In sos primos meses de su 2004, su
Banco di Sardegna ad aprontadu un’istudiu subra s’andhamenta de s’acolomia
salda, ajuadu in custa fattura dae una crica de istudiantes sabios e meda
connotos: Renzo Usai, Andrea Pellucelli, Giuseppe Mura, Paola Castaglioli, Anna
Addis e Giulio Fettarappa. Pro donzi provincia salda – betza e noa – s’est istudiada sa creskida de s’acolomia fent’a como
(simmai b’est ‘istada!) e sas isperas pro un’incrasa.
Cos’iskìda, in custu tribagliu
cumparid puru sa ‘iddha nostra e custu nos dad paritzos temas de arrejonu,
calcunu de cussideru mannu. Poded essere de ajudu kilcare de bogare a pizu sas
paltes ki faeddhan de Alà pro proare a las cumprobare kin sa realidade. Sa prima
palte de s’istudiu kilcad de ponnere in giaru tzeltos datos azigu atesu dae
s’acolomia classica, ma ki poden essere signales de ajudu pro sos ki faghen
custos istudios. E luego ‘ndh’essid una cosa ispantosa pro nois alaesos: Alà
est, a pustis’e Bortigiadas, sa ‘iddha in’ue b’ad apidu sa pius alta amminimada
de zente residente. Dae su 1981 a su 1991 amos peldidu su 8% de abitadores, massimamente pro mor’e su disterru, in palte minore pro
sas moltes. Azigu menzus est ’andhada in sos 10 annos daboi, ca sa peldida est
‘istada in sa media de sa Gaddura. Sighendhe in custa kilca, acatamos ateros
datos ki no sono tzeltu bantos pro ‘iddha: a fora’e Padru, no b’ad atera ‘iddha
de sa provincia noa ki aped balanzu pro pessone singula (imponibile
IRPEF), pius minore’e su alaesu; su valore
de sas domos e de ateros fraigos in cabu a donzi pessone est su pius basciu tra
tottus. Ma daboi ateros datos ki bandhan’azigu contr’a sos ki amos ‘idu como
como: unu nummeru de domos kena abitadas de sos pius altos tra tottus, e una
creskida de sos fraigos in sos ultimos 10 annos agiummai paris a cussa de sas
cussolzas turisticas de sa costa! Itte kered narrere tottu custu? Mi kelzo
atrivire a dare su parrere meu subr’a custos datos. Pesso diffatis ki su
naturale de s’alaesu, ki no resessid a s’idere arressu unu mai, l’aped ’atidu,
in tempos de tribagliu minguente, a kilcaresi su’e vivere siad dae sos
tribaglios a zorronadas, ki guasi sempere no cumparin in sos istudios de
s’istatistica, siad dae su tribagliu in campagna, massimu su pastorìu, e custa
puru est una calidade’e tribagliu ki ‘enid cussideradu in manera imbagliada (in
su limbazu de s’acolomia si diad narrere “a forfait”)! Duncas, su ‘alanzu pro
sos ki sono arreados in biddha già b’est sempere istadu - mancari sos datos nien a su revessu - assunessi pro campare ‘ene e
pro pesaresi una domo in’ue
‘istare, atera cosa ki in su naturale alaesu est guasi un’orriolu! E dai si
poded cumprendhere, sempere a bisu meu, sa creskida de sos fraigos, massimu in
su mamentu ki ad apidu fine su disterru de sos annos '80. E dae su disterru
ndh’enid sa creskida de sas domos kena abitadas, dadu ki una ‘olta ki si
tuccaiad a fora, tzeltu no k‘enian imboladas!! Como calki datu pius cunfromme a s’acolomia classica. Inoghe puru, b’ad
de b’istare assustos: dae su 1991 a su 2001, si no
cussideramos La Maddalena, no b’ad ‘iddha ki apad ’idu una creskida de sas
asiendhas ke a Alà, in totta sa provincia noa (+ 17%). Si fid cosa disconnota su
paragone kin sas ateras ’iddhas, fid tzeltu ladinu ki in biddha sas pessones ki
si sono postas a cont’issoro sono creskende sempere de
piusu.
E pesso ki dae su 2001 a oje custa
creskida siad ‘istada pius manna ancora. Sighendhe in s’arrejonu, si poded
narrere, sempere gratzias a custu istudiu de su Banco di Sardegna, ki sa
creskida de sas “Paltidas’e IVA” in Alà siad ligada a s’immanniada fatta dae
s’industria e dae s’alte mastrìna. Sos degh’annos 1991-2001 sono sos annos de
cavas de contone, ancora kena s’istrobbu de sa gherra’e sos prejos kin sa Cina,
e sono tempos de fraigamuros cotimistas in sa Costa Smeralda. A su revessu,
s’est imminorigadu su nummeru de sas asiendhas de su cummerciu (cantas butegas
e-i cantos tzilleri an serradu in cussos annos!) e de s’agricola. E difattis Alà
ad peldidu su 68% de terrinu piantadu o impitadu pro pastorìu (neune ke a
biddha). Sas isperas pro un’incrasa de cust’istudiu no montovan ne Alà, ne
perun’atera ‘iddhigheddha, si faeddhad 'etzi de Terranoa e de sa provincia noa
intrea, ki ad’a aere una creskida pius manna de sa media de sa Saldigna,
gratzias a su turismo, e a su ki bi girad in tundhu, sos fraigos, sas altes
mastrinas saldas, e dai sighendhe. A su revessu, s’oltiju e-i su contone an’a
aere ‘onzi pagu tempus calki istrobbu, devidu in palte manna a sas gherras’e sos
prejos ki oramai si giogan in su melcadu mondiale. Pro Alà, unu parrere ‘onu
poded essere intregadu a nois alaesos, imbelghidos tott’ora in sa nostra
realidade: sos mastros de sa pedra’e monte oramai no acatan rivalìa in sas
ateras biddhas, benin cussiderados su menzus ki b’apad in giru, e si preferid
unu giovanu alaesu kin paga alte, piusaprestu ki kilcare unu mastru’e ater’ue.
In pius, sa materia prima de menzus calidade est in biddha, duncas custu melcadu
pared ki ateru no apad ki de immanniare ancora. Ma pro perlongare a cantu si
poded custa ‘ona ‘andhamenta, toccad ki si muded azigu sa manera’e pessare.
Calki paragone: bisonzad mezorare sa calidade pro aere pius melcadu,
no
abbasciare su preju; toccad ki sos
mastros de muru si assotzien tra issos, no si andhed ‘onzunu a contu sou, ca in
tempos de bascia foltuna, s’aunidade ajuad maigantu. S’oltiju est paghendhe sa
creskida de su Portogallo e de s’Ispagnia, ma su perigulu est intr’e manu pro
‘iddha, ‘idu ki sa calidade de s’oltija nostra est de sas pius mannas. Ma no
bisonzad de drommire: cumbenid menzus a bendhere pius paga materia prima, e
kilcare duncas de la tribagliare in su logu. Pro sas cavas pared ki toccad de
aisetare tempos menzus, e dai pared puru pro su cummerciu, ki pagad una gherra
già peldida dae s’incomintzu kin sas butegas pius mannas de citade. A sa
congruida ‘e cust’arrejonada unu cossizu fora’e’ia: nos devimos ponnere in conca
ki bi kered calki alaesu in sa Regione, in sa Provincia, in tottu sos logos de
sa politica. Comente Buddusò, Monti, Padru nos insinzan, una ’ona acolomia benid
puru (a boltas massimamente) dae su bonu faghere de una mente acuta ki -
acatendesi in sos logos in’ue si decidid - pottad busare sas calidades suas a
favore de su eretu dae in’ue ndh‘enid e de sa zente
sua. |