-Intrade comà...
-Deus ch'intret e sa bona sorte....!
-Sedide-bos comà...
Sa domo de comare Remèdia 'it unu susu e unu josso, intranne
b'aiat un'istàntzia pro retzire sa zente....sos istranzos.
Cada die, Remèdia 'achiat e dirfachiat, fachiat e frichinabat,
pulinne senna su pulidu, senza contu e ne capu. Cada die luchidabat
su rame impiccadu in su muru, chi l'est toccadu dae sa socra e...pacu
b'est mancadu chi sas connadas, non bi lu aerent seccadu in conca,
a s'ora de partzire sos benes. A cara a sa janna b'aiat una credentza
a fridos, 'atta dae su mastru 'e linna, prenu de sos servitzios
de lazinu, chi l'aiant regaladu barantasett'annos prima, canno
aiat isposadu. In supra de sa credentza, santu Biasu pariat tentanne
su locu e...nariat Remèdia:- Non binn'intrat e non binn'essit
chene aberguadu! Sas cradeas de comare Remèdia pariant
chin sa colla in sos pedatzos, semper in su matesi locu... In
mesu mesa b'it una randa 'atta a manos, chi Remèdia aiat
accattadu in sa bicoca sua, tottu chilivrada, in d'una die de
ventu, ma issa, chin passentzia e bonu massarizu aiat torradu
a nova e gai 'it in mesu mesa, pariat naschida inie; issa, canno
l'imberriavat, nariat chi l'aiat fatta chin sas manos suas, e
a sos costrintos, po non contare 'aula, nariat chi l'it toccada
in parte dae una tzia chi teniat manos d'oro. Sa bicoca cheriat
rettratada, non b'aiat die chi non la puliat, si bi podiat mannicare
dae terra; sos frores, 'int che a issa e tottu, crètidos
e galanos, e non los intaccavat ne s'astragu, ne su calore de
sos istios grussos. Ca nanchi 'it a sa civile, b'aiat fintzas
sos cuadros impiccados in su muru, ma sa bichina, zelosa, nariat
a sas amicas - Po los aer chei sos suos menzus nudda...! Menzus
m'impicco in su muru carchi cassarola o pacas concas de chepudda!!
Cada die sos cuadros in isprugherados e, a differentzia de sas
cradeas, non 'int mai in su matessi locu, los ispostabat cada
santa die. N'aiat chimbe, unu pejus de s'atteru..., su bellu,
su balente, cussu de valore, chi l'est toccadu dae sa mama, 'it
mannu cantu midade de mesa, teniat una cornitze, nariat sa bichina,
chi cheriat pranta, nighedda chei su trumentu, crenzada de s'umididade
de tantos annos. B'it pintada una 'èmina chin una cara
chi pariat 'alada dae sas àgheras, chin d'unu crinu de
maca, e chin d'una brusa ispaddorida, cana e male sestada. Sos
atteros, 'int postos a longu a longu, in ria, in su muru a fiancu.
Un'atteru teniat pintada una còrbula chin pacos gattulinos
azochitzados; un'atteru 'it unu buscu ispozu chi pariat chi b'it
coladu su 'ocu; un'atteru 'it su rettratu de nostra Segnora e
s'urtimu, cussu de pacu contu, teniat pintados duos caddos ligados
in d'una làcana de binza, ambos chin sa sedda e sa bertula...pariant
isetanne mere...
A Remèdia piaghiat sa domo netta e nuscosa, non solu la
puliat e la luchidabat, ma cad'annu, a tempus suo, la prenabat
de melachidonza in calascios e in supra de sa credentza e, in
istiu, 'achiat matzuleddos de menta e de erva de Santu Juvanne,
los poniat a sicare, e tanno los tancavat intro sas mizas chi
cosiat e poniat intro sa cascia, ube culliat su custume sardu,
de canno zovana, 'it sa prus bella de bidda.......a contu suo!!!
Comare Zossanta l'aiat battisciadu su 'izu Bachiseddu, barantases
annos 'achet, e l'aiat donadu sa collana balente chi l'it costada
su dinare de s'incunzu, ma aiat 'attu bella figura. Po comare
Zossanta, sa 'ide de sa comaria, 'it cantu a sa parentella e,
annavat a dimannare de su 'izolu, chi istagionadu che recottu
siccu, non cojubabat. Sa mama nariat chi sa chi l'it posta dae
Deus jà arribavat, però non cumprenniat comente
mai, unu zovanu che a Bachiseddu, non resessiat a accatare muzere
chi si la depiat baler, chin tottu s'impinnu e sa devotzione chi
bi poniat sa madrina a li chircare muzere: chi... po zertas muzeres,
malas, pògheras e imbitzadas, menzus chent'annos de bazanìa...
su 'izu galanu...!!! Ah comare Remèdia!!! Su maridu, istracu
de sas lanas suas, a sas sette de sero ch'it jà in lettu
e, a sas battor de manzanu, chene mancu arvescher, 'it jà
'essinne a campagna. Bachiseddu, s'ùnicu 'izu, istabat
in ziru, in sos tzilleris, a gastare su pacu chi ghirabat su pògheru
babbu, e sa mama l'incorazavat a facher s'ispaccone, ca gai, nariat,
podiat accattare muzere de remeju; e isettanne muzere de remeju,
sichiat a istajonare che recottu sicu, ispennenne sos battor soddos
de su babbu e muzere no iaiat accattadu, ne bona e ne mala, mancari
su donu seret istadu prontu e cullidu intro sa cascia de linna,
a fracu de melachidonza e de erva sica, paris chin su custume
de sa mama, chin sos buttones de oro matzoccos de prim'isseperu,
chin s'ispurgadentes chin sa preda, chin sa corniola digna de
una reina, chin su jòculu de porcellana, sos piattos e
sas burras e sos lentolos e sos mantones e sa grozza, mai toccados
dae sa lanasta, chi, isturdida dae sa melachidonza, no acurtziavat
a sa cascia, mancu po brulla. Comare Remèdia no aiat atteru
'izu vivente, ca duos l'int mortos a fortza de bellesa, croffados
de malorcu, a contu suo...
A torrare a su contu... sa madrina, mancari malàdia e antziana,
cheriat a dassare Bachiseddu bene sistemadu e b'it ponenne s'anima
a cojuvare su 'izolu e aiat pertesu tottu sas zovanas de bidda
po isse, ma nemos l'aiat chèrfìdu. Unu lunis, Bachiseddu
no 'it galu ghiradu dae tzillerare e sa madrina e sa mama aiant
jà bìvidu su caffè e pettenadu sa bichina
e donzi mal'assortada chi lis-s'est capitada sutta. -A menzus
bier comà... -Baze in bon'ora coma, chin Deus e chin Maria...
E gai s'est ghirada Zossanta.
A tardonzu, canno 'it bene iscuricadu, toccheddant a sa janna
una truma de pitzinneddos chircanne a tzia Remèdia, ca
Bachiseddu 'it ruttu in terra, ischerveddadu, chin d'unu trincu
in conca... Sa povera mama, sola e disamparada, no ischiat a ube
si zirare, ca su maridu si-che intenniat a sorroscros, corcadu
a brente in susu. Issa no ischiat a ube iscricare sa conca, e
tanno l'est allutu su pessamentu de mannare unu criu a mutire
sa comare de battiscimu, chi n'est arribada che coete, chene rnancu
si cambiare, chin sa chiza che tela, tremenne-si che canna. Paris,
ambas e duas, che current a sa carrera, chin su coro a tocheddu
e accattant a Bachiseddu imbrossinadu e tottu imprughereddadu,
ghipadu mannu, cuntentu che Pasca, chin su risu pintadu in cara,
chin d'unu trincu in conca e... chin d'una imbreachera solenne.
Sa mama afrigonzada po su 'izu ruttu in terra, ridenne che macu
e tottu bruttu, si armat de corazu e tirat su bonu 'izu, ma isse,
a pesus rnortu, non si tremiat. Torrat a tirare e su bonu 'izu
ridiat, irbaliadu, chene 'ortza peruna, ifrunnidu che cantu istratzu,
tanno s'at abadiadu sa comare chi no ischiat su 'e 'acher e l'at
nadu - Comà... azudademi, po Deus, a che ghirare a 'izolu
vrostu!!! Paris si lu intunniant e lu tirant, lu tirant e resint,
paris, a l'artzare ritzu, mancari tortu e bistortu, lu picant
a sa bratzette e si l'avviant, chin Bachiseddu ridenne che maccu.
Bachiseddu, 'inidu de rider pranghiat de coro, pariat unu disisperadu,
in mesu a cuddas duas tzieddas chin sa cara ruja de s'isfortzu,
trazanne a Bachiseddu che saccu de iscorza. Sos pitzinnos ridiant
e bochiabant: -Bachiseddu est cojuvadu chin tzia Zossanta... Bachiseddu
est cojuvadu chin tzia Zossanta......!!!! Canno sont arribadas
a su limenarju, Bachiseddu si rughet che poleddu chi non annavat
ne a dainnantis e ne a daisecus, tanno sa mama lu picat peri sos
pedes e l'at tiradu chin fùria e resessit a che lu trazare
a intro, dassanne in foras una trurna de pitzinneddos azochitzados.
Sa madrina l'isterret una manta in su pamentu e, a fortza de gherra,
resessit a che lu istisicorjare in supra, narenneli: -Bachisè...
Bachisè... si non pones a conca, sas zovanas de importu
non sono in cherta tua! Iscapat a prangher Bachiseddu chi picabat
a s'anima; iscapat a prangher sa mama chi toccavat su coro, comare
Zossanta, po no istare in secus, iscapat a prangher issa puru
e pariant pranghenne unu mortu. Pranghiant de coro, chin sas làcrimas
a rivos, chin su coro prenu 'e disisperu. In mesu a tottu cussu
prantu si che ischidat tziu Istevene, su babbu, e si presentat
in mudandones longos e in piuncos a bier ite b'aiat costadu in
domo sua. Intrat in s'istàntzia de retzire a fracu de melachidonza
e las accattat ambas e duas a punt'a s'iscartarare. Poverittu
tziu Istevene... est abarradu che santu de astragu ca crediat
ch'int pranghenne a Bachiseddu chi pariat mortu, imboladu che
a Santu Lazzaro. Sa cara de tziu Istevene no 'it a crinu de cristianu:
teniat sa chiza chei su frore de sa chisina, sos ocros apertos
pariant chi non bidiant prus, sa buca irdenticada 'it aperta che
calancone, ma non che-li esciat perra de paràgula. Dopo
azicu, si 'alat appare che saccu bòdiu, supra de una cradea
lùchida che ispricu: pariat chi teniat su munnu a pala
e chi l'aiat 'aladu raju mannu.
-Remè, Remè... comà... Bachisè...
comà... Remè... ite b'at costadu in domo mea? It'est
tottu custu prantu??!! - Dassami sa conca .... bae e croca,...
sichi a dormire, ite ti-nne importat? Tue canno mannicas e dormis
ses a postu, e canno ti tentas cussos muros siccos de su cunzadu....
sichi-li gai... !!! Li pariat a Remèdia chi su tempus no
'it coladu e 'aeddavat semper chin su matessi aragone, a manos
in chitu, comente a canno zovanedda, annavat a sa 'untana, a picare
s'aba, lestra, ispitzotta, attenta chi sas atteras non l'erent
coladas a dainnantis. Su pòveru maridu si ch'est ritiradu
in bon'òrdine, catzadu che cane dae creja. Bachiseddu,
che creatura, est coladu dae su prantu a su sonnu. Sa madrina,
apasseguadu su 'izolu e iscuricadu mannu, si che ghirat chin sa
cussèntzia in pache po aer fattu su dovere suo. Tzia Remèdia
est abarrada notte notte sètida in terra, bizanne su 'izu
dormidu in mesu domo, pudinne sette e passa. Mischina tzia Remèdia...
moghiat sa conca a manca e a destra, abadianne su 'izu dormidu,
tanno abadiabat sos cuadros, sas cradeas bene postas, su rame
lùchidu che ispricu, sa credentza prena de tzichereddas
de lazinu, tanno abadiabat sa cascia chin su costume balente e
chin s'oraria, donu de Bachiseddu, e sa corniola manna e sos buttones
de oro e s'ispurgadentes e su corredo e sos servizios e...............
ma muzere no accattabat...., tanno a tzia Remèdia li punghet
su mermeddu: Bachiseddu no 'it resissidu a accattare muzere ca,
forzis, comare Zossanta... ja 'it brava... ma, de sicuru, no ischiat
dimannare, non teniat grabu dimannanne e tottu l'aiant nadu chi
nono,.... e poi... no est istada bona mancu a cojuvare a issa
matessi..., duncas, non teniat manu bona a pertenner e dimannavat
debadas, de sicuru, a su 'izu balente l'aiat ghettadu su coddu
e l'aiat attaccadu sa malasorte sa die chi l'aiat battisciadu,
e su tallaranu de sa bazanìa; bi-lu depiat narrer s'incras,
chin su garbu... de si ritirare, ca jà bastabat su dannu
chi aiat fattu, a non resessire a cojuvare unu gravellu che a
Bachiseddu!!! -Coro 'e mama !!! che l'est 'essidu dae sa janna
'e s'ànima, abadianne su 'izu dormidu, imboladu in terra,
a fracu de binu, e pensanne de annare issa, personalmente, a li
chircare muzere, a manzanu, canno ch'it istadu essidu su maridu,
dopo de aer pulidu su locu chene 'acher chimentu po non disturbare
a Bachiseddu, e.... chene narrer nudda a sa comare.
Caterina Musio
Orune