Sa vida de ognia die me una bidda de su campidanu aristanesu non cambiada meda de un logu a s'atru, seusu in su millenoighentusuzinquantasincu, in sa pratza, una pariga de domus fatas de ladrini, me un ungroi "su canturu", s'unicu de totu sa idda! Esti a innia chi is femminas assotinti cun is brocas po coborai s'aba de bufai; is pitzocheddus mascus zoganta cun is cuaddeddus de canna, a butonis, cun su tirolasticu in busacas, una pariga zoganta a cuaddeddus fotis, is femmieddas a pincaneddu, nemmus potada crapitas. Duas bagadias funti sezias in su limrinatzu de s'enna cun su cosinzu in manus, is massaius torranta a domu de su satu stracus comenti de bestias, is femminas codreddanta in sa ia nendi mai de sa zenti chi passada
Esti una dì de istadi comenti de totus is atras a s'iscurigantinu,
Cadania cun sa broca in s'anca s'acarrebada a su cantaru po' betì
s'aba de bufai, esti impressidida, foras d'aspetada Micheli, su
pitzocu, issus funti fastizendi, Micheli esti un omini ispassenziau,
ma in cantu a cherri beni a Catalina nissusu ddu negada. Siad
' a cherri fai a isposu a craru ma issa ancora non si sidi dezidi.
Catalina esti una pitzochedda bella comenti de una rosa, cun duas
trempas arrubias un sinu prosperosu, is pius longus acapiaus cun
d'una tritza grossa. Micheli esti piticu, e non esti propriu una
bellesa, potada finzasa un ogu trotu! Issu s'azierada candu calincunu
di ponidi a notu i difetus e narada sempiri comenti narada su
ditzu ca su inu bellu esti me is carradas piticas.
In sa ia Catalina atopada Arega, una cumpanza, cun sa broca in
conca, issa puru esti andendi a s'abba,"aspeta Cadania za
ndi tenisi pagu de pressi, e ita potas is carabinieris avatu?
" di domandada Arega, Catalina, po sa pressi, nemancu
d'arraspondidi mancai is duas pitzocheddas si funti sempiri potadas
beni commenti de sorris. Arribanta a su canturu, Catalina esti
tropu impenzamentada po s'ora trada, issidi cantu ispasenziau
esti Micheli, du 'idi a costau de su canturu, frimu, chistionendi
cun s'amigu Zanni, issu, candu sind'acatada ca Cadania esti arribada
s'accostada pò ndi di nai quaturu e briganta che cani cun
gatu. Fainti sempiri aitzi, ma sa briga non durada meda puita
issus si cheinti beni de aberus. Micheli s'acostada a Cadania
is dus pitzocusu parinti frochendi a ogu "prenda mia
adorada ti cretzu tropu beni" di narada Cadania, Micheli
cricada de da basai e d'arraspondidi " tui sesi sa lughi
de is ogus mius!".
Arega puru in fatu de bellesa non abarrada a coa a nissusu, esti
ischibidada, is pius de calori de trigaindiri, acapiaus e fatus
a cancaioni, arribada a su canturu e s'incrubada po preni sa broca,
de sa zrughera de sa camisa asuletada e imbidonada a friscu si
bidi un sinu biancu che lati, sa unedda aziada ponidi in vista
dus cambutzusu chi ndi fainti ischidai su motu, Zuanni a bi' tanta
bellesa s'allucada, paridi propriu una grapa alluada, ma,
essendi meda bregunzosu, no issidi comenti fai po da chistionai,
sa pitzochedda di praghidi de aberusu e adi dezidiu de ponni sa
conca a postu. Arega esti propriu sa femmia chi faidi po issu,
ma no issidendi comenti fai puita timidi in un zertu modu chi
di eidi "crocoriga" di enidi a conca de da zoghitai.
S'acostada a sa crasura e ndi stratzada una folla de canisoni
e da faidi passai in su tzrugu de sa bagadia, issa, assustrada
si etada sa manu a pabasa penzendi a calincunu baboi, ma candu
s'ind'acatada ca esti Zuanni du curriliada cun d'una canna. Su
pitzocu acudidi a si fui, paridi un lepiri chi d'anti parau su
fusiliu " su santu chi t'adi criau Zuanni Manca e
ita cherisi cosa de tocai? Paridi ca in su corpusu de Arega chi
di funti intraus chentu dimonius! "Bai e toca a sorri tua
ca ndi potada prus de mei de cosa de tocai! Torra a innoi chi
ses'omini ca ti cresimu deu!" Sa pitzochedda esti azierada
de aberus, ma Zuanni non torrada asegusu me in sa dezisioni chi
adi pigau e mancai timi timi s' accostada a sa pitzochedda chi
ndi d'adi furau su coru, esti impenzamentau ma sa dezisioni esti
piada, si fai forti e di fai sa domanda, Arega potada ancora sa
canna in manus ma candu Zuanni chistionada is ogus si fainti luchidus
che isprigu de su presu. Nissusu in totu sa bida adi mai biu un
omini prus seriu de Zuanni, is fueddus ndi di essinti de su coru,
non acudidi mancu a ingulli su spudu, e totu a una tirada di faidi
sa domanda "Areghighedda, ti ollu domandai una cosa, ma deu
seu lestu, mi oisi a isposu? Chi mi oisi fadeus sa cosa crasi
atotu e su mesi ch'intrada, chi tui azetasa, si podeus coiai,
tantu sa domu da tenzu fata, d'asi bia no, esti in pratza de cresia,
ddui funti finzasa is cambaras a fachi a pari, tenzu cunzaus a
lori, binzas, otus, dinaeddu in sa posta po comporai su zivimentu
e seu siguru chi babbu tu puru non m'adi a nai de no, ddu esti
puru su santu 'Anni tra issu e babbu miu!" Arega chi non
s'aspetada sa domanda abarada spantala e chenza de fueddus in
buca e po su spantu chi d'arruidi sa canna de manus ma, comenti
si cunfaidi a una bagadia seria, si oidi fai disizai e non cheidi
nai subitu, si faidi forza e d'arraspondidi "Za ndi tenisi
pagu de pressi Zuanni Manca e ita ti penzas ca fui aspetendi a
buca abeta sa domanda tua? E poi calmadi un paghizeddu, poid'esi
puru chi sa cosa si potza fai, s'ad'a bi'!" E sinc'andada
cun sa broca in conca isanchi isanchisi, ma segura ca s'omini
esti castiendidedda.
Tres ominis, seziusu a codredai anti biu su chi esti apena sunzediu,
funti anzianus e non issinti commenti de nchi passai sa die, Pepi
Mele esti su prusu cussenziosu e sabiu, Efisi Manca esti sudru
comenti de una campana ma bonu commenti de su pani, Balloi Corrias
invezas esti isancau e prenu de daorisi ma in cantu a limba no
du binchidi nissusu, is omini, commenti nau, no issinti comenti
de nchi passai su tempus, e passanta onnia die oras e oras in
cumpania a abadiai sa zenti chi passada, a arragodai sa vida de
un ota e a contai contus de forredda, ma oi anti atzapau atra
cosa de nai. Pepi , si etada is manus a conca e abadiendi is cumpanzus
narada " Aratza de mundu chi seus conoschendi, si-ndi bidi
propriu de onnia zania, non ch'esti prus arraspetu nemancu po
sa zenti anziana, ita chi si-ndi podianta pesai is motus, torranta
a morri de s'assichidu! Arratza de mundu chi seus conoschendi!"
Poi sempiri prusu azierau sighidi "Is pitzocusu de oi non
teninti prus bregunza de nudda, podindi aprupuddai is femminas
comenti cherinti parinti fendi un ispetaculu, assimbillai a mei!
Deu si chi seu istau un omini onestu, non mi seu mai atriviu a
tocai sa femmina mia prima de mi coiai, no issidiu nemancu commenti
potada is cambutzus!" Atrus tempus narada ompai Balloi, lassaideddus
fai ompai Pepi esti tempu in s'oru, immoi tocada a issus. Efisi
chi no adi cumprendiu nudda e in fatu de intrai me is fatus alleus
non di praghidi meda, arraspondidi a Balloi sconchiendi chenza
de nai nudda, ma penzada propriu ca su cumpanzu esti un cani
medratzu, candu di pigada a nai, ndi tenidi po totus! Balloi ponidi
a notu a is cumpanzus cantu isfortuada esti istetia Cadania sa
filla de Zizitu Mruza a s'esti posta cun cussu isastuau de Micheli,
"Stocada ca non c'adi ghetau mancu is ogus a sa spina
de cadatua! Non tenidi propriu labia panua, non du podidi
cumbati nemancu su babu, non tenidi propriu gana de fai nudda,
ddu potada in campagna e si-nchi fuidi, no agabada nissu' triballu
panu' esti prenu de violerasa in conca, immoi a ca esti totu imbideau
de si comporai una motozicreta, "su inai de prusu!"
sighidi arrì arrì e bribendisì Balloi, "e
poi non potada cambas mancu po d'imperriai! Zertu ca sa zoventudi
de oi penzada propriu ca su inai ddu cagada su molenti!"
Tziu Pepi adi ascutau totu cun atenzioni e castiendi i dus cumpanzus,
prima unu e poi s'aturu e aziendi sa oghi po si fai intendi de
Efisi, chi comenti esti istau nau esti grai a origas, narada mudendidedus:
"arragodaisindi carus cumpanzus ca su trigu non si-ndi
messada po is cambas ma po' sa conca, non tocada a nosu a
seberai, chi praghidi a issa anda beni aitzi e poi, s'amori
non esti fregua!
Greca Firinu
Zeddiani (Aristanis)