SU TENORE 'E SAS CANNEDDAS


Mi nd'ischittaiat s'arrejonu bassu de sas cochitoras e su sonu chi achiana in su tendere su pane
supra sas taulas de castanza…. e poi cuddu nuscu 'e caffè….. cantu vit bonu!
Tando mi nde pesaia e moricandemi sos ocros de su sonnu intraia a sa domo 'e cochere: " coro 'e mama beni ca tzia Frantzischedda ti daet sa cocconedda". Mi daiat unu cantu 'e pasta dae su laccu ive vit inturtande e jeo comintzaio a lu tendere, a fachere e diffachere formas de animales seitu in d'unu bicu 'e mesa. Sas cochitoras contaiana de mortos, de animas, de sonnos e bisiones, jeo jocaia chin cuddu cantu 'e pasta e ascurtaia incantatu: Andrieddu, vispu e abistu dae minoreddu, istaiat chin su babbu e chin sa mama impare chin ateros battor frates in duas istantzias terrenas a intr'a pare, no aiana ateru locu e pro carrera aiana su caminu.
Su babbu no aiat possessos né in bidda né in forar d'idda, solu unu canteddu 'e inza chi aiat connottu dae unu thiu mortu eniu. In domo sua s'unica cosa bundante vit su bisonzu. Su babbu vit dolatu unu pacu a grussu, ma mancari gai, cheriat chi sos fizos si seren pesatos onestos e fini impoddas de sas mannas si toccaiana cosa de atere. Cando in sa inza comintzaiat a tinghere s'achina, su babbu mandaiata Andrieddu, a borta a borta chin sos frates, a la tentare ca si nono puzones e ateru avuziu non bi lassaiana pupujone.
Su babbu lu minethaiat chi arguai ch'aret manicatu pupujone ca si nono vit menzus chi si seret oliatu, e pro nd'essere sicuru, in sa capithana, aiat atu unu vossu e cheriat chi sos fizos aren atu de bisonzu a intro e gai die pro die potiat benificare si issos aiana manicatu achina siat dae sa inza issoro siat dae sas chi vini a lacana. Carchi die chi non bi achiana de corpusu, su babbu, suspettaiat chi seren andatos aterue pro atracare sa mancantzia e tando vit una bella caria. Poveru Andrieddu! chin su chi manicaiat non fit sempere chi achiat de corpusu.
In custu colare 'e pacu gosu, a Andrieddu no l'est passitu mancu veru cando un'istranzu est ziratu a bidda chircande unu theracu. S'istranzu aiat cumbinatu chin su babbu e Andrieddu est thucatu derettu derettu a theracare in locu istranzu. Teniata tando doich'annos. Su mere vit un'omine de cussentzia e trattaiat bene cudda criatura ca vit pitzinneddu abistu e rispettosu. Como in domo sua , pro su babbu e sa mama e vintzas pro sos frates b'aiat carchi provistedda ca su mere de Andrieddu mandaiat tottu a issos.
Andrieddu mancaiat dae domo sua non prus de paja 'e annos, cando sa mama, una notte , s'aiat bistu unu sonnu chi l'aiat posta a timere: si pariat d'essere in d'una inza manna manna garriata a pil'in pedde de achina, Andrieddu toddiat e manicaiat, poi thathatu si prenaiat sas pettorras de prutones de achina e in prus si prenaiat duos pischeddos, poi, gai garriatu andaiat a d'ala e s'aitu, ma in s'andare trambucaiat in d'unu muzzu 'e ite e ruiat a bucca a terra. Derettu, a intundu, si son pesatos battor fomines chi a boche 'e tenore achian su ballu a Andrieddu rutu a bucca a terra. Issa curriat pro nde lu pesare ma sos battor fomines la manteniana. Sos fomines juchian su carenatu de cristianu ma sa conca vit de crapa e in su thrucu onzunu juchiat unu marratzu chena limbatha. Su mantessi sonnu si l'aiat bistu paritzas ateras vortas e oramai li vit intrata una timoria chi seret capitata carchi dilgrassia a cuddu izu foras de su locu.
Su pessamentu si la vit manicande e non potende prus pasare nd'at fattu zirare su izu. Andrieddu, mancari a malincoro, vit torratu a bidda timende pro sa salute 'e sa mama. Vit torratu a manos iscutitas, ca su chi s'aiat trivagliatu l'aiat mandatu a domo sua dae prima, e sa zente si nde beffaiat nande: " arratza 'e gama chi nd'at ziratu Andrieddu!". Naraiat gai ca aiat batutu una cane trina chi no appeddaiat e pro cussu l'aiat postu Muttedda.
In bidda Andrieddu aiat pacu ite achere ca non b'aiat trivagliu perunu e tando pro no si lu manicare s'asiu bessiat a campagna chin Muttedda ca la cheriat ingulimare a sirvone.
Una die l'aiat posta in s'urmina de una sue anzata chin s'isettu ch'aret tentu carchi sirvoneddu , imbetzes Muttedda a bellu a bellu, a matha a terra s'est accortziata a unu vrostuleddu 'e crapas e chena chi custas si serene abizatas de nudda chin d'unu brincu nd'it in gangas de una crapa a sa cale no l'at essitu mancu ghemita ca est morta irgangata de repente. Andrieddu, mancari time time e belle a s'iscuricata l'aiat manizata chena narrere nudda a neune.
Vin tempos chi b'aiat chirca 'e peddes crapinas e a bidda bi ziraiat unu comporatore chi las pacaiat bene, li naraiana tziu Pepe Seches. Andrieddu, pro mala sorte sua , nd'est rutu supra una cumpanzia chi vit già ingulimata a sa ura. No si l'an fatta manc'abberu cando an bistu su chi achiat Muttedda. Oramai pro sas crapas vit prus abile de unu cristianu: thucaiat chena appeddare mai o gannire, irgangaiat sentza las acher melare e poi torraiat a si corcare in pedes de Andrieddu e isse e sa cumpanzia, a discassu, colaiana a las gollire pro las iscogliare in d'unu trainale aoratu e assuttaiana sas peddes in d'unu pennetteddu abbandonatu. Vit su trivagliu issoro, su crapinare, e onzi orta chi endiana sas peddes, bessiana a divertire buffande e cantande a tenore pro dies e nottes intreas.
Sa idda ischiat de su vattu, ma nd'achiat pacu contu ca uraiana allargu, lis aian postu a approegliu " su tenore 'e sas peddes". Sa narata 'e tottu in bidda vit: " cand'est in bidda tziu Pepe Seches, bi la pesat a cantare su tenore 'e sas peddes !". Sos primos tempos Andrieddu s'attendiat allargu e foras de su locu , ma poi at comintzatu a si " servire" e" toccare" peri in bidda, menzus no l'aret mai atu! Chin sa solita cumpanzia, aiat picatu s'avesu a sas beffas e cando endiana sas peddes, in tzertas jannas, finian sas cantatas a tenore ponendesi a melare che crapa tenta dae cane.
A calicunu sa beffa no est piaghita nudda e de accordu chin ateros "toccatos" an tentatu Andrieddu ive assuttaiat sas peddes. Una notte an'intundatu su pennettu, Muttedda chi no aiat mai appeddatu, sa notte, pariat arrajolata. Andrieddu, intendende tottu cuddu digogliu s'est pesatu ispampinatu e appenas at occatu conca dae sa uca 'e su pennetu, duas fusilatas l'an'arressu su coro e poi unu punzu 'e pallettones at brusiatu sa conca 'e Muttedda chi aiat fattu sa prima e s'urtima appeddata. Los an postos ambos intro 'e unu saccu chi poi an ghettatu a bertulinu a unu poleddu presu pac'allargu dae su locu 'e su disacattu.
In sa mantessi notte los an jutos a su campusantu 'e " S'Elema" sutta su monte 'e "Sos Gurtuglios". An'innudatu e imbolicatu Andrieddu in d'una pedde crapina niedda, a costazu l'an postu a Muttedda a sa cale aiana abertu sa entre. Sos gurtuglios de su monte, in duas o tres dies, in cudda pedde niedda an lassatu solu ossos biancos che nie. Sos de su "vattu" an gollitu sas canneddas de bratzos e ancas, las an limatas e nd'an'atu limbathas pro battoro marratzos: una brunzina, una conzedda, unu marratzu longu e unu marratzu tundu chi poi an postu, chin sas gutturatas cusitas dae sa pedde 'e Muttedda, a sas crapas ch'istaiana sempere in sa punta 'e sa roba. Sa notte 'e su disacattu, in sa capirtura 'e sa domo 'e Andrieddu aiat cantatu s'istria e sa mama s'aiat bistu cuddu sonnu de sa inza ma custa orta in mesus a sos battoro cantatores, chi como in thrucu juchiana marratzos chin sa limbatha, non b'it Andrieddu ma solu una pedde niedda. Su manzanu sa mama aiat contatu cuddu sonnu dae in janna in janna narande: " Andrieddu si l'an gollitu sos anzelos e a sos demonios at lassatu una pedde niedda." Povera mama! Oramai vit oras de contu. A bidda sichiat a zirare tziu Pepe Seches ma non cantaiat prus " su tenore 'e sas peddes." Sa zente cando colaiat in su campusantu 'e "S'Elema" s'ischinghiat e si sinnaiat ca, contaiana, in cussu locu anticamente, mancari chi accurzu non b'aret esistitu mai una idda, duos crapaglios aiana acatatu ossos de cristianu. Los aiana gollitos a sos cuiles issoro e, dae tando, chie aiat "toccatu" cussos cuiles vit istatu mortu o traschiatu. Sa zente chi ischiat, cando intendiat in su paschinzu o in truvera su sonu 'e cuddos marratzos chin sa conzedda naraiat : " sos pastores poten drommire a sonnu isortu ca est cantande su tenore 'e sas canneddas". So naschitu izu 'e pastores e costoitos ap'in mente contos, sonnos, bisiones. Galu oje, cando in coro mi pissichit misteriosa e antica malinconia de cosas chi vortzis prus non dep'aere, torro a bidda guasi a fura a interdere oches de zoventura; mi sedo in d'unu e cuddos fruncos cara cara a su monte 'e "Sos Gurtuglios" e in nottes chi sa luna jocat a cua a cua chin sas nues, mi paret de idere crara una luche simile a una frama chi naschit in su riu, essit a bellu a bellu , pasat in sas pischinas e si firmat e morit in su campusantu 'e "S'Elema". Vortzis est sa luche 'e sa luna o vortzis est Andrieddu espiande galu penasa in su campusantu 'e "S'Elema". E in cuddu mutimine de sartos amatos, s'arrejonu bassu de luches e sonos mi achen cumpanzia fintzas a cando, dae donzi cussoglia no si pesana sas robas pro sa chenatoglia, cussertande chin su sonu de su erru, sutta sa luche 'e sa luna lena lena, unu cantu chi m'athuddat tottu canta sa carena: prima oche est sa brunzina, bassu su marratzu tundu, cronta su marratzu longu, mesu oche sa conzedda, e cando dae sas percas de su monte 'e "Sos Gurtuglios", in d'unu dilliriu d'anticos ammentos si b'aunit s'orulare de Muttedda in mesus mi nde paglio 'e pupas nieddas chi ballan'a su cantu a boch'e notte 'e "su tenore 'e sas canneddas" .

 

Gino Farris Lodè