23 de Sant'Andria 1974, a sero.
Paret chi sar dies colen
prus lestras cando non tenes pessamentos, e dias cherrer chi su
tempus non colet, comente chi lu cherjas frimare pro semper.
Cussas dies, cussos mamentos colatos chin isse, ini su menzus
tempus chi aeret poitu imazinare, semper paris, semper fachende,
semper cuntentos.
Pariat de vivere unu sonnu dae uve non s'it cherfita mai ischitare,
dae cando s'it abista de esser importante, de poter contare pro
calicunu cantu calicunu contait pro issa.
It su tempus de sos pessamentos zovanos, cando totus sar detzisiones
son cussas zustas e s'irballu no est tentu in perunu cussideru.
Oras colatas a faeddare chentze aperrer vuca, ca bastait sa presentzia
de s'unu pro s'ateru a prenare s'aghera e a callare onzi cosa.
Su travallu inintro de sa chita pariat chi non finiat prus, chin
cussa gana semper in conca de torrare a domo e idere a isse chi
aprontait sa chena, ispetande su sapatu pro andare a Mar del Plata
in uve aian picatu in affitu una domichedda, e s'acuare in mesu
de sor montes de arena pro abaitare su mare dae s'umbra de carchi
ghiniperu.
Pacas cosas chi prenain sa vita, in cuss'annu chentze sonnios
chi currian in tottu s'istatu, dae su capu de supra a cussu de
josso, chin sor militares chi detzidian s'istatu de emergentzia
a pustis de s'attentatu a su capu de sa politzia.
Cuss'istoria it giai
iscrita in carchi chirru, it in su Cile in cue a curtzu, rutu
suta Pinochet e sa banda de agutzinos chi cumandait, cuata dae
chie non cheriat acher tzelare s'isfrutamentu e su malu guvernu,
timende coment'ini de si brivare de sos piagheres chi aian tentu
pro seculos.
Un'istoria chi depiat idere sa vine chentze mancu si nd'abizare.
24 de Marthu 1976, a manzanu.
It unu manzanu che a
tantos, e che a tantos chi galu aiat cherfitu colare.
Su tocheddu in sa janna it lenu a sa prima, e s'it fatu prus detzisu
chin su colare de sor minutos, venas a s'achere vorte chin insistentzia.
S'abba caente chi achirrait dae sa doccia it prus importante in
cussu mamentu e non potiat intendere nudda cucuzata comente it
dae su sonu de s'abba.
Essinde in d'una nue bianca, s'it abista chi calicunu it tochedande
a sa janna.
Estindesi lestra, unu sensu de istraneamentu l'ait picatu sa conca
e non la lassait, comente cussos animales chi intenden sa temporata
cando est arrivande.
Depiat essere su postinu, pessait, ma gai aiat lassatu sa posta
in sa cassetta.
Chie diaulu potiat essere tando?
Abaitande dae s'istampu postu in artu de sa janna cussos militares
a baffos e chin cuss'aghera gai trista, unu corfu a su coro l'aiat
gai gai ata ruere a terra.
It de securu sutzessa carchi cosa a isse, pessait aperende sa
janna a sor militares.
Si ch'it andatu, chentze narrer nudda e chentze lassare trassa,
uratu dae cussas pessones chi narain de cherrer cambiare onzi
cosa, ca custas aian picatu una pinnica chi sicundu issos n'c
aiat fatu ruere s'Argentina in d'una terra de poveritos chentze
dinnitate, unu locu in uve sos poveros son sos sovversivos, e
chie est amicu de sos poveros est sovversivu isse matessi.
Sa die innantis Isabelita
aiat faeddatu dae sa Domo Rosada, su palathu de su guvernu peronista,
issa non b'it andata ca su dolore de conca non l'aiat lassata
pro totu sa die, ma isse, isse it in cue, a curtzu de su palathu,
protestande paris chin su gruppu de Unidad por la Revolucion contra
cussu guvernu de isfrutatores.
Li n'd aiat faeddatu su sero innantis in domo nandeli chi s'it
iscritu a su partitu, comente unu pitzinneddu chi aiat detzisu
de diventare mannu, de ponnere manu a sa vita sua, e duncas venas
a sa de issa, e incumintzare una vita nova.
It sa manera de ponner fine a cussa istoria chi aiat acumpannatu
su fatu de tropu pessones, semper prontas a pinnicare sa conca
e s'ischina pro sar lezes chi sor ricos achian a misura issoro.
Cussu sonnu depiat gai vinire in d'una die de irverru, de unu
eranu ch'it incumintzande e chi no at a tennere prus fine, pro
issa e pro s'Argentina totu.
Michelli it partitu dae Sardinna in su Setantabatoro, prenu in
conca de cussos ideales sotzialistas chi su partitu sardista de
su babbu aiat pertu dae annos, chin s'isperantzia de unu mundu
mezore e de unu travallu chi l'aeret permissu de azuare sa sorrichedda
malaida dae tantos annos.
24 de marthu 1989, semper manzanu
No aiat pessatu mancu
unu mamentu de torrare in secus dae cussa pratha, dae cando s'it
posta issa puru paris chin sas mamas de sa Pratha de Majo, chi
petian de ischire in uve chin pasatos sos issoro caros, sor fizos
e maritos, sos coros de tantos ammentos chi sor boias fascistas
che lis aian pinnicatu pro semper.
Solu unu pessamentu l'aiat fata andare adainnantis, ischire pruite
su menzus tempus de sa vita sua it finitu pro rejones chi non
bi l'achiat a cumprendere, chircande in cussa pratha de atzapare
su sensu de cussa vita, in sa chirca de una zustissia chi aeret
a su mancu mediatu su dolore de decheot'annos.
Ma sa zustissia non fachet torrare sor mortos a bita, e su disisperu
est de chie non bi l'achet a irmenticare.
Colait lenu dae sa ventana,
su sole, achende imazinare sa die chi depiat essere aberu galana
foras dae cussos muros.
Juanna aiat dae pacu apertu sos ocros, e un'aghera de istrachitutine
l'aiat deretu prenu sa die ch'it incumintzande, achendeli preferrer
de ortare pala e sichire cussu sonnu chi a su mancu non l'achiat
pessare.
It festa, non depiat mancu andare a su travallu, e su sonu de
su mare inchietu acumpannait de piaghere cussu sonnu chi s'it
fatu tropu lepiu, in cussa domichedda prena de ammentos.
Est su mamentu, cussu de su sonnu chi non torrat, in uve sos pessamentos
prus diventan craros e ti curren adainnantis chentze chi los potas
prus firmare.
Juanna ischiat cales ini cussos pessamentos, in sos mamentos chi
abaitait sa coperta de linna chi teniat in supra de sa conca.
S'it abista chi cussa it una de sas cosas chi s'acatait prus a
fachere, abaitare sa coperta e pessare, oras e oras, chentze tenner
sa volontate de si pesare pro gustare. Su pessamentu it semper
su matessi, e torrait onzi mamentu a l'ammentare cantu it sola,
cantu aiat cherfitu a curtzu su corpus caente de isse, pro lu
poter abratzare e pro s'intenner tenta contu, cussiderata.
Ma isse non b'it prus, e sa cara it semper in cussa coperta chi
l'abaitait e l'ammentait cantu it trista sa vita sua.
It in cussos ocros chi como mirain sos suos e li vaeddain de unu
tempus chi non potiat torrare, uratu pro semper dae sa desaparecion.
Ascanio Rubini
"Inverno 1975,
un inverno durissimo per l'Argentina: crisi economica e guerra
civile vanno sfibrando il paese. Si invoca il ripristino dell'ordine.
E l'ordine, con l'inizio della primavera del 1976, verrà
ripristinato lasciando una lunga scia di morti. La totalità
degli organi di stampa, e anche la Chiesa Argentina, salutano
questo "golpe" militare fatto per "necessità".
Il consenso internazionale non verrà a mancare: Stati Uniti,
Inghilterra, Germania Federale, Italia e Vaticano, riconoscono
il nuovo regime militare. Jorge Videla, comandante in capo dell'Esercito,
nuovo Presidente dell'Argentina, un anno prima aveva dichiarato:
"Morirà il numero delle persone necessario per conseguire
la sicurezza del paese". Qual è il numero necessario
di morti per conseguire la sicurezza di un paese? Cento, mille,
diecimila, centomila, un milione ... E in che cosa consiste la
sicurezza di un paese? E come perseguirla? In un secolo colmo
di orrori, come il Novecento, i militari argentini occupano un
posto d'onore, non hanno semplicemente offeso e calpestato diritti
fondamentali, hanno inventato una nuova forma della sopraffazione:
la totale sparizione, la cancellazione dell'identità.
"La giustizia ci ignora. Le autorità rispondono di
non saperne niente, che nostro figlio non è mai entrato
in un commissariato, né in una caserma, né in un
carcere". Così testimonia una delle tante madri che
sono sfilate a Plaza de Mayo, davanti alla residenza presidenziale,
mostrando il nome e la foto del figlio o dei figli. Quei nomi
sconosciuti, quei volti perennemente giovani fissati in fotografie
ormai sbiadite, sono stati la sola, ostinata, irriducibile resistenza
alla violenza della sparizione."
Italo Moretti - Corrispondente pro sa RAI in Sudamerica
in sos annos de sos Golpe
Fabio Coronas Thiniscole