Iohannes Boccaccio - Bucolicum carmen

 

 

X. VALLIS OPACA

 

EXPLICIT LIPIS EGLOGA VIIII; INCIPIT EGLOGA X, CUI TITULUS EST
VALLIS OPACA, COLLOCUTORES AUTEM SUNT LYCIDAS ET DORILUS.¹

 

          LYCIDAS.

          Dorile, seu pluvias terris immittat Orion
          aut Amon flores vel Cancer rure cicadas,
          auferat aut frondes Chyron, te fronte recurva
          semper conspicio tristem lacrimisque madentem.
5        Quis dolor iste tuus? Periit tibi vitis in ulmo?

          DORILUS.

          Iuppiter a celso prospectans cardine campos
          prostravit feriens ignito fulmine fagum
          his celebrem silvis: sonitu perterrita tellus
          ingemuit, tremuere greges ac arbuta dumis;
10      pastores sese comperta fraude vicissim
          in caveis clausere malis. Cui rustica cessit
          libertas, turbare greges, disperdere capros
          cepit. Crisifabro Iunoni sacra paranti
          abstulit optatam frustra per tempora Rufam,
15      lascivusque mei formosam Phyllida ruris
          eripuit Phytie nostro: quam magna supersunt
          centauris obscena quidem, si dicere vellem!
          Utque alios mittam, nostros damnavit amores
          illecebris, pedicas ac antra carentia sole
20      imposuit, nulla mirto nec leta corimbis.
          Hec tristis ploro. Sed tu fabrilia tractas,
          centuculo tectus, nigra et fuligine tinctus?

          LYCIDAS.

          Vera igitur tulerat fusca sub valle Menalcas
          adveniens. Per Pana deum, non sordida ledunt
25      munera Plutarci quantum mala vota furentum
          quos genui calamos inter ranasque palustres!

          DORILUS.

          Tune, precor, meus es Lycidas? Te nempe Podarcem
          credebam. Quam leta dies! Spes lapsa resurgit;
          tu celum campos fluvios armentaque nobis
30      restitues. Quernas superisque tibique coronas
          post aras statuam! Placidam contingere dextram
          mittito, quin subeas antrum. Non lacte tepenti
          castaneis nucibus pomis bromioque fovebo;
          omnia subtraxit Polipus: michi panis et unda,
35      algaque dat somnos mollis. Sic vivere divos
          audivi in terris. Nec dedignere, precamur;
          saltem que turbant faciem purgare tenebras
          his poteris lymphis, et fessos inde cubili
          hoc recreare artus; medio revocabimus ignes.

          LYCIDAS.

40      Erras. Prisca vides, non me, vestigia nostri.
          Non ego plus vester, postquam cillenius Argus
          surripuit virga radios ex ethere raptos
          et crinem secuit Trivie iam falce dicatum.

          DORILUS.

          Ha miserande puer! Periit spes alta salutis,
45      incertusque mei moriar, nomenque sub umbras
          auferet atra dies. Pecudes ad prata Miconis
          nunc Ylas pellit, manibus nunc ubera pressat;
          hic cythisum salicesque novas frondesque recentes
          apparat ac agnos recreat matresque per herbas;
50      hic alter mersat rivis et vellera tondet;
          ille suos cantat calamis invisus amores
          et corilos faciles mulcet celsasque cupressus.
          Me solum miserumque tenet sine crimine vinctum,
          heu! Polipus, dum seva tero nunc ocia planctu.

          LYCIDAS.

          Castalie, dic, oro, puer, docuere sorores
          te lacrimis transire diem? Quis nectere mentes
          atque pios animos potuit vincire ginestis?
          quis prohibet meliore tui quin parte peragres
          gnosiacos saltus et menala pascua? quisve
60      pastores Yde videas fontesque bicornis
          Parnasi et lauri dulces per culmina silvas?
          Ha scelus infandum! Sic nondum vivere nosti
          annosus tecum? Secum superavit Olympum
          olim Argus, qui iura deûm viditque deditque;
65      pastores frigios orbatus lumine Mopsus
          et danaos cecinit; sic Tytirus arva latina
          non vidit, rutulus dum tinxit sanguine Turnus.
          Has lacrimas nobis sinito, cui nulla potestas
          ni damnosa manet: memor es, dum pascua solus
70      hec tenui, quam grandis eram? Nunc tristis egestas
          arguit atque iubet miseris solatia prestem.

          DORILUS.

          O Lycida, fateor, dure solamina vite
          de te tot merui nunquam. Sed pande, precamur,
          quis tibi Plutarcus, quas valles, quosve recessus
75      nunc habites, Archas divos postquam abstulit ignes.

          LYCIDAS.

          Spelunca in medio stat Trenaros, inscia Phebo,
          qua vehimur celo vetiti, cui limine primo
          pervigil insultat canis ater et atria servat.
          Blanditur cauda intranti morsuque fatigat
80      tentantes reditum, ni princeps iusserit. Inde
          et lucos silvasque vides fluviosque lacusque.
          Atra loci facies nebulis fumoque palustri;
          perpetua sordent vallis fuligine rupes.
          Semper hyemps glacialis inest, nox semper opaca;
85      cecus adest ignis, nemorum nec stipite vivus,
          arte tamen superûm. Nec credas leta Pelori
          pascua vel campos tyrios Libanive roseta,
          tymbreos colles, iuga vel ridentia achanto,
          Eridanique leves undas et amena colamus:
90      late sardoniis et taxo prata, locique
          omnes conspicui vepribusque et vimine torto.
          Implicite miseras reddentes flentibus umbras
          insurgunt silve; ceno sanieque fluentes,
          in medio maculant olidi de vertice rivi.
95      Non ibi sunt celeres capree cervique fugaces;
          serpentum locus ille ferax pestisque nefande
          telluris lybice, quorum nunc verbere caude,
          nunc acri morsu, nunc nexibus angimur egre.
          Syrene in scopulis vobis silvisque napee
100    cantantes aures mulcent ramisque volucres:
          ast nobis aliter resonare per omnia valles
          mugitu valido, turpes et frendere porcos
          dentibus et sevos rabie rugire leones
          audires, tristesque sonos ut reddat et echo.

          DORILUS.

105    Quid dicis, Lycida? Potuit natura vel alter
          visceribus terre tam diram condere sedem?

          LYCIDAS.

          Quidni? Cuncta potest qui silvas fecit et astra.
          Sed paulum consiste, precor; peiora sequuntur.
          Plutarcus scopulo residet, Fusca atque marita,
110    frondibus umbrati nigris et vellere pullo.
          Stant squalens circum scabies morbique caduci
          omnes et pecoris pestis certissima frigus
          et sicce febres ac horrida mortis ymago.
          Has inter colubris hyrtus squamisque cruentis
115    trux pastor miseros leviat nec pectine pastos,
          nec calamis mulcet, sed cornu territat umbras
          atque greges surgens scopulo, et clamore sonoro
          irritat furias, vepretaque mandat amena
          lustrari taurosque iterum per inania verti.
120    Quot gemitus vox ista levet, tibi sydera pandent
          si numeres, seu fulva sali monstrabit harena.
          Concutit inde polos et sevo murmure replet
          Iuppiter iratus silvis ac fulmina vibrat;
          quassateque ruunt nubes, et grandine multa
125    frangitur omne nemus, nodosaque robora rumpit
          ventorum vis magna furens. Quid multa? Dolentes,
          heu! quot tunc pavidos inter spineta videres
          currere et oppositas sentes contundere dorso,
          precipitesque duri celsis ex rupibus ultro!
130    Ast postquam Dyomedis equas, Gerionis et acres
          iussit inire canes, omnis per devia turba
          convenit, ac ydris agimur; tristesque ministri
          componunt turmas avidi penasque minantur.
          Nec pecudes credas: tauros hic arguit atros
135    et summa de rupe truces impellit ad ima;
          convocat hic torvos angues, et fuste preusto
          in glaciem cogit squamosaque tergora frangit;
          isque lupos igni de vertice culminis alti
          deicit. O! quotiens hos inter lapsus et ipse!

          DORILUS.

140    Siste, precor, Lycida. Quid? tu devolveris, oro,
          immixtusque lupis e summo montis in ignes?
          Quid sceleris? que dura trucem sententia movit?

          LYCIDAS.

          Heu michi! iamdudum pecudes rapuisse Miconis
          et, scelus infaustum! pueros traxisse per umbras
145    in vetitam venerem, melior dum vita maneret,
          has sedes tribuere michi sub vindice fusto.

          DORILUS.

          Alcidem memini monstrum traxisse trifauce
          cecropiumque ducem ex imo iam vallis opace;
          vis rogitem, si forte queam quandoque movere,
150    Pana pium retrahat te nostras mitis in auras?

          LYCIDAS.

          Dorile, ne facias; nequicquam tangere Olympum
          iam precibus posses aut irrevocabile fatum.
          Actum est de me deque illis quos iustus in orcum
          Archesilas misit quondam. Nunc desine; quorsum
155    contendo veniam, et reliquos tibi carmine signem.
          Setigeros trahit ille sues fortisque frementes
          illidit scopulis et membra trementia quassat;
          summo alius studio ducit de monte molosos,
          tabo et marcentes cogit gustare paludes;
160    immanes ursos ex lustris pellit ad undas
          is tardosque onagros, et ferro tranat adunco;
          fascinat hic lynces, demum per devia vertens
          atque fame longa miseras hinc inde molestat.
          Nequicquam tibi cuncta velim mala pandere versu:
165    vivimus inviti mortem per aprica cientes.
          Nunc memor esto tui; fugientia sydera Phebum
          adventare monent, michi nec fas cernere. Tandem
          tunc Polipus, quercum dum scandet forte palumbas
          perquirens, michi crede, ruet, nostrosque tumultus
170    adveniens auget, sic ducunt fila sorores,
          teque tuis linquet campis: sic vincula solves.

          DORILUS.

          Numen honoratum silvis, Pan, te precor, assis,
          et veniat lux illa michi: tibi pinguior agnus
          ex grege quippe tuas ultro ferietur ad aras,
175    quas statuam, ludosque traham tibi carmine sacros.

 

Adnotatio

1. Lo stesso Boccaccio nella epistula XXIII a Fra Martino da Signa fornisce alcune spiegazioni sul significato di questa ecloga.

Indice delle Bucoliche