L'aiat accattatu unu
tziu in s'approendatogliu 'e sos voes in primos de Santugaine,
cando 'it comintzande a ghettare sa juaria. Cuddu tziu fit unu
massaju campatogliu e juchiat semper una dechina 'e crapas a mannalithinu.
Su manzanu si fit pesatu chitho, comente a semper de su restu,
e chin su locu galu allentoritu fit preparande juale e socchittos
pro jungher su juu e comintzare a farare carchi tula 'e terra.
Azzommai l'at 'alatu unu raju cando in s'approendatogliu at 'istu
cudda criaturedda nuda. A narrer ite l'at colatu in conca non
benit bene o fortzis est menzus a narrer chi no at pessatu nudda.
Fit una criaturedda 'e mancu un'annu bene nutrita, sas carres
in colore 'e rosa, sas massiddeddas, sos brusseddos e sas cosseddas
fin buffuleddas comente una cocconedda appenas 'ocata dae s'urru.
ln sos punzeddos tancatos istringhiat frocchedda 'e lana 'e murone,
in su brusseddu drestu juchiat imbolicatu unu brussalette 'e pedde
pintata chin duos astores e tres anzoneddos de murone, in su thrucheddu,
bene abbuttonata, juchiat una collana 'e coraddu ruju chin bintichimbe
buttones pranos che seu. L'at imbolicata comente at pòitu
e, in su pennettu, l'at isterrementatu una pedde 'ervechina. Cuddu
punzeddu 'e cosa non pranghiat, chi diat essere istatu naturale
pro una criaturedda in cussas conditziones, ma antzis s'abbaitaiat
a su massaju chi sos ocreddos allegros e ridiat che i sos pitzinneddos
chi si cheren jocatos. Su massaju no ischiat appentare criatura
ca mancari esseret istatu cojuatu dae paritzos annos no aiat 'atu
famillia. Fit òmine accogliatu su tziu, ma s'occasione
chi como a mannu li fit capitata no ischiat comente l'isorver.
ln fra 'e tantos pessos l'est 'ènnitu a mente comente mai
sa notte, cando calicunu nd'aiat batutu sa criatura (ca calicunu
la deviat aer posta in s'approendatogliu), sos canes no aian appeddatu
e cussu puru lu poniat a pessare, ma isse fit omine iscrèdulu
e prus de sas cosas chi idiat o toccaiat no si poniat pessu, non
crediat mancu a sos verbos. Aiat poi benificatu intundu a su pennetu
si b'aiat urmina 'e pessone, ma ch'isse apat pòitu 'idere
non b'aiat perunu istaminzu e pessande e torrande a pessare, chena
ischire ite s'immerare, s'abbaitaiat sa criatura corcata supra
sa pedde 'ervechina chi ridiat e jocaiat chin sa collana 'e coraddu.
"lt'arrore!" gridat sa muzere cando li contat su fattu,
" no est de badas, cheret narrer carchi cosa, Deus nos cheret
'acher provare ateru, ma siat comente si siat, su pitzinnu no
lu potimos juchere a inoche; ite diat narrer sa idda, su priteru
e poi sos carabineris, no, pro como menzus nono, menzus lu mantenimos
in su cuile, no s'ischit mai, potet bessire una chirca, poi cando
at a esser manniteddu amos a bider su 'e acher. " Tzertu
no an apitu bisonzu de s'avvertire a pare de istare mancu pisinzu.
Sa muzere oramai mama, solu ca no li fit acchirratu su latte,
at comintzatu a sestare manteddos de tela e a tessere sos de 'uresi,
a cusire brussineddos, camiseddas e a imbolicare imbozas de linu,
inturtaiat simula pro su talliarinu e su pistizone de cocher chin
su latte. " Ite incantu! ", naraiat sa mama cando picaiat
in bratzos sa criaturedda, "custa no est cosa 'e custu mundu,
custu est un'anzeleddu 'alatu dae sos chelos, abbàita in
su brussalette bi juchet sas pinturas e fintzas su numene"
De abberu in su brussalette b'in imprimitas una Z e una A ch'aiat
lèzitu paris nande Zinnà, e dae tando cussu est
istatu su numene.
Su pitzinnu creschiat e creschiat bene de carena e de sentitos,
colaiat su tempus jocande chin canes, crapitos e chircande nidos
d'astore. Su massaju nd'it ispantatu de s'abilitate e lestresa
de cuddu pitzinnu. Su tempus colat a sa muta e no avvertit mai
de su ch'ischit. Unu manzanu su massaju no si nd'est ischitatu
prus. Zinnà tando teniat bindich'annos. ln s'occasíone
'e sa morte est ziratu a bidda pro sa prima 'orta. Sa zente est
restata subitu incantata dae sa bellesa de cuddu zovaneddu ocri-gàttinu
mai 'istu. "Ello chie est?" dimandaian e isse a chie
potiat rispondiat "so 'uristeri, 'izu de un'amicu 'e su mortu".
ln sa 'idda no si montoaiat ateru si non de cuddu zovaneddu ocri-gàttinu.
Zinnà oramai ziraiat a bidda de frecuente e no mancaiat
mai a sas 'estas nòtitas, no li mancaian sas cumpanzias
ca tottu lu cherian. Aiat una bella 'oche e a sas cantatas suas
non b'aiat janna chi no s'abberiat. In billuttinu, pantalones
a s'isporta, cambales a buttone, sa camisa aberta in pettus lassaiat
'ider sa collana 'e coraddu, in su brussu no li mancaiat mai su
brussalette chin sos murones e sos duos astores. Fit un'incantu
a lu 'idere e pro sas zovaneddas fit un'onore a intrare a ballare
chin isse cando in sas festas comintzaiat sos ballos chin boche
armoniosa. E cantu fit bellu e aspettosu bestitu de maschera netta
in su carrasecare. ln su palu 'e sos caddos, de sa 'esta de Santu
Juanne, su caddu suo si colaiat che fùrmine tottu sos ateros
caddos. Non montoemas poi, s'abilitate a nd'achirrare sa pompia
de su pennettu 'e Sant'Antoni 'e su 'ocu, pariat unu gassile e
neune lu firmaiat. Fit àbile e abistu, aiat donzi dotu
chi unu zovanu potat disizare. Sas zovaneddas nd'in ammacchiatas
ma isse no aiat ammoratu mai chin nessuna. Cuddas mannalithas
de su "babbu" fin oramai una chedda 'e crapas e, chin
su manizu suo, sos crapitos fin sos prus mannos e prus grassos
de tottu su sartu mancari chi in mesus a sas crapas suas no apan
mai 'istu unu beccu. Naraian chi sa notte in mesus a sas crapas
suas 'idiana unu murone chin sos corros de oro e chi a l'avvertire
de carchi periculu in su cuile fit su fruschiu de unu murone chin
sos corros de oro. Zínnà fit semper prus bellu e
de sas balentias suas nd'in incantatos mannos e minores. Ma comente
frecuente sutzedit, chie paret troppu fortunatu no at bonu cherrer,
Zinnà de custu no aiat perunu pessamentu, isse fit 'izu
'e su 'entu e mere 'e su divertimentu, oltres a esser su prus
àbile crapagliu de sa zona. Zinnà fit abile e corazosu
ma cronta a su malu cherrer est frecuente de perder. Una notte
duos remitanos l'an fattu sa posta in sa 'ucca 'e su pennettu
e l'an tiratu battor fusilatas. Zinnà at ghettatu unu lanzu
comente unu murone chena gridare. A sos mortores li est pàssitu
'ertu, ma no l'an accattatu ruttu an solu intesu un'istripithiu
comente 'èstia de 'era currende in mesu 'e frascas, poi
prus nudda. Zinnà aiat tando vintichimb'annos che i sos
buttones de sa collana 'e coraddu, dae tando no s'at ischitu su
moventu. Sas crapas suas, comente un'incantu, si son agrestatas
e naraian de las 'ider onzi tantu in mesus a tazos de murones.
Unu manzanu, a unu punteratore chi fit isettande sirvone in sas
torratas si l'est paratu addainnantis unu murone chin sos corros
de oro, e mancari treme-treme pro s'impressione, s'àrtziat
su fusile a cara e daet focu. A sa fusilata su murone iscutit
unu lanzu e isparit in d'unu roccagliu. In s'isparatogliu non
baiat ne murone e ne samben. Su punteratore sichit s'urmina fintzas
a una cala 'e monte e accattat in d'un'approendatogliu 'e voes
duos corros friscos de murone, in su corru drestu fit imbolicatu
unu brussalette pintatu chin duos astores e tres murones, in s'ateru
una collana 'e coraddu chin bintichimbe buttones pranos che seu.
Sa zente naraiat chi Zinnà fit s'ànima in pena de
unu zovaneddu, crèschitu òrfanu de babbu e de mama,
arracattatu unu manzanu in su crapile mentres allattaiat, no l'aian
prus accattatu, nen biu e ne mortu. Fit, cuddu zovaneddu meta
famatu ca resessiat a tenner sos murones a impostatura, a manos
chena perun'arma, l'achiat pro balentia, diffattis no nd'aiat
mortu mai unu. Naraian puru chi sa lestresa li serviat pro tenner
fintzas bistiamine masetu, ma custu b'aiat unu mere. Cand'ipo
minore apo connotu unu mannalithagliu chi paschiat una dechina
'e crapas in sos oros de idda. No fit nè betzu nè
zòvanu, mi pariat chena tempus. Caminaiat a thopu, juchiat
sas manos tottu tortas e una 'oche assorrocrata, a tracolla, imbetzes
de s'stacca 'e pedde juchiat unu tasca-pane de tela prenu 'e montes
chi li servian pro 'ortare sas crapas. Tentande sas crapas nde
colaiat su tempus pintande in su tzimentu lìsiu de su muraglione
'e s'istradone astores e anzoneddos. Fit ocri-gàttinu e
li piaghiat a m'ammustrare sos crapiteddos nande "abba' !
ite belleddos paren anzoneddos de murone, cuddu chin sos correddos
in colore 'e oro occannu l'apo impromissu a Sant'Antoni 'e su
'ocu. " Li petia semper de m'ammustrare ive drommian sos
crapiteddos ma isse mi rispondiat. " nono 'izeddu caru unu
beccu chin sos corros mannos mannos picat a incorratas tottu sos
ch'intran a su crapile" Jeo tando no aio galu intesu su contu
de Zinnà su crapagliu ocri-gàttinu 'ènnitu
in tempus d'aratura unu manzanu 'e lentore e isparitu in zoventura
a caddu 'e unu murone. Oje non contan prus custu contu, ma dae
pacu in su muraglione 'etzu de una 'idda istranza apo 'istu pinturatos
anzones e astores, fortzis in carch'ala su crapagliu ocri-gàttinu
est galu in pena vagabundu isettande sa pache 'e cuddu mundu.
Farris Gino (Lodè)