Antoni

 

Antoni, su mere oscaru de hussu terrinu, istavat incue, hin-d-una bella emmina.
In tottu sa bidda s'allegavat de issos homente de carchi hosa hi sos minores no esserent podiu intendere, e su hontu nos ahiat galu prus curiosos hando, carchi vorta, pro cumbinascione, holavamos issoru 'e su poscesciu 'e sos istrangios e bidiavamos a issu, hestiu de cilindru nigheddu, a tirantes e duos betted'istivales de gomma.
Issa, sa emmina de Antoni, 'it bella. 'It posta 'e bistire homente sas segnoras, e attu attu la vidiamos andalu-torra, in sa hussoglia, lassà, in su paris, a pasculu e a bingia, e in-d-unu cuccuru b''it una dommihedda curiosa, frabbicà a preda rude, imbarà a una roha manna, imbolià dae sos ramos de sos oggiastros hi l'haiant umbrianu belle tottu sa die.
Antoni abbarravat oras pompiandesi sas vahas olandesas in mesu 'e su hampu, e sos ocros li ridiant solos, huntentu pro su hi hussas bestias li rendiant
Hando intravat su veranu e tancavant sas isholas, su johu de tottu sos piccinnos 'it in su hamminu, a uve toppavamos pro carchi pitthada 'e pede a su fubalu de istracciu o de paperi imbolihau e affiluerrau. Prus a s'ispissu, però, andavamos tottus in chirca 'e nidos, attu 'e sas campagnas, hi cominciavant a ruppire e a si prenare de nushos e de frores de cada genia.
Una die, in-d-unu grustiu de amihos, armaos de hannas longas e luhentes, 'immos crasteande sas cresuras de hessa e sos arvores, in cherta 'e cassare, a su solitu, carchi puggione hi non resessiat galu a si pesar'a bolu. Abbarrau a un'ala dae sos atteros, tott'in d'una, ch'avio vidu in sa himma de un'elihe, unu nidu de gardolinas. Sigginde su hantu de sa emmina, h'istavat brincande da' unu hapu a s'ateru, havio annoidau a uve si ch' 'it intra', lassande su mascru supra de un'ater'arvore, casi a controllare, si b'haviat occasione de perihulu. Sas trassas de sos puggiones la honnoshio, e duncas no 'it istau meda difficultosu a humprendere a uve sa cardolina ch'it anda' a parare. S'arvore hin su nidu, però, mancari accurciu 'e su mureddu, 'it inintro 'e sa tanca de Antoni Marranu.
Marranu 'it su gistru de sos istrangios paraos in bidda, non disc-ho da uve, homente los aviant muttios, dae hando 'ini vegnios sa prima vorta. Ch''int prottos a inohe pro rejones politicas hi nisciunu humprendiat, e su babbu de Antoni, unu bett'omine, dae derettu 'it abbarrau in trettos suos, pesciande a travagliare hin tottu sos iggios, ahende harvone e bendendelu in cittade. Homente hostumavant hin s'istrangiu, certos paesanos, acciappandesi in troppa paris hin su babbu de Antoni, aviant buffau tottu su sero in cherta de l'imbriagare, pro che lu sedere a poleddu, e pro lu holare attu 'e sas carrelas. Essende s'omine buttonudu hantu sos balentes hi crediant de lu juher'a risu, s'istrangiu, vista sa mala parada , los aviat ishuttos a terra tentos a pare, ahendelis hambiare idea a mala gana. Dae tando tottu sa bidda aviat lisc-hiu de sa orcia de hust'omine e l'aviat gistrau Marranu, agai non b'aviat de li ponne' su marranu ettottu.
Dae sempere ego avio honnottu in domo su nidu 'e sas gardolinas, hi a manu 'e magianu, in tempus bonu, beniant appicàs, intro una habbia, accurciu a sa ventana de cucchina, a band' 'e 'oras. Poi sa hosa, dopo tantos annos, si ch' 'it morta gai, e homo s'idea de parare torra sos pugggioneddos in domo, pro meritu meu, mi davat hossolu e allegria.
Paris hi ch'happo vidu su muntoneddu de pinnas e de oggias imbolihas a su ramu prus artu de s'elihe, m'est pihau a toccheddu 'e horo, e derettu mi so' pompiau attundu, sehurandemi hi calihunu 'e sos amihos non s'esseret abbiggiau de su h'avio acciappau. Tottus, però, pariant tranquiglios, sihinde a buluthare hambas e mattas agguppàs, in cherta 'e sa cassa. Hin- d-unu brincu ch'ippo issupra 'e su mureddu e derettu happo pihau a m'appiligare a su truncu grussu 'e s'arvore, aggiudandemi, homente podio, puntande sa hanna a terra pro m'ispingher'a susu, e astringhende sas ancas a su mucciu, prenu de nodos e de ascriggioleddas. Mancari hi m'esseret dorfiu su bastante, m'happo attu coraggiu e so' sihiu a attrempare. In su trettu hi lu so nande che so' crompiu a s'artaria 'e su nidu e, lestru, che l'happo postu sa manu issupra pro hi sos puggioneddos non si ch'esserent ughios. Tenio su horo a toccheddu e sa harena tremende. Paris hi ch'happo istricciu su nidu dae su ramu e dae sas oggias, illarghiande appena duos poddihes, m'happ'astrintu su nidu a bier'a intros, pro sa troppu curiosidade, e ch'happo annoidau s'ocru de unu de sos puggionedddos tottu irbarriau, forcis dae su timingiu, mancu hi s'esseret isettande sa mossa 'e sa holovra. Sa cassa ch' 'it fatta. Pesciavo de torrare huntentu e bragande pro hae' s tentu sas gardolinas de ponner' in gabbia, homente aviamos sempe' s hostumau haer'in domo, e homente, dae medas annos, non fahiavamos prus. Intantu ippo ammaniandemi a achirrare dae s'arvore, ma sas ancas mi doliant pro s'astringhingiu a su mucciu, prenu de milli athas, e acciappavo difficultade hagai juhio sas manos occupàs. Ch' imbolo sa hanna e, homente podo, m'affrasso a s'arvore hin su bracciu drestu, ma a acchirrare mi beniat prus difficultosu de s'attrempada, e manu manu hi pompiav'aggiosso, timio hi m'esserent begniu mancu sas orcias, né mi piaghiat de che dassare su nidu, pro mi poder'aggiudare hin ambos braccios. Jai 'it hosa! No isc-hio tottu su 'e mi ahere, e in s'interi hi m'ippo pesciande homente mengius m'arrangiare, m'happ'intesu una manu sutta su hulu.
" Bella ! Hustu deppet esse' su mere. Hat a esser masedu, Antoni. ! " Gai, ghettandeche un'ocreada a terra ch'happo distintu derettu su cilindru de pannu nigheddu. Non b'haviat ite la ughire: hussu 'it Antoni Marranu. Timende e nono, ch'acchirro hin su horpus treme treme, e a suttuttos, isettandemi chissa' ite da huss'omine hi nisciunu 'e sos piccinnos aviat coraggiu de pompiar'in cara. No havio per'un'ishusa de bohare a su mere, sendeche initros de sa sua, e biendemil'in cara, nisciun'atera hosa l'avio podiu imbentare. Mantesu a sutta dae hussa bette manu, manna hantu unu hanisteddu, che so' acchirrau hen' issorciu e, timendemila, mi so acciappau indainnantis de huss' omine mannu e grussu hi ghettavad'una puma istrempalà. Juhiat sa cara, tottu pignihas, mancari non ch'esseret istau meda vecciu, ma su horpus mustravat galu orcia e balentia. In d'una, accurciande sa cara sua a sa mea, e ridendemi homente non m' avio mai isettau, hin su traju de una pessone bona : " Depper dare cara - m'hat nau - holandemi sa manu gallosa supra sa conca, hust'arvore ch'est artu meda e t'isti istau podiu istroppiare."
Huntentu e non credende, ma canteddu huffortau, cunfrontu a su hi m'isettavo, happo arrimau de pranghere, e pro mi ahe' s perdonare happ'illonghiau sa manu dresta, homente pro li torrare su nidu hi ch'avio pihau dae s'arvore suo. Su vecciu si l'hat risia, e, ahendemi cara bona, m'hat nau:
" No, mantenelu, ma tenende hura. Non diat tenne' sensu de ch' hae' s pihau sos puggioneddos a sa mamma pro los dassare morrere". Dandemi hust'avvertescia, m'hat pihau sutta sos survihos e mi ch'hat postu supra su mureddu pro hi essere brincau a su hamminu hi b''it issutta. Hando ch'ippo ifforas de sa sua, mi so' borriau pro li narre' s carchi hosa, ma issu ch''it già in mesu 'e sos ilares, pompiande a manca e a dresta, irgrasaggionande carchi undu 'e vide. In d un'atera occasione, hale si siat piccinnu s'it istau isperdiu hurrende, pro si ch'ughire hantu prus accoittu dae hussu lohu. Ego ipp'abbarrau, pro unu trettu, frimmu e pesciamentosu pro su hi m''it capitau, pompiande sa pessone de Antoni hi si ch'istiriat, in mesu 'e su pampinu, mentres in sa manu, sos puggioneddos, moffendes'intro su nidu, m'ahiant sos thihulittos. Intantu andavo pesciandemi de hantu timingiu m'havio innastalau, homente tottu sos humpangios edales, pro curpa de sos hontos, hene peruna veridade, de sos mannos, supra sa familia 'e sos istrangios. Hosas prus imbentàs, hi non tohàs hin manu. Ego m'intendio a doppiu huntentu. A prus de su nidu mi pariat de haere vintu chissa'ite, torrande a pesciare a hussa bette cara de Antoni, a sos baffos nigheddos e a sa buha 'e risu delicadu hi m'haviat presentau, hene hi mi l'esseret mai isettau. Frimmu, galu abbabbaleau, avio herfiu haher'in manera de ch'irmentihare tottu sas bortas hi havio timmiu hussa pessone hene hapu nen coda. Hin sas ancas irruiàs dae sa grosta 'e su truncu 'e s'elihe, hi havio astrintu a s'acchirrada, e sa hanna punta in terra, so' abbarrau gai carchi mamentu, pesciande de non narrer nudda a nisciunu de sa novidade de hussu vortaidie, de Antoni hi si m''it presentau homente unu babbu e non comente l'haviamos sempe's pompiau, he hane malu, pro tottu sas hosas hi haviamos intesu narrer de issu. Casi m'intendio fortunau, pro esser'istau su primu a poder allegare hin Antoni, e husta hosa la herio mantenne' s pro mene. Unu secretu de non contare a nisciunu.
Hene muttire sos humpangios, sigginde s'andaghine astrinta e prugherosa mi so' aviau cara a bidda. Tenio su horo prenu 'e huntentesa, mescamente pro hae' s honnottu e histionau hin Antoni. 'It sa hosa prus hara, finas de sas gardolinas a sas hales tenio meda, pro sa braga de las poder battire a n domo, e de las ponner in sa habbiedda, appiccàs infora 'e sa ventana 'e cucchina. S'ora si ch''it holà impresse e 'it incuminciande a irmurrighinare. Su sole, innedda, dae pala de sos montes holoravat sas puntas de Corrasi de holore rosa e de tanadu. S'aghera s''it iffrishà unu pahiceddu e m''it imbattende prus de su deppiu, a pustis de sa sudorada hatta. Sihio su hamminu huntentu, hando mi so' abbiggiau hi juhio supra sa conca, a bolu, sa coppia 'e sas gardolinas mannas, hi non mi dassavan'un'istante. Ciulavant e pariant pranghende, accurciandesìmi, casi finas a mi tohare. Pariant allegande e non cessavant unu trettu de mi girare a furriu, homente m'esserent deppiu narre' s carchi hosa. M'est istau facile a humprendere su limbaggiu issoro e su dolore hi podiat esse' s hantu hussu de hale si siat babbu o mamma, a sos hales che li venint pihàos sos iggios. Prus andavo addainnantis e prus hussu hantu mi ch'intravat in ossos, pariat abberu unu prantu dolorosu hi mi trapassavat su horo e mi eriat he hosa mea, ahendemi humpremde' su dolore angenu. Hussas criaturas hi non fahiant dannu né male perunu non podiant, pro legge de natura, a si ponner a pranghere, ma su prantu issoro podiat esse' solu su hantu. "A issos - pesciavo - no lis est cuncessu mancu de pranghere a fada bona, hagai sa natura nd'hat hattu animales de bohe rara e distinta, e binas su dolore hi sentint podet esser solu hantau." Sa sensibilidade hi m'intendio inintro m'hat fattu humprendere s'attittu e sa disperascione de sos puggioneddos conchi-rujos, e s'allegria mea de sa prim'ora, homo, si m''it bortiande in tristura. Non fit giustu hi ego, mancari hin tottus sas bonas intesciones de su mundu, ch'essere pihau hustos animales pro mi godire sa huntentesa, ponendechelos ininitro de una habbia. A tottu hustu b''it de aggiunghere su dolore de su babbu e de sa mamma io ego no havio postu in contu, e su gestu, manu manu hi holavat s'ora, non mi pariat hurrettu, ancis hosa de non fahere né de hussiggiare. Non fit giustu de che pihare sos iggios a duas creaturas de husta terra hi s''in postas paris pro si ahere una domo e pesare sa cria. No! Non fit giustu. Ego puru so iggiu 'e sa matessi mamma, manna hantu su mundu, uve cadaunu tenet su trettu suo, pro hantu abbarrat in bida. Dopo s'urtimu suspiru tottus torramos da' uve semmos vègnios. Pulvis es, pulveris reverteris.Lu navat semper ibabbu, hi dae minore haviat abiatau in cresia, assistende su pride a narrer missa, e pro hussu s'ammentavat carchi nongiu in limba latina. Hussu vortaidie, medas hosas hi ahio pro johu, homente sa cassa 'e sos puggioneddos, si mi presentavant a s'animu he asciones leggias, humprendende hi non fit giustu de hahere a atere su hi non cherio m'esserent fattu a mimmi. Non fit balentia su e ch'hae' s tentu bestieddas galu a impilire, hi non podiant fughire dae sas bramas meas, pro hantu innoscentes e pulias he sos impuddiles de veranu. Non cussideravo giustu de depper' ahuntentare su disiggiu meu a discapitu se hussa familiedda innoscente e galana. Cad'animale 'e su mundu hat dirittu 'e campare, e su patire de unu diat depper' esser' istau su patimentu de s'umanidade. In d unu mamentu avio humpresu hosas trascuràs in sos annos innantis, s'edade e su tempus hi 'it holande, forcis, m'in'ahende creshere, apperendemi sas jannas de un'atera istajone de sa vida. In cussu mamentu m'est vegniu in mente hando carchi vorta, torrau da' ishola e no acciappande a nisciunu in domo, hin sa janna tancà, m' 'it pihau un'ishuffortu de non contare, e sos suttuttos ahoraos m'ahiana pompiare dae s'ishala si pro casu vidio a mamma torrande. Dae s' ammentu 'e su dolore meu avio humpresu su dolore angenu. Dolore de creaturas innoscentes hi lu mustravant solu hin su hantu. Non credo hi atera casta de animales de su mundu happat sa matessi nobilesa 'e sos puggiones. De sos homines, solu sa genia de sos poetas si podet paragonare a issos, hagai homente a issos hant sa capacidade de hantare su dolore e non de lu pranghere hin disisperu, ahende de su dolore matessi, sas penas de su mundu intregu. Su mal'issoro tohat su helu e hie istat ass' attentu, in sas issoro, leghet sas penas de tottu sos omines. A pustis de m'haer frihinau tottu hustu, so' astrintu a una matta 'e hessa e mi che so' intrau a intro, hin sas gardolinas mannas semper iffattu. In su ramu prus artu, ben'agguppau, ch'happo postu su nidu, iscappandelu abellu abellu e torrandemiche issehus. Hin s'ora hi bo lu so nande, sa mama est astrinta deretta, muttìa dae su ciulu 'e sos minores, e si ch'est ciocchià a mesu 'e sa matta, su babbu est abbarrau supra una hamba de un'arvore 'e mendula, a un'ala, homente hostuman'hahe' s tottu sos puggiones.
S'ora si ch'it intardande e tando so' hurtu a-n-domo.
Mamma, ghettà in sa ventana, pompiande in su hamminu, m''it muttinde a bohe arta.


Gesuinu Curreli - Ulìana