa rustiga, gatia, custa azummai s'est brassamada,
cando at bistu a Rosedda, l'at bennidu comente una punta a su
coro. L'at goglida 'ene, l'at fatu 'idere s'istanzia sua e de
su fizu e dadu totu sos ordines de s'ite faghere. Manu manu chi
colait su tempus, Antoni fit sempere in campagna chin Luiseddu,
mentres signora Maria e Rosedda, fin semper de prus afetzionadas
a pare, ca sa signora teniat carhi cosa de particolare pro Rosedda
e una die o s'atera la cheriat faeddare pro ischire chie fit.
Una die si son atzapadas solas arrejonende in su giardinu e signora
Maria non d'at potidu prus e l'at pregontadu chie l'aiat dadu
cussa collanedda chi teniat apicada in trugu. Rosedda l'at nadu
tottu s'istoria sua . Tando sa signora, a cumintzadu a prangher
a toroju, abratzendesi a Rosedda sena si tzelare. Rosedda no cumprendiat
su motivu de tottu cussu prantu dopo otto annos chi fin paris.
Cantu s'est tzelada, de prangher, signora Maria l'at nadu: "ti
depo cufessare una cosa, ista calma, Rose'..". Sa cadenitta
chin s'isteddu chi tenes apicadain trugu, fit sa mea. Rosedda
no ischiat prus ite narrere. "faghidemi cumprender menzus,"
li at nadu. Tando, signora Maria, li at rispostu : " tue
ses de Frores, as bividu in sa dommo de Pascale Sanna". "est
aberu" a rispostu Rosedda, "ca cussa fit mama mea".
"No" at nadu signora Maria "mama tua so jeo"
e si l'at abrazada de nou, pranghende. "comente b'andat
bene?" l'at nadu . E issa:"ti poto finas narrere chi
sa teracca de cussa dommo fit Pepedda". A custas paraulas,
Rosedda at cuminzadu a si abratzare a sa signora pranghende a
sucutu. Poscas, signora Maria, li l'at fattu tottu su contu,
nendeli pruite l'aiat abandonada . Aiat apidu un'amore segretu
pro unu zovanu chi l'aiat ingannada e, disisperada, at fattu
su c'at fattu.
Tando, Rosedda, cuntenta pro aer agatadu sa mama sua vera, l'at
perdonada in s'istante matessi chi fid intendende cussas paraulas.
Signora Maria no aiat, in totu cussos annos, mai perdidu s'isperanzia
de agatare, una die cussa fiza perdida. Finas sa mama in sonniu
chi cussa die unu cras depiat bennere. Gai est istadu.
Rosedda e Antoni ant sighidu a bivere in domo de signora Maria,
non prus comente teracca e mere, ma che mama e fiza. S'urtimu
disizu de Rosedda fit cussu de andare una die a Frores pro visitare
a Pepedda. Cando son andadas a sa 'idda, an agatadu sa dommo de
Pascale Sanna disamparada, ambos fin mortos in ruina e Peppedda,
commo 'ezza, istait chin sa sorre. Cando l'ant fattu sa visita,
Peppedda non istaiat in sa 'este dae sa cuntentesa de torrare
a si abratzare cussa pitzinnedda chi aiat allevadu chin afetu
e amore. Maria e Rosedda si che l'ant leada a istare chin issas
finas a sa morte.
Eugeniu Chessa Torpè