Babbai Migaleddu


Si la leaiat a lenu Babbai Migaleddu. Pro cantu asseret istadu ispicciu pro totta sa die dendesi 'e faghe' ghjosso in su possessu de Berruttos, a sa furriada, comente si nde falaiat dai caddu a dai nantis a s'istalla, donzi fatzenda l'illongaiat a isteniu. E no' fit pro bova: pro malasolte sua nd'aiat su muttiu. Gasi, che mintiat a Bell'e Bona, sa calarina murra chi aiat dai bindig'annos; nde li falaiat battile e sedda e lassadu lascu su runchile a fune longa la prendiat a sa loriga e li poniat sa proenda. In su mentres chi a ilbulfidas s'ebba mandigaiat, isse daiat una mundada cun un'iscoba 'e ramu ammuntonende sa cascasina peldi sa janna chi ch'essiat a sa colte, paliendechela poi in un agnolu. S'istalla fit in s'atta 'e sa 'idda e a pagu ettu dai domo ma d'onzi sera, como chi si nde fit faladu dai caddu, a che la ponne' poi a su poltone 'e domo, fit ghjà passata maccari un ora.
- Eppuru nde torras s'ischivitzosu ! Ti podias istare cun Bell'e Bona tua chi aias fattu metzus. -
E custa fit s'accoglienscia 'e Maddalena sa mutzere pro sa sera; ma sera pro sera nde l'agattaiat sempr'una de su matessi 'essu. Dai tempus oramai faghiat a mancu 'e li ripondere bidu chi sisse solu si zampaiat a unu murrunzu, sas boghes e su dissantanu l'intendian in tottu sa carrera.
Cun cudda sempre impiberida, a lascu passaiada a banca. Fini pius sas boltas chi si che colcaiat ghjeunu de cando podiat poltare a bucca calchi mossu. Pro foltuna in sa domo e sa inza de Berruttos ponia sempre a banda calchi cosa 'e mandigu: salamu , laldu, saldizza, casu e calchi pane a tritza; e cun cussu poniat rimediu e imbistiat; ma teniat tottu bene cuadu sutta a una tina 'oltulada no' sie mai chi b'asseret atzuffadu "segnora fulchetta" . Fit cusssu diffattis s'istivinzu chi aiat postu a sa muzzere.
Pro dilgrascia sua, custu diaulu 'e femina, si fit boltada abberu in d'una pelea 'e punta fittiana. E narre' chi bi si fit coiuadu comente pro obera 'e caridade ! … a su mancus!?!
E Babbai, pro cantu asseret palfidu, no' fit un omine calesisiede ! Aiat fattu sa gherra de su bindighi-degheotto cun su gradu de sergente de sos Tattarinos. Cumprida sa gherra fit torradu a bidda pro calchi mesada e fit subbidu paltidu pro Canelli in Piemonte. 'Cue si fid'istabilidu unu fradile carrale sou chi s'interessaiat de cummerciu in boltiulu. Aiat diffattis postu una frabbiga 'e tappos e attendiat tottu sal dittas de sos zintorrios chi produian' binu. Babbai, a paltes s'isperienscia militare, haiat puru istudiadu in su ginnasiu dai pitzinnu; tant'est chi su fradile l'aiat dadu s'ingarrigu de sa contabbilidade 'e sa frabbiga ; e 'cue resteit gasi pro una 'intina 'e annos. A lascu nde torraiat pro una atzuffada in sos logos suos. In cantu a si coiuare no' nd'aiat mai chelfidu s'intesa. Pro cantu asseret istadu iscabulu, da omine asciensciadu cale fit, no ch'ispeldisciaiat su inari. Poniat a banda sos balanzos e in palte los porriat a Malliu, su frade minore, chi fit restadu in bidda pro dare contu su possessu de Berruttos. E fit unu possessu mannu. B'aiat unu sualticciu 'ue ogaiana donzi chimb'annos puru duamizza quintales de 'oltiulu. Una baccu mannu de una deghina 'e ettaros de terra campa, lu ponian'a laore. B'aiat puru una inza bene assoliada de doighimizza fundos e una chimbantina e fiados vudos de bona razza 'acchina.
Cun su frade no' aian'appidu mai ite narrere, tambene no' aian' mai divisu sa propriedade insoro. Su inari chi porriat, pro sa palte chi l'ispettaada, selviat pro pagare sol massaios. Custos diffatis trabagliain' cue in sa inza, ponian' su jiu, daian' contu su bestiamine e benian' impittados pro cant'atteru b'asseret istadu e faghere in su logu. Maddalena fit sa muzzere 'e Malliu tando. E forsis pro su fattu chi che fit allalgu, Babbai no est chi nde connoschia bene su meledu ! …
Gasi' che passat tempus e cando mancu si l'ispettaiat, benit chi Malliu s'ammalaideit e intro 'e unu mese e nemmancu che fit ghjà cabuladu. A Babbai, bidu comente si fini postas sas cosas, li enzeit folzadu: deviat torrare pro dare contu cussa maga 'e possessu Gungrueit diffattis cun su fradile in Canelli e posche 'e pagas chidas fit ghjà torradu. Ponzeit appostu su palatteddu chi li fit toccadu dai sos suos e gasi' abberu si istabileit in tottu in bidda.
Ispeltu comente fit, no' bi ponzeit meda a leare cabu de sas fatzendas chi rigualdaiana sa propriedade de Berruttos. No solu, fatteit metzoros e istascione pro istascione daiat trabagliu puru a atteros maniales; a palte sos chi aiat cue fittianos. Tottu andaiat bene e porriat a Maddalena, sa connada-attia, tottu su chi pro letze l'ispettaiat si no' de pius puru.
Passeit gasie calch'annu e … o no che li enzeit s'idea de si coiuare cun sa connada !?! Segund'isse li faghiat sa lastima cussa femina sola chi tando aiat pottid'haere una chimbantina 'e annos. Isse fit pius mannu; ch'aiat cabuladu sos sessanta.
Bidda connoschet a bidda e insonadas a orias pro cantu fit Maddalena ghjà li fini arrividas; ma no' bi faghiat contu pius de tantu; tant'est chi si coiueit e si che la minteit in domo. E mai l'assere fattu ! Posche 'e calchi mese nde li esseit a compu pro su chi fit: mala indigna de no' si pode' cuntruire; Una nde li faghiat e chentu nde tramaiat battendendelu a sa loriga.
Eppuru fit un omine 'onu e istimadu dai tottus in sa idda. Fit naschidu signore e meda assambenadu e de sustanscia in sas vessidas suas; puru in abbirintos diffitziles. Una 'olta cumbineit chi arrobeini in s'istangu postu a pe' in pianu in un'istanzia de su palatteddu sou. Babbai, chi drommiat in s'istanzia 'e subra cun bovida in tauladu, no' s'abbideit de nudda. Sa manzana chitto, comente che fit bessende a caddu a sa minda, lu filman' sos carabbineris.
- Lei è il sig. Michele Pala ? -
- Emmo … e ite b'at ?-
- Dovrebbe gentilmente seguirci in caserma. Il maresciallo ha necessità di parlarle -
E gasie lis ponzeit fattu. Arrividu, si nde faleit dai caddu, lu prendeit a sa loriga in s'atta 'e su poltone e ch'intreit in caselma sempre infattu a sos carabineris. In cussa besseit su Marisciallu chi che lu minteit in s'offisciu sou e lu fetteit sedere in sa cadrea a cara a s'iscrivania sua.
- Lei è il signor Michele Pala ?… -
- Torra !?! … l'ho già confermato poc'anzi ai suoi carabinieri ! Comunque … so inoghe pro La selvire si potto.-
- Lei sa che cosa è successo stanotte nel tabacchino ubicato nel suo stabile ?- -
- Ue ?!? … in s'istangu ? … Assolutamente no su Mariscia' ! -
- Come no? lei sostiene di non essersi accorto del furto compiuto nottetempo proprio sotto … e sì ! … si potrebbe dire proprio sotto il suo letto; e avrebbe la pretesa che io stia qui a crederle ? -
E de abberu 'asi su Marisciallu alzende sas boghes li cheriat faghe cumprende' chi no' fit narende sa veridade e chi no' podiat istare i' logu su fattu chi no'asseret intesu nudda. Bidu chi impibiristidu non nde li falaiat sedda, ad unu zeltu puntu Babbai si nde pesat dai sa cadrea e:
- Isculte su Marisciallu, ite bos creides abberu 'eru chi cando unu andat a fagher'unu arrobbattoriu b'andat cun su sonetto ?!? … Bos ripitto chi fio drommidu e chi no appo intesu nudda e niente. Andat bene ? -
A cussa essida puru su graduadu no' poteit fagher a mancu de si ponnere a riere; s'iscuseit e lu lasseit andare.
E de essidas gasi de Babbai Migaleddu nd'ammentan' tantas in sa idda, justu pro attrogare de cantu fit ispastigu; ma siet sa bonidade, s'intelligenscia e sa simpatia no' faghiana proa per una cun Maddalena: mala fit e pessima restaiat pro cudd'omine; e no' solu …
S'allitzerigaiat gasi' cun sa fittiana 'essida a Berruttos e fit bennidu a su puntu chi donzi sera, primma de si nd'alzare, mandigaiat calchi mossu cue a sa sola pro no si che colcare ghjeunu chi tantu de mandigu prontu in domo oramai si fit acconoltadu a non nd'agattare pius. Drommiat puru a sa sola in un'istanzia a banda e a boltas, primmu 'e si che colcare leaiat agu e filu pro si cosire o rinfolzare sos buttones de sa casacchina o de su cansciu. Cudda mala solte aiat brigadu puru cun sos agos; e l'aiat appida 'inchida bidu chi no' nde trattaiat pro nudda.
Una sera, comente medas atteras, fit 'cue abbaccadu e in cuidadu primma de tancare a ciae sul poltone de s'istalla illonghendela sempre cun sa timoria de torrare a domo: - Ma ite app'hae' fattu e malu - naraiat cun isse matessi - pro hae' de baliare custu calvariu de "segnora fulchetta "nar'eo"!?! Eppuru pensaio 'e faghere un obera de caridade coiuendemilla bidu chi fit restada 'attia e sola. Pro no' narrere sa paga chi nd'app'appidu in su lettu chi fit comente a si colcore cun unu ferulone chi a pagu a pagu s'est boltadu in una matta de ispina santa. S'ira 'e Deu che l'asseret leada ghjà dai tando! Chere narrere chi Jesu Cristos no ischiat inue che l'ilvarriare e ada addoiadu a mie chi so' buccalottu. … Eo no isco ite fit pensende sa mama cando nde l'at bogada … 'ancu nde l'asseret fatta in pisciu ! -
E cun cuss'isciolovru 'asi fid'arrividu a su poltone 'e domo. Faghe sas iscalas, ilmanicciulat e ilghizit sa janna e mesu ponzende zuffu in s'istanzia 'e sa coghina. Bi fit sa lugh'inchesa e Maddalena no' i' logu. Avanzada, e biet sa janna de s'istanzia 'e lettu falada. 'Cue puru sa lugh'inchesa. - No' est chi a calchi santu l'avanzaiat calchi grascia e nde l'hat battida a inoghe !?! e gasie pensende aberit sa segunda janna e biet a Maddalena lampada a ojos a chelu in su lettu. Fit
iscariscinida e a "hoias" bogadas a isalenu. A Babbai Migaleddu bi la faghet unu risigheddu guasi de ispantu.
- E ite b'at ?!?.- la pregontat e in cussu s'accostat a su lettu. Fit 'cue indalghende chi cudda comente unu zinnu li frumbulat un'ilgrancada a cara.
- Umhh …bene nde nario eo. Si no pode faghe' de dresta faghe de manca s'ischivizza! -
- So' dai sas chimbe chi mi sero male … ma tue pagu e bonu as' de istare cun Bella e Bona tua piusapprestus ! Ite ses imbarende 'cue candelotto chi no' ses'atteru, anda ciama su duttore no' lu 'ies comente so'; e nde pesat sa ghjagnula.
Babbai a isconchinadas che l'aiat post'impresse in sa 'e Babbai Salvadore su Duttore, chi pro atteru li fit fradile carrale, e umpare fin' torrados dai sa malaida. Su duttore la palpat, li leat su bulzu, la 'oltulat e li zocca s'ischina iscultendebilla cun cudda a ilbulfidas e cand'isponet ch'intrat in coghina pro faeddare cun Migaleddu. Sa cosa fit seria. Polmonitte dopppia. Lassat 'cue caltinas e atteras meighinas pro l'abbasciare sa frebba e la calmare e si nd'andat narende chi sa manzan'infattu diad'esse' torradu pro la 'ie torra. Babbai Mighaleddu faghiat a creere e no' creere a cantu fit cumbinende. Bessit e zoccat in sa 'e Fancinedda 'cue accultu in carrera. Che l'imbiat a domo sua e li dat disposissiones pro su chi haiat de faghere sa die infattu. Fancinedda, cun sa paga, selviat a iscampiadas in domo de Babbai dai meda tempus. Fit una femina calbada e pro cantu de mal'abbessiu, ischiat comente cuntruire Maddalena. Babbai non nde cheriat s'intesa de istare in domo. Aiat de faghere in sa minda e no' fit sa faula ma si puru asseret istadu libbaru no' fit zeltus 'imbaradu 'cue. Ghjà fit mala a ghjunghere cando fit sana, peus como chi si fit resa "segnora fulchetta "; e sa cunfilma fit cuss'ilgrancada a cara chi l'aiat dadu comente li si fid'accostadu 'cue in su lettu umpare a l'ae' postu oghes.
Comente sempre Babbai Migaleddu che fit bessidu chitto sa manzana infattu e Fancinedda, addoverada comente fit, a sa 'essida 'e cuddu fit ghjà in domo pro dare contu a Maddalena.
Sa male fadada abberu, la fatteit in cultu. Posche 'e duas dies si vid'aggravada e su duttore aiat nadu chi no' b'aiat pius nudda e faghere pro nde la tostare dai sa maladia. Aiat fattu puru su cunsultu cun Dottor Pinna, unu meigu 'onu bennidu apposta dai Tattari, e sa cungruida fit sempre cudda chi hait nadu a primmu 'e tottu Babbai Salvadore.
Fattu s'istat chi a sa 'e tres dies, a s'intrinada, Maddalena morit. Fancinedda passeit boghe in carrera e Cicchirinu su maridu si leeit s'ingarrigu de abboiare a Babbai Migaleddu pro li dare sa notiscia . L'attoppeit alzendesinde dai s'istalla comente donzi sera. - Ouh … Babbai ! … - li norat cun cara lastimosa - bos cherio narrere chi … chi tatta Maddalena - ma … tatta Maddalena ite ?!?… - che li essit Babbai
- ehh … tatta Maddalena … est molta Babba' ! -
- Umhh … ma 'ida 'ene l'atzis ?!? …- E cun cussu, chenz'imbarare atteru, illonga su passu pel di domo allimidu de nd'ae' cunfilma de pessone. Sa notiscia no' fit de sas metzus ma sisse fit istadu 'eru, pro Babbai fit comente una grascia manna, unu chelu. Unu chelu pro isse e no' zeltus pro sa muzzere chi, a pregadorias, a bramas e a iras de deu, l'aiat ghjà prepparadu sos profundos de s'inferru, bidu cales e contas nde l'aiat fattu ignuttire.
In domo fit tottu un andalieni 'e zente. Sas feminas de sa carrera aiana ghjà approntadu s'istanzia de sa coghina cun cadreas e banca a mesu-ia pro sa 'itzada 'e sa notte. Maddalena fit isterrida in su lettu de s'istanzia ue fit molta; ghjà cambiada e posta a muda.
Babbai li s'accostada e palpendela s'abbiet ch'est ancora calda. Faghet a creere e a no' creere e si mujada peldi sa cabitta 'e su lettu; e no chen'ispantu leat cabu chi Maddalena no' lu leat a ilgrancadas - Tando est molta in tottu !?! … umhh … si no a cust'ora … hoi-hai !,.. gasi' comente mi so' accostadu, m'aiat allumadu sa cara a tzaffos. -
E in su rimuliu de cussos pensamentos nd'intrat taci Salvadoreddu su mastru-ascia pro leare sas misuras pro su baule.
Cun Babbai fini fedales e poltaian bene. - Tando Migale' comente lu gheres - li pregontat. - Pro como eo no lu ghelzo pro nudda sisse l'as' pro su baule !… in cantu a issa faghebillu comente ti piaghet. Solu una cosa ti dimando: cando 'enis a la tancare tzoali 'ene su copelciu. No' s'ischit mai ! Tue ghjà l'ischis ch'est mala meda e, segundu comente, est capazzu chi si nd'adderettede. - A taci Salvadoreddu bi la fatteit unu risigheddu abbaidendesi a Babbai sutta 'e oju; cumprit su ch'at de faghere e ch'essit pro approntare su baule intro 'e notte matessi.
Sa die infattu missa e funerale. In su campusantu, cando sa zente si che fit ghjà andada, Babbai leat a un ala Biriu Settalenos, su becchinu. - Nara Biri', a cantu che falas fattende su fossu ? - Mah babbai … pius o mancus a unu metro - li rispondet. E isse - Mih … faghe su piaghere: falachelu a unu e chimbanta; abba'… custa est s'annatta pro su trabagliu in pius però, mi raccumando, faghe comente t'appo nadu ! - E gasie narende che li ponet in manos chimbe soddos. Poi accontu leat a si nd'alzare pensende - Biriu no' l'ischit; a isse l'han' postu Settalenos ma cudda malasolte nd'at battoldighi … E in cussu che la ponet in domo e si che tancat chi fit ghjà intrinende.
Pro una chida sas feminas de sa carrera, comente fit costumanscia, li faghian' agattare bustu e chena pronta donzi die. Fini tempos chi Babbai no' mandigaiat gasie 'ene. Si che colcaiat telciu, alleviadu e cuntentu che una pasca. Su malu, posche e tantos annos, che fit passadu.
B'at puru 'e narrere chi, pro sa veridade, sas vessidas de Babbai Migaleddu fini sempre in "burula tocca 'eru" ; e in 'su riere chi nde faghian sos atteros agattaiat cunfoltu pro isse matessi; cando no' si la riiat puru de per isse in sos isciolovros suos.
Dies pois a de notte in primmu sonnu, l'ischidat unu riu-rau in sa janna e sa coghina. Si nde pesat cuidadosu e:
umhh!?! … cantu no bi pones chi … - Ma no' fit nudda de cussu chi podiat pensare. A raffios a sa janna e a ilmiaulos fit Trinu; s'attu masciu ch'aiana e chi dai bindighi dies no' fit pius torradu a domo. Maddalena che l'aiat ghjagaradu a iscutzuladas de palitta 'e zidda e si fit dadu bandidu. S'attu puru como in 'su 'e torrare a'cue aiat cumpresu chi in domo 'e Babbai, podiat pasare e istare in paghe.

 

 

Gigi Angeli Palau