MELIANA


Est berus chi is follas, sa dí, lassànt is nais cun prus disisperu, e cun prus dismaiu si ressignànt a sa fura de su bentu.
Est berus chi a Giuanna 'nci ddi fiat arrutu a terra s'ollu 'e is lantias (a ogus mesu serraus de su sonnu, andendi a s'aprapidu in sa luxi fraca de sa sagristia, iat imbrunchinau in su banghiteddu chi predi Jacu imperàt po s'acapiai is botinus) e, mancai si fessit fata sa gruxi seti bortas intremesendi pregadorias a frastimus intra is dentis siddadas, su dannu fiat fatu.
Est berus fintzas chi, a scurigadroxu, a su sagrestanu 'nci ddi fiat fuiu de is manus su batallu 'e sa campana manna. Cussu sonu stramu iat fatu artziai sa conca a donniunu: no fiat intzimia de arrepicu e nimancu de addopiu, ma unu tzunchiu de brunzu, illuegus citìu, chi iat lassau sceti una duenna de trinnidura schinnìa in s'aria prena de strioris de bentu.
Ma totus, a pustis, sunt stetius di acordiu chi fiat contras a donnia giustitzia chi Meliana fessit morta in cussa manera, in d'unu scurigadroxu 'i atongiu aici fridu, atesu de donnia forredda.
E puru, calincunu pensàt - e pensat - chi fessit signali de spera.

No 'nci bolit paperi meda po scriri s'istoria de Meliana: serbidora de edadi 'e dexi annus, est bivia su tempus de allevai unu fradi, de ddu biri partendisinci in Seminariu e de ddu biri luegus torrendi, cun sa fidi furriada a unu lomburu de marigosori chi ddi serràt in su guturu donnia alidu de vida.
"Lah chi fradi tuu s'est amesturendi cun genti mala…" ddi narànt.
Issa ascurtàt a ogus sprapeddaus, ma no cumprendiat.
Sa sorti dd'iat fatu una brulla, o fortzis fiat un'arregalu: no podiat cumprendi su mali.
No iat cumprendiu candu una balla a sa schina iat fatu strumpai a terra, in mesu de s'arruga, su piciocu a su cali iat donau fueddu e chi fiat andendi a dda domandai.
No iat cumprendiu candu iant agatau su babu a is peis de su sperrumu de Iddoca, cun totu su tallu de is brebeis aingiriu, sperrumadas che su pastori insoru.
No iat cumprendiu nimancu poita sa mama, de sa dí, no si 'ndi fessit prus pesada de su letu, afinendisì che una candela e sfinighendisì fintzas a sparessi.
Su mali e su dolori no tocànt s'anima sua, comenti chi - diaderus - fessit fata de una sustantzia chi no teniat possibilidadi ni chimica ni alchemica de s'acapiai cun cussus cuntzetus. E su ciorbeddu suu, po cantu fessit abbistu po totu is ateras cosas de sa vida, no connosciat sa possibilidadi etziologica de ddus ponni' in contu.
In sa domu sboida - mentris Mialeddu curriat in pratza a cuaddu de canna - issa chistionàt cun is mortus suus comenti chi no si 'ndi fessint mai andaus.
Domandàt a sa mama cantu bortas andàt furriau su gancitu po fai arranda in su filu de cotoni po ddi bessiri su puntu artu, e cun su babu arrexonàt merís interus de sa bellesa de su bolidu, e de comenti is brebeis, e fintzas is cristianus a bortas, tengant alas chi nisciunus at bistu mai.
Cun su sposu - chi prima de arrui comenti unu tzapulu in mesu de su pruini de sa 'ia fiat unu poeta cantadori - Meliana po oras e oras improvisàt a trivas. Sa genti si firmat asuta de is fentanas po ascurtai, mancai sa boxi de issu no s'intendessit.
A su noti, Meliana cantàt, po su fillu chi no iant potziu fai, anninnias chi faiant calai is lagrimas a is feminas de su bixinau e faiant scutulai sa conca a is ominis.
Una dí Faustu Mameli - socialista ateu e tesserau - maistu de iscola de Mialeddu, fiat incapitau in domu de Meliana po un'incumbentzia.
Si fiat tratenniu una mes'oredda sceti, maistu Mameli. Ma, furriau a domu sua, fiat abarrau duas oras pensa pensa ananti de duas cascias chi teniat in su stauli: in d-una 'nci fiant stugiaus is liburus de sa mama, chi in vida fiat stetia femina cresiastica meda; in s'atera, cussus de su babu, professori de filosofia, apassionau de esoterismu. A s'acabada dd'as iat obertas tot'e is duas.
Dd'iant essi' pigada po maca, a Meliana, chi no fessit stetiu chi fiat una femina donosa e serbitziosa e sempri a arisu prontu, chi pariat lastima a 'ndi nai mali o a dda tratai de mala manera.

Mialeddu, chi iat agatau traballu in minera, si fiat fatu de annu in annu prus annugiau e primau. Fat'e pari cun aterus cumpangius, iat intzullau is minadoris a fai scioperu po smenguai is oras de turnu, po passai is prus antzianus a su traballu prus lebiu de is laverias, po pretendi' indennidadis prus artas.
A fortza de apariciai scioperus e avolotus, Mialeddu no fiat dormendi prus e una dí, in minera, iat fatu una strollichentzia: andendi a solu in d-una galleria scorrovonada de pagu, po 'nd'arretirai sa ferramenta, no iat averguadau chi is trevessas de linna postas po apuntellai fessint aguantendi e, in patrefigliu, fiat abarrau asuta de tonneladas de perda e terra.
Circai de recuberai cussa carena ammarturada costàt tropu po totu su strobu chi iat donau in vida: su diretori iat fatu serrai cussas gallerias e, cun sa scusi de no bolli arriscai aterus ominis, iat intzerrau sa chistioni.
Is operaius pariant giai giai acurnotaus, infrachius de cussa disgratzia.
Ma un'obrescidroxu, mentris arribant is minadoris de su turnu de amengianu e 'nd'artziant de is putzus cussus de su turnu de noti, totus iant biu sa bisura de Meliana.
Bianca che sa stearica, is pilus sciortus in poderi de su bentu, su bestidi nieddu chi is bixinas dd'iant postu - comenti dexit - Meliana fiat strantaxa ananti de is trevessas de linna ingruxiadas chi serrànt is gallerias de sa disgratzia, e arrexonàt cun su fradi.
Sa boxi sullena, su risitu lebiu lebiu chi ddi faiat sullenus fintzas is fueddus, 'nc'iant fatu calai sa conca a medas de cussus ominis intostaus de sa vida e de su traballu, prus chi si fessint stetius tzerrius strossaus de su disisperu.
Unu dd'iat ghetau apitzus unu manteddu de furesi, un'ateru dd'iat postu in is manus un'arrogu de pani, aterus tres 'nd'iant acostau una pariga de trevessas de linna, poita si 'nci potzessit setzi. A nisciunus fiat benniu a conca de 'ndi dda tirai de ingunis.
Ma amarolla fiat depiu benni a conca a su diretori de sa minera.
Su fatu est chi Meliana, ingunis, bivendi de is limusinas chi ddi portànt, cun cussa pregadoria di amori sempri in laras, donàt prus strobu de cantu 'nd'iat donau su fradi cun totu is avolotus e is cumitzius suus.
Is minadoris biendidda donnia dí ingunis - debili arroca niedda e bianca - firma ananti de cussa tumba, sentza de nai mai unu fueddu chi fessit de tirria o dolori, sentza de ghetai curpas o ameletzai, si fiant intendius issus, donniunu in s'animu suu, logu felosu de cussa tirria, de cussu dolori, de cuss'acusa e de s'ameletzu.
S'arrennegu e s'avolotu chi 'ndi fiat nasciu iant allutu unu fogaroni de rebellìa chi arriscàt de s'alladiai fintzas a is mineras prus atesu. Duncas tocàt a 'ndi dda fai andai de ingunis, a cussa femina strama. E de su momentu chi no si 'nd'andàt cun is bonas, su diretori iat domandau s'interventu de is guardias. E is guardias fiant bennias.

Insandus, in cuss'ora de scurigadroxu bentosu, si fiat intendiu cussu sonu stramu chi iat fatu artziai sa conca a donniunu, in bidda. Cussu tzunchiu de brunzu, illuegus citìu, chi no fiat intzimia de arrepicu e nimancu de addopiu. Giuanna si fiat arregordada, di arrepenti, s'ollu 'e is lantias sciusciau a terra, e si fiat fata ateras seti bortas sa gruxi, domandendisì po chini dimoniu de cristianu fessit cuss'avisu de mala sorti.

Biendi chi s'arrocu fiat una femina sbisurìa chi pariat fintzas disonori a dda tocai, su graduau iat mandau su prus giovunu de is ominis suus a 'nci dda impelli atesu de ingunis. Cuddu 'nc'iat proau, ma unu pagu dda timiat - chi is cumpangius po ddu colliunai dd'iant nau chi fiat una revolutzionaria mala meda - e duncas po dda impelli' imperàt sa cuartziga de su fusili.
Issa mischina, intendendi cussas impellidas chi ddi pistànt is costas langias, strobendidda mentris a lingua asciutada de su bentu circàt de anninniai su sonnu de su fradi, prus po istintu che po voluntadi de si furriai, iat aguantau sa cuartziga a duas manus, stesiendidda.
Su giovunu si fiat atzicau. Iat tirau, si fiat avolotau, dd'iat torrada a impelli e, po tenni' prus fortza, iat strintu sa canna 'e su fusili prus a sus.
No s'est scipiu mai chini de is duus apat fatu partiri su corpu.
Meliana iat castiau sentz''e cumprendiri cussu piciocheddu chi faiat is ogus in biancu e arruiat, lenu, a terra. Iat circau de dd'aguantai, i a pustis - spantada - si castiàt is manus insanguentadas, mentris is ateras guardias bessiant tzerriendi e currendi de sa barraca de su diretori.
In su tempus piticu prima che ponghessint manu a is fusilis, Meliana iat cumprendiu.
Comenti un'unda de scuriu marigosu, su mali e su dolori chi fiant abarraus atesu de s'anima sua in is annus, ddi fiant lompius apitzus totu paris, mentris castiàt aintru de is ogus mortus de unu notzenti che a issa e totu.
A su primu corpu de fusili, cun s'istintu de bestia acanargiada, si fiat posta a curri', stratallada, sentz''e isciri aundi andai.
Sa primu balla dd'iat ferta a una pala, ghetendidda a terra, ma si 'ndi fiat torrada a pesai.
Chini scit comenti - fortzis po agiudu de is umbras de su merí, chi si fiant callendi - fiat arrennescia a lompi', bia, in pitzus de Iddoca. Ingunis, amarolla, si fiat depia firmai, ma is ballas ddi passànt acanta cun d-una cantzoni di arreulu malu.
Insandus, ponendi unu passu ainnantis faci a s'oru de su sperrumu e a s'urtimu lugori de sa dí, lena, comenti in sonnu, iat alladiau is bratzus.

Fortzis, est in cuss'urtimu ingestu, in cussu bisu de bolidu po su cali pariat chi si fessit aprontada totu vida, su semini de sa spera chi Meliana at lassau a medas de is chi ant intendiu s'istoria sua.
Sa spera chi 'nci siat manera de caminai in is arrugas de sa vida giai giai sentz''e 'ndi tocai su ludu. Pesendi lebiu su passu.
Prus in artu.

 

Paola Alcioni CAGLIARI