Ippo semper annada a
domo de Nianna pro che colare sos longos bortaedies de iberru,
chi in bidda mea no aiant mai fine. Ischiappo chi issa mi daiat
s'istentu contanne-mi contos, ca comente los contabat Nianna non
n'appo intesu atteras bortas. E pro custos, cantas surras appo
piccadu dae mama! chi canno mi cricabat non m'acatabat mai.
Istabat sola in d'una domo manna cant'una galera. S'intrabat in
d'una bete corte, fata tottu a impredadu e serrada chin muros
de preda tallada; a un'ala de sa corte b'int sas lozas, inube
su babbu, su biadu de ztiu Portzoleddu, in tempus coladu, poniat
sos caddos, canno ghirabat dae sos sartos de Noddule. A cara cara
de sas lozas b'aiat unu muntone de istàntzias, a intradura
a pare, chi 'int istados sos magasinos de su casu e sas cuchinas
de cocher. Nianna las mutiat "sa familla iscorrizida",
ca non zuchiant aderetzu. Su biadu, a cantu l'aiant nadu, 'achiat
tottu cussu chi li colabat in conca e non cheriat intenner rejone;
aju n'aiat sa muzere, sa biada de tzia Liedda, a li narrer a 'achere
sa cosas chin su grabu e chin su massarizu, a no nche ifrunnire
su dinare, ca donzi 'untana, manna chi siat, benit semper a si
sicare. A cara de su portale mannu b'int sas domos de istare,
'int duas istantzias chin s'iscala, artas tres pizos.
In sa bidda su cucuruddù de Nianna che 'issiat che porru,
ca sas atteras domos 'int tottu prus bascias. E in custa domo
Nianna istabat sola dae canno, issa 'it 'issinne a batzanedda,
tottu in dun'iffurrada, sa morte che l'aiat piccadu mama, babbu
e manneddos. 'It restada sola; s'ùnicu frade, Bobote, istabat
in sas domos de su marcadu, chi su babbu l'aiat dadu canno s'it
isposadu, annos prima, chin Natoredda. Ma senna Bobote no aiat
istentadu a che sichire su babbu e sa mama e pro mala sorte,
a Nianna l'it restada Natoredda. Custa no 'it bona a nudda, 'it
mesu braghera, ca, nariat tziu Portzoleddu, no 'it bona mancu
a bragare bene, però in d'una cosa nemos la sichiat , in
sa mala cumpressione, non podiat biere cristianu vivente, pariat
chi a tottu depiat e tottu li depiant e in primu postu Nianna.
Natoredda 'it arribada senna a l'alare sa zustiscia pro sa partzizone
de s'interessu, chi sos omines de corona, sos menzus de bidda,
lis aiant partzidu, chin grande cumpetentzia e onestade.
- Menzus a jucher sa zustiscia airada chi no a Natoredda!- 'int
sas paragulas chi aiappo intesu medas bortas in bichinadu.
Comente a sa domo, senna Nianna che 'issiat che porru in bidda
mea, 'issa no 'it una massaja comente a tottu sas atteras, non
'it nemancu una carracontos comente bi n'aiat, 'it una chi ischiat
contare sos contos. Nianna 'it che una mastra de pannos, sos contos
los sestabat, los cusiat e bene pranzados los nariat a sa zente
chi si che acataiat ligada chene fune . S'oddeu suo 'it a istare
in mesus de zente e a contare contos de cada tempus e bidda; cussos
chi piaghiant a mene 'int, su prus, contos alligros chi 'aeddabant
de sos difettos de su munnu e de sas birbèticas de sos
omines .
Su tziu Franzischeddu, frade de tzia Liedda, bi l'aiat indovinadu
su proerju, la mutiat "ebba curridore". Ebba ca 'it
arta e bastante, bestida de gunnedda longa pariat senna prus arta
de cussu chi 'it, sos pilos, cracos in colore de castanza, 'int
ligados a cucheto, sos ocros, nigheddos che a sa mura, li ridiant
prima de sa bucca; curridore ca in s'arte de sas paràgulas
nemos in bidda la podiat sichire.
Connoschiat tottu sa bidda e tottu sa bidda connoschiat a issa.
E a Nianna l'int toccados in sorte, a parte s'orfanidade in sa
pitzinnia, a parte sa ruche de sa connada Natoredda, senna sos
pretennidores chi tziu Frantzischeddu l'aiat seperadu. Pro medas
annos su tziu bi los aiat batudos 'oristeris, ca in bidda non
'int medas sos omines a s'artesa de che intrare in sa corte de
Portzoleddu de Bobote, a trumas 'int bènnidos dae sas
biddas de làcana, ma Nianna 'it che procu surdu, donzi
borta chi su tziu comintzabat a li narrer de tottu cussu chi possediat
custu o cuddu, issa mesu seria e mesu risulana risponniat:
- Tziu Frantzischè! jeo cheriappo cussu chi no at.
E dae custu non la tremias, si ghettabat s'issallu e annabat a
si 'acher unu ziru in bidda, canno ghirabat tottu 'it irmenticadu.
Sos annos 'int colados, e in d'unu in d'unu Nianna si che acatat
batzana bedusta, brincados bene bene sos trintannos.
Unu sero tziu Frantzischeddu s'aiat piatzadu una bella imbreachera
e a domo ne l'aiat ghiradu unu zobaneddu de su bichinadu de josso.
Nianna su sero s'it istentada paris chin tzia Elene, acchenne-li
cumpanzia, isetanne a ghirare su tziu.
Tzia Elene e tziu Frantzischeddu no aiant 'atu familla, e sint
attacados a Nianna, chi cheriant bene che a una 'iza e che 'iza
l'erent crèfida a istare in domo issoro. Tantas bortas
s'int postos a li 'acher sa perdica narenne-li a serrare sa domo
e a si che annare a istare a corte 'e susu, ma Nianna non n'aiat
mai crèfidu intenner.
E su sero tziu Frantzischeddu, che donzi imbreacu, aiat comintzadu
a ne bomber su crau chi juchiat in intro de su coro:
"Intenne-mi a inoche, Paulè! - li nariat a cuddu zovanu,
chi si e no aiat pacu prus de binti annos- A la bies a custa?
est sa neta mea istimada, ma ite so narenne! custa est 'izza mea.
Bona in tottu: bella, sapia, ricca, ca mancu cussu guastat, mala
solu pro issa. E per deus e per santos, at appidu pretennidores
prus de sos pilos chi juco in conca" e si catzabat su bonette
'achenne sa ruche in terra "non bi n'at àpidu unu,
naro unu, né bellu, né riccu, né istranzu,
né de bidda, chi li siat aggradidu" e comente sas
atteras bortas 'iniat sa perdica narenne:
" Mai santu ti biat, coro 'e neta! "
Nianna, non ischiat poite ma su sero sa paràgulas pro risponner
a su tziu, canno 'aeddabat de cussu argumentu, non l'allughiant
prus comente atteras bortas. Fortzis est istada sa prima borta
chi s'est abbizada chi su tempus no 'it prus colanne lentu che
a semper, ma lestru, che de currenne supra de unu caddu.
L'aiat torradu a bier, a s'occasione de Santu Biasu, in domo de
sa nonna Pietrina. Comente l'aiat bidu aiat progadu un'ispètzia
de mancamentu, s'it intesa leppia, leppia che 'oza, chi in sa
cara prima ruja che braja e poi chin su chizu biancu che a sa
tela. In sa cuchina manna de nonna Pietrina su sero b'aiat unu
muntone de zente mannicanne, a inghìriu de sa mesa manna,
'ava e lardu e Nianna 'it sètida a cara a cara de Pàule,
e a ocros trotos si l'aiat apompiadu. De pessone non 'it meda
mannu; in sa cara, lanza e nighedutza, ne 'issiat su biancore
de sa dentes, perfettas, no 'issiat s'una chin s'àttera,
e poi l'aiat bidu sas manos, mannas, troppu mannas in cunfrontu
a sa carena. No 'it de medas paràgulas, però 'it
galanu, meda galanu.
Nianna a nemos aiat nadu custu machìghine chi l'it coladu
in conca, aiat cricadu de non bi pessare, ma si podiat carchi
contu in supra de Pàule cricabat de l'ischire
Pro pasca de aprile inbeniente aiat detzisu de s'iscapare a Continente
a bisitare su frade de sa mama, tziu Predu.
Donzi borta chi Nianna moghiat a Continente si bestiat de sennora,
e senna sa die, posta de gunnedda curtza e in supra su cappotto,
accumpanzada da tzia Elene 'it aspettanne su postale de Mulinu.
Aiat saludadu sa tzia e ch'it zà sètida in su postale
canno aiat bidu artzanne a Pàule. Su coro che l'it buttadu,
ma 'it resissida a si dare deretta su cuntegnu de semper, s'aiant
dimannadu sas novas e s'int sètidos in su matessi sedile.
Issa aiat comintzadu a 'aeddare, ischiat bene chi in s'aeddare
'it mastra, e pro tottu su biazu, bintzas a Terranova, no l'aiat
assuttadu bucca, contanne sos contos de bidda, comente a semper
bene mutzinados. Pàule ascurtabat sentza mutire, sos ocros
'int lùtzidos e sa bucca aperta, ammaccadu dae sas paràgulas.
Nianna 'it torrada sicura che a semper. In su momentu chi su
postale s'it frimmadu in mesu camminu e Pàule 'it 'aladu
pro pipare, aiat pessadu a sos turbamentos chi custu zobaneddu,
sas pacas bias chi l'aiat bidu, l'aiat 'atu benner, aiat rìsidu,
li pariant ormai passados, machìghines de una batzana bedusta.
A s'iscuricadorju, canno 'int pro arribare a su portu, Nianna
'it abbarrada a sa muda e Pàule in d'unu in d'unu, si l'aiat
appompiada chi cuddos ocros nigheddos, druches che a su mele,
e l'aiat nadu:
"Ite bellu nùmene chi est Nianna!"
Si a Nianna in cussu mamentu l'erent punta no l'eret achirradu
gùtiu de sambene, 'it abbarrada chene paràgulas,
tottu sa sicurantza de su biazu 'it bolada che 'umu.
Pàule l'aiat azudada a garrigare sos bagàllios,
e bidenne-lu totu affusadu po issa, si l'aiat torradu a appompiare,
e custa borta, no a ocros tortos, ma in mesus a sas luches luchentes
de sa nave. Aiat bidu sa zobentude de Pàule, sa lestresa
de su cherbu, sas manos mannas e sicuras, l'aiat bidu galanu comente
a su sole. - Oh Pàule! poite non ses naschidu prima?-
Aiat pessadu in d'unu in d'unu
Sos annos aiant sighidu a colare, e tziu Franzischeddu s'it rassignadu
a bier a Nianna batzana. Como a ite a li cricare maridu? si no
'achiat 'izos poite a sichire a cricare? Como, est aberu, l'erent
crèfida solu po s'interessu.
Su tempus a Nianna a pacu a pacu che l'aiat piccadu bellessa e
salude, ma s'arte non bi l'aiat intacada pro nudda, como sos contos
'int prus sèrios e ifustos de malinconia, pariat chi toccabant
sa bena profunda de su coro.
Jeo puru m'ippo 'ata manna, e in do'e Nianna non cricabapo prus,
comente unu puzone, s'istentu de alligria pro 'ughire dae sos
longos bortaedies, ma cricàbappo beridades, sa sustàntzia
de sa bida e senna tanno Nianna m'aiat accuntentadu, mamentos
ùnicos, mai irmenticados.
Chin sa boche brutada dae su male, mi contabat sos contos chi
'aeddabant de sa vida e de sa morte, de su sensu chi issa aiat
dadu a sa vida sua in sa bidda sua. Aiat cricadu de intrare in
intro de sas intragnas de sa zente, cricanne de ne tirare a
foras sa parte prus vera e prufunda, sa natura l'aiat azudada
daenne-li s'arte de sas paràgulas.
Pro issa sa beridade 'it a istare in mesus a sa zente, a intrare
a intro de sas domos, a si seder acurtzu a su 'ocu, a connoscher
e ascurtare sos contos de sos mannos, a 'aeddare chin sa zente
canno 'int traballanne, sas eminas cochenne pane o 'ilanne sa
lana, sos omines 'achenne su casu o s'ortu. Los aiat ascurtados
in sos momentos de alligria e de tristura. Aiat cricadu semper
una ispera de luche senna in s'omine chi pariat prus mìseru.
Solu una borta m'aiat 'aeddadu de Pàule, l'aiat 'atu in
manera lizera, lizera comente sas paràgulas pro 'inire
su contu de un'istoria mancu comintzada:
" Est istadu una nue de durcura chi m'at 'atu bene a su
coro".
Oje Nianna non b'est prus, ma bi sont sos contos, s'aeddu prenu
de sapièntzia, sas istorias chi mi toccant sas cordas prus
custoidas. Mi torrat in conca in sas oras chi s'anima n'at bisonzu,
la juco ante sos ocros, mente lìbera de terra mia, e in
intro de coro mi naro:
- Ite bellu numene chi est Nianna!
Maria Antonietta Mula, Orune