Pedr'e sali


Arisèr'a notti a or'e cena, hapu postu fogu a sa pinjada po coi duus macarronis e candu s'acqua hat incumentzau a buddiri mi seu ghettau una farrancada de sali a sa manu po cundizionai su manestu ma in mesu de sa manu mi seu agatau una bella pedr'e sali, prus mana de unu bidilioni. No nc'hiat'essi nisciuna maraviglia, arisèrus perou cussa pedra m'hat lassau a bucca obetta, e m'hat fattu torrai asegusu cun su regòrdu, finzas a candu in domu de babbu miu pedras de sali nd'arribanta medas e meda prus mannas de cussa ki potau in sa manu; est stetiu cument'e ki po corant'annus mi ndi fessi scarèsciu de ddas essiri biasa, de nc'essi giogau e de m'essi spassiau a ddas scallai a corpus de matteddu po imperai su sali in coxina.
Mi seu seziu ind'una carida e mi seu regòrdau tottu. Mi seu regordàu de candu babbu miu fiat su "salinèri", de candu andàt a traballai cun sa bicicretta e de sa coperativa ki hiat fattu po traballai. Mi seu regordàu de su traballu ki hiat fattu sa bonanima e de is sacrifizius de tottu sa famiglia. Tottu su contu m'est torrau a conca e m'est benia gana de dd'iscriri, finzas po porri lassai unu regòrdu a fillus mius.

A piccioccheddu babbu miu fiat biviu ind'una famiglia de messaius, non fiant poberus, ma ddis toccàt a traballai sempri; sa mamma ddi fiat morta de maladia de coru candu issu teniat tres annus e at issu ddi fiat toccàu a si spròbigau prus de is fraris, tant'est berus ca a scolla fiat andau pagu o nudda. Issu contàt ca dh'hiant mandau a imparai a liggi e a iscriri, ma in s'ora giusta chi fìat studiendi is litteras de s'alfabetu, candu fiat arribau a "p""q" (pi-cu) babbu suu ddi hiat nau ca fiat arribara s'ora de pigai su "piccu" e de andai a marrai.
Cun tantis sacrifizius fiat cresciu meda sentimentosu po is traballus e sa fatiga, e candu fiat andau militari hiat connotu is bideas comunistas e ddi fiant prascias meda. Dopo sa guerra, cun calanc'un'atru cumpangiu, hiant obetu in bidda sa sezioni de su partidu comunista; in cuss'ora is comunistas fiant castiaus mali prus de imoi, e su Papa ddus hiat finzas scuminigaus.
Babbu fiat disprasciu de custa cosa, ma non ci perdìat su sonnu. Prus e prus poita ca mancai fessit senz' e studius, fiat arrenèsciu, cun s'ajuru de sa Lega de is coperativas comunistas, a cumponi in bidda una coperativa de operaius pro traballai unius. Sa coperativa hiat cumentzau cun pagus sozus, ma candu hiat fattu su cuntratu cun sa soziedadi de Contivecchi, ki possediat is salinas de Machiareddu, e hiat otteniu su traballu de ndi tirai su sali de is vascas, medas hominis ki prima hiat castiau malamenti is "comunistas scuminigaus", nemigus de sa Cresia e de su preri, si fìant accunnotaus a pregontai a babbu, ki fiat su presidenti de sa coperativa, de ddus fai traballai a tirai sali.
Babbu no fiat tirriosu, non portada odia a nisciunus, e jei hiat fatt'andai a traballai tottus is ki si ddu pregontant. Sa coperativa d'hiant zerriada de "Santa Brabara", in onori de sa Santa ki proteggit a Sinnia. Si biri ca, mancai comunistas, s'arrespettu a is Santus non d'hiant perdiu.
Po traballai toccàt'a andai finzas a Macchiareddu, prus allargu de su Pont'e sa Scafa, ma a cuss'ora is operaius non tenìant vetturas e diaici, dònia santa dì, is salineris setzìant a bicicretta e partìant a cambaràda mana concas' a Casteddu. Po accuri su traballu a or'e lusci partiant a su chizi, poita depìant tzacài stradoni po prus de un'ora, cunseberau ca de Sinnia a Macchiareddu tòccàt a fai casi trinta kilometrus de bia.
Candu lompìant non nci fiat tempus po si pasiai, ca donia operaiu depiat tirai cuddu tanti de carruccius de sali, poita ca Contivecchi non pagàt a jorronadas ma mesurendu su sali ki ndi boganta de is vascas, e po fai torrai is contus e porri pagai tottu is traballantis toccàt'a non perdi tempus.
Inìas agatànt marras, palias e carruccius e tottu dì ddis toccàt'a arresigai su sali de is vascas ki fiant stetias sinalàras po su traballu de sa coperativa e ddu depiant tragai a carrucciu finzas a su logu anca su sali beniat ammuntonau prima de du carrigai in is carrus po ddu spatinai a is fabbricas.
Is hominis mannus fìant incarrigaus de arresigai su sali de su fundu, poita ca teniant ogu bonu e depiant atturai attentus a no nd'arresigai su gessu e s'atra bruttesa ki si fìat in fundu a is vascas, poita ca is guardianus de Contivecchi fiant sempri controllendu sa faina e candu s'accatanta ca su sali fiat brutu de gessu non ddu fiant scarrigai a su muntoni, e diaici si perdìat tempus e traballu po debaras.
Is piccioccus ki teniant prus forzas depiant tragai is carruccius a muntoni currend'in is morisceddus strintus strintus, atturend'attentus a no nc'arrui a intrus de is vascas ki fìant ancora prenas de acqu'e mari; pustis ki benìat scarrigau su carrucciu, toccàt'a curri de bell'e nou a fai un'atru carrigu, sempiri poita ca sa paga non fìat a oras ma a faina.
Tottu dì toccàt'a fai una bella fatiga, bistius cun stivalis de gomma, tottus insoràus e fikius in cussu logu ki nci fiat brintai s'umididari finzas a intrus de is ossus. Candu lompìat s'ora de scapai fiant fariaus che bestias, ma sa ki fìat apena accabada fiat sa jorronada po Contivecchi, poita sa jorronada insoru sighìat cun s'atra ora de bicicretta ki ddis toccàt'a fai po torrai finzas a Sinnia, e custa borta sa bia fìat casi totu a punt'a susu.
Candu sa cumbricola de is salineris de Sinnia passada in via Roma de Casteddu fiat merì fattu, e a sutt'e is porticus ddoi fiant sezius is casteddaius po pigai su friscu o po si bufai una birriscedda: inzandus is casteddaius cumentzant a isfutti is sinniesus e custus, senz'e si pori frimai poita ca sciant cantu bia depìant ancora pedalài, arrespundìant a rima a is pigaras in giru ki arriccìant.
Cumenti Deus bolirit, arribànt a domus insòru e podìant finalimenti pasiai, apustis de prus de doxi oras de candu nci fiant bessius. Fiat una grandu fatiga, ma is hominis de Sinnia fiant meda cuntentus poita ca in cussus mesis podiant cuberai calincunu soddu ki ddus ajurada a nci passai s'ierru. S'un prus de is salineris fiant messaius ki traballendi is terrixeddas insorus fiant justu justu su pani po pesai sa famiglia, boghendi' ndi calancun'ota finzas unu paghedd'e pezza, (po Pasca Manna e Paschiscedda) ma jai sempri fiat manestu de fai o piseddu. Sa paga de sa coperativa duncas fìat grandu cosa in cuss'ora, e prus e prus poita cun cussu traballu is operaius tenìant pagaras is marchettas a sa "Providenza", e medas de issus funt arrenescius a teni sa pensioni, a sa beccèsa, po mor'e is contributus de sa Coperativa.
Is hominis de Sinnia abetànta cun prexiu ki fessit arribau capudanni po bogai sali a Macchiareddu e fiant medas cussus ki, finzas senz'e bidea crara, hiant pigau sa tessera de su partidu comunista, de manera ki nisciunus nce ddis fessit passau a innantis a s'ora de zerriai is salineris. Diaici in Sinnia nci fiant medas "cumpangius", e un'orta fiant arrenescius finzas a binciri is elezionis e a sezzi in su cumunu unu podestari comunista.
In cuss'ora deu fia ancora piticheddu, mi regòrdu pagus cosas, cument'e unu bisu. Mi regòrdu sa cambaràda de is salineris ki torranta su merì pedalendi prus de Coppi, ca teniant pressi de lompiri a domu insòru: candu sa squadra lompiat innatis de domu de unu de issus custu si frimàt e saludàt is atterus ki d'arrespundiant alligrus: a innantis de su Ponti si frimàt tziu Tanieli, in sa Panghiscedda si frimàt ziu Giuanni e strissiada po sa ia de domu sua tziu Peppinu, concas a Bobboi'Olla tiràt Tziu Jesuei e, tra is urtimus, finzas babbu miu arribàt a domu. Doniat borta deu d'abetau in sa bia, e inzandus issu mi setziat in sa canna de sa bicicretta e mi nci tragàt diaici finzas a intrus de domu.
Mi regòrdu ca in domu mia nci fiat un apposentu or'ore bia, ki mamma mia hiat'essi bofiu usai cument'e apposentu bonu, ma babbu dd'hiat usau comente oficiu de sa coperativa, nc'hiat postu una mesa, unas'cantu cariras e ingunis arricciàt is operaius, e faiat is contus de su traballu e de su dinai ki intràrat e ki bessìat.
Mi regòrdu ca calanc'una borta is operaius traganta a domu'nsoru sali appedrisceddau, de cussu ki non arrenesciant a sciasciai de pressi po du tragai a su muntoni; fiant pedras ki pesant finzas noi o desci kilus, e issus ddas ponianta in su portapaccus de sa bicicretta e nce ddas traganta a bidda; babbu miu puru, a bortas nd'hiat portau a domu, e inzandus cumentzàt su spassiu po mei: mi donànt unu matteddu e deppia sculai su sali, torrendiddu a pedrisceddas cumente cussas ki comporamus in is pakittus; apustis ddu deppia arregoli e donai a mamma ki ddu imperàt po coscinai. Cussas sunt is pedras de sali ki mi seu regordàu arisèr'e notti.
Mi seu regòrdau finzas s'accabàra de sa coperativa de santa Brabara.
Sa storia fiat andàra innantis po medas annus, cun prescius, trumentus e faina meda de fai, finzas a candu, in su 1960 mi pàrit, s'annara non fiat stetia meda bona, e in is vascas de Contivecchi su sali ki fiat abarrau dopo s'istari fiat pagù meda, e amesturàu cun atras sustànzias ki non serbìant a nudda; is salineris ddi zerriant "gessu", ma non fiat bonu mancu po cussu: fiat feti unu strobu po is operaius, ca po fai sali toccàt a tirai meda prus pruini, e sa jorronada non nci bessìat.
Candu is guardianus de Contivecchi hiant mesurau su sali tirau de sa coperativa in sa prima cira, hiant pagau sa mesura justa justa, ma su tanti arricìu non bastàt po pagai is jorronadas de is salineris.
Babbu non hiat bofiu lassai senz'e paga is operaius e, sigumenti dinai no ndi teniat mancu issu, hiat pregontau prestidu in bidda, siguru ca sa cira infattu hiant'essiri poziu arranjai is contus tirendi prus sali de is vascas.
Finzas sa cira infattu peròu ddoi fiant vascas malas, cun pagu sali, e sa paga de Contivecchi fìat stetia prus pagu de su tanti ki toccàt a donai a is operaius; babbu hiat circau atru dinai a prestidu e hìat pagau de nou sa cira cumpleta a is salineris.
Sa terza cira sa storia si fiat arrepìtia oguàli oguàli, e dopu essiri cicau su dinai po pagai ancora is operaius babbu hiat scullau sa coperativa.
A issu fìat abarrau su dèpiru, ki ass'ora fìat meda prus de cantu issu hiat'essiri poziu pagai cun discansu; cun grandu trumentu arrenescìat a pagai is interessus e diaici dinai in domu no nci'ndi fìat mai. Po tant'annus heus scrosciolau su tanti de bivi strintu strintu, finzas a candu fraris mius mannus hant cumentzau a traballai e hant potziu pagai is depirus.
Est una storia lèggia, poita ca is cumpangius ki fiant prontus a prazìri su traballu cun babbu miu in s'ora ki is cosas andanta beni, si funt fuius candu nc'hiarèssit stetiu prus bisongiu de abarrai unius, e hant lassau un'homini solu a pagai po su discansu de tottus.
A mei abàrrat su regòrdu de tantis sacrifizius, ma finzas su regòrdu de un'homini ki hat tentu su coru de pagai a solu sa fidelidadi a s'idea sua.

Bruno Pilleri Sìnnia