SU CRAPAGLIU

L'aiat accattatu unu tziu in s'approendatogliu 'e sos voes in primos de Santugaine, cando 'it comintzande a ghettare sa juaria. Cuddu tziu fit unu massaju campatogliu e juchiat semper una dechina 'e crapas a mannalithinu. Su manzanu si fit pesatu chitho, comente a semper de su restu, e chin su locu galu allentoritu fit preparande juale e socchittos pro jungher su juu e comintzare a farare carchi tula 'e terra. Azzommai l'at 'alatu unu raju cando in s'approendatogliu at 'istu cudda criaturedda nuda. A narrer ite l'at colatu in conca non benit bene o fortzis est menzus a narrer chi no at pessatu nudda. Fit una criaturedda 'e mancu un'annu bene nutrita, sas carres in colore 'e rosa, sas massiddeddas, sos brusseddos e sas cosseddas fin buffuleddas comente una cocconedda appenas 'ocata dae s'urru. ln sos punzeddos tancatos istringhiat frocchedda 'e lana 'e murone, in su brusseddu drestu juchiat imbolicatu unu brussalette 'e pedde pintata chin duos astores e tres anzoneddos de murone, in su thrucheddu, bene abbuttonata, juchiat una collana 'e coraddu ruju chin bintichimbe buttones pranos che seu. L'at imbolicata comente at pòitu e, in su pennettu, l'at isterrementatu una pedde 'ervechina. Cuddu punzeddu 'e cosa non pranghiat, chi diat essere istatu naturale pro una criaturedda in cussas conditziones, ma antzis s'abbaitaiat a su massaju chi sos ocreddos allegros e ridiat che i sos pitzinneddos chi si cheren jocatos. Su massaju no ischiat appentare criatura ca mancari esseret istatu cojuatu dae paritzos annos no aiat 'atu famillia. Fit òmine accogliatu su tziu, ma s'occasione chi como a mannu li fit capitata no ischiat comente l'isorver. ln fra 'e tantos pessos l'est 'ènnitu a mente comente mai sa notte, cando calicunu nd'aiat batutu sa criatura (ca calicunu la deviat aer posta in s'approendatogliu), sos canes no aian appeddatu e cussu puru lu poniat a pessare, ma isse fit omine iscrèdulu e prus de sas cosas chi idiat o toccaiat no si poniat pessu, non crediat mancu a sos verbos. Aiat poi benificatu intundu a su pennetu si b'aiat urmina 'e pessone, ma ch'isse apat pòitu 'idere non b'aiat perunu istaminzu e pessande e torrande a pessare, chena ischire ite s'immerare, s'abbaitaiat sa criatura corcata supra sa pedde 'ervechina chi ridiat e jocaiat chin sa collana 'e coraddu.
"lt'arrore!" gridat sa muzere cando li contat su fattu, " no est de badas, cheret narrer carchi cosa, Deus nos cheret 'acher provare ateru, ma siat comente si siat, su pitzinnu no lu potimos juchere a inoche; ite diat narrer sa idda, su priteru e poi sos carabineris, no, pro como menzus nono, menzus lu mantenimos in su cuile, no s'ischit mai, potet bessire una chirca, poi cando at a esser manniteddu amos a bider su 'e acher. " Tzertu no an apitu bisonzu de s'avvertire a pare de istare mancu pisinzu. Sa muzere oramai mama, solu ca no li fit acchirratu su latte, at comintzatu a sestare manteddos de tela e a tessere sos de 'uresi, a cusire brussineddos, camiseddas e a imbolicare imbozas de linu, inturtaiat simula pro su talliarinu e su pistizone de cocher chin su latte. " Ite incantu! ", naraiat sa mama cando picaiat in bratzos sa criaturedda, "custa no est cosa 'e custu mundu, custu est un'anzeleddu 'alatu dae sos chelos, abbàita in su brussalette bi juchet sas pinturas e fintzas su numene" De abberu in su brussalette b'in imprimitas una Z e una A ch'aiat lèzitu paris nande Zinnà, e dae tando cussu est istatu su numene.
Su pitzinnu creschiat e creschiat bene de carena e de sentitos, colaiat su tempus jocande chin canes, crapitos e chircande nidos d'astore. Su massaju nd'it ispantatu de s'abilitate e lestresa de cuddu pitzinnu. Su tempus colat a sa muta e no avvertit mai de su ch'ischit. Unu manzanu su massaju no si nd'est ischitatu prus. Zinnà tando teniat bindich'annos. ln s'occasíone 'e sa morte est ziratu a bidda pro sa prima 'orta. Sa zente est restata subitu incantata dae sa bellesa de cuddu zovaneddu ocri-gàttinu mai 'istu. "Ello chie est?" dimandaian e isse a chie potiat rispondiat "so 'uristeri, 'izu de un'amicu 'e su mortu". ln sa 'idda no si montoaiat ateru si non de cuddu zovaneddu ocri-gàttinu. Zinnà oramai ziraiat a bidda de frecuente e no mancaiat mai a sas 'estas nòtitas, no li mancaian sas cumpanzias ca tottu lu cherian. Aiat una bella 'oche e a sas cantatas suas non b'aiat janna chi no s'abberiat. In billuttinu, pantalones a s'isporta, cambales a buttone, sa camisa aberta in pettus lassaiat 'ider sa collana 'e coraddu, in su brussu no li mancaiat mai su brussalette chin sos murones e sos duos astores. Fit un'incantu a lu 'idere e pro sas zovaneddas fit un'onore a intrare a ballare chin isse cando in sas festas comintzaiat sos ballos chin boche armoniosa. E cantu fit bellu e aspettosu bestitu de maschera netta in su carrasecare. ln su palu 'e sos caddos, de sa 'esta de Santu Juanne, su caddu suo si colaiat che fùrmine tottu sos ateros caddos. Non montoemas poi, s'abilitate a nd'achirrare sa pompia de su pennettu 'e Sant'Antoni 'e su 'ocu, pariat unu gassile e neune lu firmaiat. Fit àbile e abistu, aiat donzi dotu chi unu zovanu potat disizare. Sas zovaneddas nd'in ammacchiatas ma isse no aiat ammoratu mai chin nessuna. Cuddas mannalithas de su "babbu" fin oramai una chedda 'e crapas e, chin su manizu suo, sos crapitos fin sos prus mannos e prus grassos de tottu su sartu mancari chi in mesus a sas crapas suas no apan mai 'istu unu beccu. Naraian chi sa notte in mesus a sas crapas suas 'idiana unu murone chin sos corros de oro e chi a l'avvertire de carchi periculu in su cuile fit su fruschiu de unu murone chin sos corros de oro. Zínnà fit semper prus bellu e de sas balentias suas nd'in incantatos mannos e minores. Ma comente frecuente sutzedit, chie paret troppu fortunatu no at bonu cherrer, Zinnà de custu no aiat perunu pessamentu, isse fit 'izu 'e su 'entu e mere 'e su divertimentu, oltres a esser su prus àbile crapagliu de sa zona. Zinnà fit abile e corazosu ma cronta a su malu cherrer est frecuente de perder. Una notte duos remitanos l'an fattu sa posta in sa 'ucca 'e su pennettu e l'an tiratu battor fusilatas. Zinnà at ghettatu unu lanzu comente unu murone chena gridare. A sos mortores li est pàssitu 'ertu, ma no l'an accattatu ruttu an solu intesu un'istripithiu comente 'èstia de 'era currende in mesu 'e frascas, poi prus nudda. Zinnà aiat tando vintichimb'annos che i sos buttones de sa collana 'e coraddu, dae tando no s'at ischitu su moventu. Sas crapas suas, comente un'incantu, si son agrestatas e naraian de las 'ider onzi tantu in mesus a tazos de murones. Unu manzanu, a unu punteratore chi fit isettande sirvone in sas torratas si l'est paratu addainnantis unu murone chin sos corros de oro, e mancari treme-treme pro s'impressione, s'àrtziat su fusile a cara e daet focu. A sa fusilata su murone iscutit unu lanzu e isparit in d'unu roccagliu. In s'isparatogliu non baiat ne murone e ne samben. Su punteratore sichit s'urmina fintzas a una cala 'e monte e accattat in d'un'approendatogliu 'e voes duos corros friscos de murone, in su corru drestu fit imbolicatu unu brussalette pintatu chin duos astores e tres murones, in s'ateru una collana 'e coraddu chin bintichimbe buttones pranos che seu.
Sa zente naraiat chi Zinnà fit s'ànima in pena de unu zovaneddu, crèschitu òrfanu de babbu e de mama, arracattatu unu manzanu in su crapile mentres allattaiat, no l'aian prus accattatu, nen biu e ne mortu. Fit, cuddu zovaneddu meta famatu ca resessiat a tenner sos murones a impostatura, a manos chena perun'arma, l'achiat pro balentia, diffattis no nd'aiat mortu mai unu. Naraian puru chi sa lestresa li serviat pro tenner fintzas bistiamine masetu, ma custu b'aiat unu mere. Cand'ipo minore apo connotu unu mannalithagliu chi paschiat una dechina 'e crapas in sos oros de idda. No fit nè betzu nè zòvanu, mi pariat chena tempus. Caminaiat a thopu, juchiat sas manos tottu tortas e una 'oche assorrocrata, a tracolla, imbetzes de s'stacca 'e pedde juchiat unu tasca-pane de tela prenu 'e montes chi li servian pro 'ortare sas crapas. Tentande sas crapas nde colaiat su tempus pintande in su tzimentu lìsiu de su muraglione 'e s'istradone astores e anzoneddos. Fit ocri-gàttinu e li piaghiat a m'ammustrare sos crapiteddos nande "abba' ! ite belleddos paren anzoneddos de murone, cuddu chin sos correddos in colore 'e oro occannu l'apo impromissu a Sant'Antoni 'e su 'ocu. " Li petia semper de m'ammustrare ive drommian sos crapiteddos ma isse mi rispondiat. " nono 'izeddu caru unu beccu chin sos corros mannos mannos picat a incorratas tottu sos ch'intran a su crapile" Jeo tando no aio galu intesu su contu de Zinnà su crapagliu ocri-gàttinu 'ènnitu in tempus d'aratura unu manzanu 'e lentore e isparitu in zoventura a caddu 'e unu murone. Oje non contan prus custu contu, ma dae pacu in su muraglione 'etzu de una 'idda istranza apo 'istu pinturatos anzones e astores, fortzis in carch'ala su crapagliu ocri-gàttinu est galu in pena vagabundu isettande sa pache 'e cuddu mundu.

Farris Gino (Lodè)