Est berus chi is follas,
sa dí, lassànt is nais cun prus disisperu, e cun
prus dismaiu si ressignànt a sa fura de su bentu.
Est berus chi a Giuanna 'nci ddi fiat arrutu a terra s'ollu 'e
is lantias (a ogus mesu serraus de su sonnu, andendi a s'aprapidu
in sa luxi fraca de sa sagristia, iat imbrunchinau in su banghiteddu
chi predi Jacu imperàt po s'acapiai is botinus) e, mancai
si fessit fata sa gruxi seti bortas intremesendi pregadorias
a frastimus intra is dentis siddadas, su dannu fiat fatu.
Est berus fintzas chi, a scurigadroxu, a su sagrestanu 'nci ddi
fiat fuiu de is manus su batallu 'e sa campana manna. Cussu sonu
stramu iat fatu artziai sa conca a donniunu: no fiat intzimia
de arrepicu e nimancu de addopiu, ma unu tzunchiu de brunzu,
illuegus citìu, chi iat lassau sceti una duenna de trinnidura
schinnìa in s'aria prena de strioris de bentu.
Ma totus, a pustis, sunt stetius di acordiu chi fiat contras
a donnia giustitzia chi Meliana fessit morta in cussa manera,
in d'unu scurigadroxu 'i atongiu aici fridu, atesu de donnia
forredda.
E puru, calincunu pensàt - e pensat - chi fessit signali
de spera.
No 'nci bolit paperi
meda po scriri s'istoria de Meliana: serbidora de edadi 'e dexi
annus, est bivia su tempus de allevai unu fradi, de ddu biri
partendisinci in Seminariu e de ddu biri luegus torrendi, cun
sa fidi furriada a unu lomburu de marigosori chi ddi serràt
in su guturu donnia alidu de vida.
"Lah chi fradi tuu s'est amesturendi cun genti mala
"
ddi narànt.
Issa ascurtàt a ogus sprapeddaus, ma no cumprendiat.
Sa sorti dd'iat fatu una brulla, o fortzis fiat un'arregalu:
no podiat cumprendi su mali.
No iat cumprendiu candu una balla a sa schina iat fatu strumpai
a terra, in mesu de s'arruga, su piciocu a su cali iat donau
fueddu e chi fiat andendi a dda domandai.
No iat cumprendiu candu iant agatau su babu a is peis de su sperrumu
de Iddoca, cun totu su tallu de is brebeis aingiriu, sperrumadas
che su pastori insoru.
No iat cumprendiu nimancu poita sa mama, de sa dí, no
si 'ndi fessit prus pesada de su letu, afinendisì che
una candela e sfinighendisì fintzas a sparessi.
Su mali e su dolori no tocànt s'anima sua, comenti chi
- diaderus - fessit fata de una sustantzia chi no teniat possibilidadi
ni chimica ni alchemica de s'acapiai cun cussus cuntzetus. E
su ciorbeddu suu, po cantu fessit abbistu po totu is ateras cosas
de sa vida, no connosciat sa possibilidadi etziologica de ddus
ponni' in contu.
In sa domu sboida - mentris Mialeddu curriat in pratza a cuaddu
de canna - issa chistionàt cun is mortus suus comenti
chi no si 'ndi fessint mai andaus.
Domandàt a sa mama cantu bortas andàt furriau su
gancitu po fai arranda in su filu de cotoni po ddi bessiri su
puntu artu, e cun su babu arrexonàt merís interus
de sa bellesa de su bolidu, e de comenti is brebeis, e fintzas
is cristianus a bortas, tengant alas chi nisciunus at bistu mai.
Cun su sposu - chi prima de arrui comenti unu tzapulu in mesu
de su pruini de sa 'ia fiat unu poeta cantadori - Meliana po
oras e oras improvisàt a trivas. Sa genti si firmat asuta
de is fentanas po ascurtai, mancai sa boxi de issu no s'intendessit.
A su noti, Meliana cantàt, po su fillu chi no iant potziu
fai, anninnias chi faiant calai is lagrimas a is feminas de
su bixinau e faiant scutulai sa conca a is ominis.
Una dí Faustu Mameli - socialista ateu e tesserau -
maistu de iscola de Mialeddu, fiat incapitau in domu de Meliana
po un'incumbentzia.
Si fiat tratenniu una mes'oredda sceti, maistu Mameli. Ma, furriau
a domu sua, fiat abarrau duas oras pensa pensa ananti de duas
cascias chi teniat in su stauli: in d-una 'nci fiant stugiaus
is liburus de sa mama, chi in vida fiat stetia femina cresiastica
meda; in s'atera, cussus de su babu, professori de filosofia,
apassionau de esoterismu. A s'acabada dd'as iat obertas tot'e
is duas.
Dd'iant essi' pigada po maca, a Meliana, chi no fessit stetiu
chi fiat una femina donosa e serbitziosa e sempri a arisu prontu,
chi pariat lastima a 'ndi nai mali o a dda tratai de mala manera.
Mialeddu, chi iat agatau
traballu in minera, si fiat fatu de annu in annu prus annugiau
e primau. Fat'e pari cun aterus cumpangius, iat intzullau is
minadoris a fai scioperu po smenguai is oras de turnu, po passai
is prus antzianus a su traballu prus lebiu de is laverias, po
pretendi' indennidadis prus artas.
A fortza de apariciai scioperus e avolotus, Mialeddu no fiat
dormendi prus e una dí, in minera, iat fatu una strollichentzia:
andendi a solu in d-una galleria scorrovonada de pagu, po 'nd'arretirai
sa ferramenta, no iat averguadau chi is trevessas de linna postas
po apuntellai fessint aguantendi e, in patrefigliu, fiat abarrau
asuta de tonneladas de perda e terra.
Circai de recuberai cussa carena ammarturada costàt tropu
po totu su strobu chi iat donau in vida: su diretori iat fatu
serrai cussas gallerias e, cun sa scusi de no bolli arriscai
aterus ominis, iat intzerrau sa chistioni.
Is operaius pariant giai giai acurnotaus, infrachius de cussa
disgratzia.
Ma un'obrescidroxu, mentris arribant is minadoris de su turnu
de amengianu e 'nd'artziant de is putzus cussus de su turnu de
noti, totus iant biu sa bisura de Meliana.
Bianca che sa stearica, is pilus sciortus in poderi de su bentu,
su bestidi nieddu chi is bixinas dd'iant postu - comenti dexit
- Meliana fiat strantaxa ananti de is trevessas de linna ingruxiadas
chi serrànt is gallerias de sa disgratzia, e arrexonàt
cun su fradi.
Sa boxi sullena, su risitu lebiu lebiu chi ddi faiat sullenus
fintzas is fueddus, 'nc'iant fatu calai sa conca a medas de cussus
ominis intostaus de sa vida e de su traballu, prus chi si fessint
stetius tzerrius strossaus de su disisperu.
Unu dd'iat ghetau apitzus unu manteddu de furesi, un'ateru dd'iat
postu in is manus un'arrogu de pani, aterus tres 'nd'iant acostau
una pariga de trevessas de linna, poita si 'nci potzessit setzi.
A nisciunus fiat benniu a conca de 'ndi dda tirai de ingunis.
Ma amarolla fiat depiu benni a conca a su diretori de sa minera.
Su fatu est chi Meliana, ingunis, bivendi de is limusinas chi
ddi portànt, cun cussa pregadoria di amori sempri in laras,
donàt prus strobu de cantu 'nd'iat donau su fradi cun
totu is avolotus e is cumitzius suus.
Is minadoris biendidda donnia dí ingunis - debili arroca
niedda e bianca - firma ananti de cussa tumba, sentza de nai
mai unu fueddu chi fessit de tirria o dolori, sentza de ghetai
curpas o ameletzai, si fiant intendius issus, donniunu in s'animu
suu, logu felosu de cussa tirria, de cussu dolori, de cuss'acusa
e de s'ameletzu.
S'arrennegu e s'avolotu chi 'ndi fiat nasciu iant allutu unu
fogaroni de rebellìa chi arriscàt de s'alladiai
fintzas a is mineras prus atesu. Duncas tocàt a 'ndi dda
fai andai de ingunis, a cussa femina strama. E de su momentu
chi no si 'nd'andàt cun is bonas, su diretori iat domandau
s'interventu de is guardias. E is guardias fiant bennias.
Insandus, in cuss'ora
de scurigadroxu bentosu, si fiat intendiu cussu sonu stramu chi
iat fatu artziai sa conca a donniunu, in bidda. Cussu tzunchiu
de brunzu, illuegus citìu, chi no fiat intzimia de arrepicu
e nimancu de addopiu. Giuanna si fiat arregordada, di arrepenti,
s'ollu 'e is lantias sciusciau a terra, e si fiat fata ateras
seti bortas sa gruxi, domandendisì po chini dimoniu de
cristianu fessit cuss'avisu de mala sorti.
Biendi chi s'arrocu
fiat una femina sbisurìa chi pariat fintzas disonori a
dda tocai, su graduau iat mandau su prus giovunu de is ominis
suus a 'nci dda impelli atesu de ingunis. Cuddu 'nc'iat proau,
ma unu pagu dda timiat - chi is cumpangius po ddu colliunai dd'iant
nau chi fiat una revolutzionaria mala meda - e duncas po dda
impelli' imperàt sa cuartziga de su fusili.
Issa mischina, intendendi cussas impellidas chi ddi pistànt
is costas langias, strobendidda mentris a lingua asciutada de
su bentu circàt de anninniai su sonnu de su fradi, prus
po istintu che po voluntadi de si furriai, iat aguantau sa cuartziga
a duas manus, stesiendidda.
Su giovunu si fiat atzicau. Iat tirau, si fiat avolotau, dd'iat
torrada a impelli e, po tenni' prus fortza, iat strintu sa canna
'e su fusili prus a sus.
No s'est scipiu mai chini de is duus apat fatu partiri su corpu.
Meliana iat castiau sentz''e cumprendiri cussu piciocheddu chi
faiat is ogus in biancu e arruiat, lenu, a terra. Iat circau
de dd'aguantai, i a pustis - spantada - si castiàt is
manus insanguentadas, mentris is ateras guardias bessiant tzerriendi
e currendi de sa barraca de su diretori.
In su tempus piticu prima che ponghessint manu a is fusilis,
Meliana iat cumprendiu.
Comenti un'unda de scuriu marigosu, su mali e su dolori chi fiant
abarraus atesu de s'anima sua in is annus, ddi fiant lompius
apitzus totu paris, mentris castiàt aintru de is ogus
mortus de unu notzenti che a issa e totu.
A su primu corpu de fusili, cun s'istintu de bestia acanargiada,
si fiat posta a curri', stratallada, sentz''e isciri aundi andai.
Sa primu balla dd'iat ferta a una pala, ghetendidda a terra,
ma si 'ndi fiat torrada a pesai.
Chini scit comenti - fortzis po agiudu de is umbras de su merí,
chi si fiant callendi - fiat arrennescia a lompi', bia, in pitzus
de Iddoca. Ingunis, amarolla, si fiat depia firmai, ma is ballas
ddi passànt acanta cun d-una cantzoni di arreulu malu.
Insandus, ponendi unu passu ainnantis faci a s'oru de su sperrumu
e a s'urtimu lugori de sa dí, lena, comenti in sonnu,
iat alladiau is bratzus.
Fortzis, est in cuss'urtimu
ingestu, in cussu bisu de bolidu po su cali pariat chi si fessit
aprontada totu vida, su semini de sa spera chi Meliana at lassau
a medas de is chi ant intendiu s'istoria sua.
Sa spera chi 'nci siat manera de caminai in is arrugas de sa
vida giai giai sentz''e 'ndi tocai su ludu. Pesendi lebiu su
passu.
Prus in artu.
|