Iohannes Boccaccio - Bucolicum carmen

 

 

XI. PANTHEON


 

EXPLICIT VALLIS OPACA EGLOGA X; INCIPIT EGLOGA XI, CUI TITULUS
PANTHEON, IN QUA LOQUITUR AUCTOR, INTERLOQUUNTUR AUTEM
MIRTILIS ET GLAUCUS.¹

 

          AUCTOR.

          Est tibi Phebus amor, Clio, quem lata per arva
          insequeris, noctesque fugis fuscosque recessus;
          Phebus amat lauros, quas inter sepe labores
          deposuit sacros: nec te sedisse parumper
5        has subter virides, fervent nunc arva, pudebit.
          Decantanda michi veniunt tua carmina Mopso;
          sis fautrix, mecumque chelim tu tange Arethuse:
          Mopsus enim pellet nebulas a carmine flabris.
               Rupis in absconso, Berecinthia, montis agrestem
10      en tibi texebat septam sociatus Aminta
          Glaucus, et ardentes lenibant murmure curas.
          Ecce secus Tybrim fulvos per prata iuvencos
          ac olidas virga cogebat pulchra capellas
          Mirtilis, et Glaucum placida sic voce precatur:

          MIRTILIS.

15      – Glauce pater, si lenta salix tibi vimina prestet
          usque opus inceptum peragas, si semper Amintas
          subsidium prestans his tecum vivat in antris,
          sis lenis nostrisque fave, mi candide, votis:
          suscipe quos cernis tauros, has tolle capellas;
20      cornibus insignis frons illis, spargere harenam
          spectabis pedibus, lactisque has esse feraces;
          da fontes cantuque fove, da pascua cunctis.

          GLAUCUS.

          O nimium dilecta michi, iam, Mirtilis, ecce
          non cythisum salicesve vides, non aspera dumis
25      sunt spineta meis; humiles ex vallibus agnis
          herbas porto senex paucis. Nam spernimur altis
          in silvis Rhodopes; me spernunt archades omnes.
          Preterea, Cacus si viderit, omnia passim
          distrahet in iugulum, dum tristes impleat iras.

          MIRTILIS.

30      Heu! satis hinc video: refugis, mi Glauce, quod optem,
          immemor Alcidis nostri, qui carneus olim,
          cortice dum parvo vectus torpentia circum
          litora Iordanis spectares nunquid ad hamum
          venisset piscis studio detentus inani,
35      te traxit gregibusque suis prefecit amatis.
          An tibi quos gessit soli gessisse labores,
          stulte, putas? Cunctis voluit prodesse creatis.
          Tolle igitur: novi quantum tibi prata favoris
          iam servent; hec leta magis quam dudum Aracinthum
40      viderit Amphyon seu natus Apolline colles
          Ysmari et Amphrisum Phebus vel thessala pastor,
          prospicies pecori. Nec desunt munera cantu.
          Stat bicolor mirtus qua tu sub rupe sonantis
          Tarpeie michi vinctus eris, nostrosque per omne
45      tempus in amplexus venies. Quid carmina servas?
          Dic, age; iam patulas aures armenta revolvunt;
          et tu, magne comes, stipulis fac dicta secundes,
          ut sonet omnis ager: tibi sit mea laurea munus.

          GLAUCUS.

          Mirtilis, en vincor; dabimus tibi carmina. Aminta,
50      expedias calamos: surgant ad sydera versus. –

          AUCTOR.

          Inde pium summa reserans dulcedine pectus,
          sic cantare Iovem cepit genitumque sacrumque
          flamen, ut ethereo resonarent carmine valles.
          Hinc quibus una tribus deitas connexa moretur
55      legibus explicuit, silvis plaudentibus; inde
          quis terras undasque maris celumque serenum,
          nocturnos ignes dederit superosque priores
          et Phebi radios, Veneris Trivieque reflexus;
          fluminibus valles qua lege et litora ponto,
60      qua flores pratis et densis arbuta lucis
          sint concessa prius; quo post hec ordine campis,
          montibus ac celsis fluviisque animalia surgant
          atque ferant gressus; quîs se per inane volucres
          viribus extollant, quîs se reptilia sulco
65      proserpant humili, quîs sulcent equora pisces;
          quis mentes parcasque viris, quis semina glebis
          crediderit primus, sevus quis sanguine terras
          innocuo primus macularit, et inscia primus
          iussit ut in silvas irent armenta gregesque;
70      quis primus placidas pecori componeret umbras,
          quisve ferox primus ferrum molliverit igne,
          quisve prior stipulis dederit discrimina vocum.
          Acrius hinc culpam cecinit Lycaonis avari,
          turbatumque Iovem terris, silvasque ferasque
75      et pecudum genus omne simul sub gurgite mersum,
          et cimba tenui vectum cum semine rerum
          Deucaliona pium, pariter natosque nurusque.
          Hinc lapides iactos hominum reassummere formas,
          atque giganteam rabiem, cui ponere Olympum
80      vertice pindareo parvum, vel Pelion Osse;
          deiectos colles tandem vanosque superbi
          balatus pecoris, colles saltusque petitos
          narrabat varios pastoribus atque capellis;
          Archipatris pugnas sublataque cornua tauris,
85      Silvanoque sacrum, quod nondum viderat etas
          ulla, pium, magnos servans sub cortice sensus;
          qualiter hinc etiam campos liquisset avitos,
          et magni promissa Dei partumque secutum
          post risum sterilis vetule, grandesque paratus
90      ut genitum iussu superûm mactaret ad aras.
          Orbatos hyrcos merito flammasque typheas
          e celo lapsas silvis vacuasque paludes,
          et Cinaram bromio captum vigilasse duabus
          monstrabat natis; aris tum numine raptum
95      inter se varios claros genuisse gemellos;
          hinc siliquas quibus egra fames compressa furentis
          est apri, fraudesque pie Sophronidis orbo,
          agnum prepositis dum finxit pellibus hyrcum;
          exilium pastosque greges munusque receptum
100    et reditum claudi, visos et in astra volatus,
          et luctam in somnis habitam Stilbonis agrestem
          et clunem tactum pariter nomenque secundum,
          pastorumque dolos et sevas crimine flammas
          invidie, puerumque datum memphitibus auro,
105    visa Pharath nexusque graves dubiosque solutos;
          hincque pelusiacis prefectum messibus Argum
          pinguibus, et steriles quo restaurasset aristas
          iure vel effetos Memphim traxisset amicos,
          tristeque servitium superûm post fata nepotum.
110    Inde Foroneum quem sustulit Ysis ab amne,
          nyliacas pestes et nectos gurgite capros,
          errores duros, damnatas sydere harenas
          ac inopes campos, nimium querulosque subulcos,
          et saxo latices lapsos et ab ethere panes,
115    iussa Iovis dum tecta sibi, dum sacra parari
          vellet, et absconsos alta sub nube recessus,
          celso et ydumeo descriptas vertice leges,
          illisas scopulo postquam conflatus Osyris;
          vulnera serpentum, serpentis et irrita visu,
120    et, canibus campis telis arcuque fugatis,
          agros post equa concessos sorte colonis.
          Pastorum veteres cantabat et inde palestras,
          serta ducum, baculos, sedes et frondea tecta
          cespite pre viridi, structum de marmore templum
125    et morbis assumpta malis armenta gregesque,
          pingue solum fuso grandi persepe cruore,
          aggere nudatas silvas et vellera rapta
          orbatumque ducem pecoris per compita Tygris;
          dispersosque greges septas complesse forenses,
130    orsa deûm sensu complexa et somnia vatum,
          sacra hominum polluta malis reducesque magistros,
          ac ulmis frustra cecinit post premia fixa.

          GLAUCUS.

          Substitit hic paulum sumpturus pectore vires
135    exhaustas cantu Glaucus; post: – O ! precor, – inquit –
          romulides, maiora canam; date carmina, nymphe. –

          AUCTOR.

          Inde satum Maia celo per nubila lapsum
          cepit, et in Danis tegulas penetrasse canoras;
          cumque patris iussu sacros narrasset amores,
          consensu primo Danis, mirabile dictu!
140    virginis in gremio verbum sine semine carnem
          factum cantabat, magnum super omnia! nec non
          virginis infractum decus inde fuisse pudoris
          virginei nascente Deo. Fides ista, precor, sit.
               Hinc pedibus pulsare solum cantusque movere
145    vidisses satyros festasque agitare choreas,
          et faunos nymphasque simul latiasque puellas
          floribus et minio sertisque virentibus omnes
          insignes, dextris et tangere cimbala doctis;
          et dulci quodam tinnitu psallere celum
150    ac fulgore novo totum splendescere, et ultro
          tum varios pratis circum diffundere odores
          atque novis radiis flavum fervescere solem
          et placidam Phebem fratri coniungere currus;
          rore polos humidos, et claro Iuppiter imbre
155    arentes quondam placide perfundere terras;
          ludere capreolos, cantu dulcesque volucres
          arbustis certare, ignes emittere montes,
          letari valles, grandes insorgere cautes;
          surgere tum dumis ramos bicoloris olive,
160    serpentes hederas, lauros et crescere palmas.
          Quid cedros Libani, crinitas dicere pinus
          litoris adriaci, quid vites usque Falerni,
          quarum antes gemmas effeti fundere visi,
          molliri sentes valide, iuncique palustres
165    extolli et salices vitree? quid cuncta repandam?
          Omnia letitia gaudent et carmine certant.
          Solus in absconso Plutarcus tristior antro
          flet misere, stauratque domos et limina sera
          firmat, ut in cassum temptet post vulnera Codrus
170    ingressum, sevasque iubet vigilare sorores.
               Ipse tamen Glaucus, dum cerneret omnia secum
          letari, faciles fundebat pectore voces;
          et sese ceptis referens, cantabat odoros
          pastores puero portantes thura sabeos
175    advenisse quidem celeri ad presepia passu,
          sydere dante viam montana per ardua claro.
          Huncque per exustas latum referebat harenas
          virginis in gremio genitricis ad usque canopos,
          et rabidum fugisse lupum, mestosque dolentum
180    balatus ovium cesos ob nequiter agnos;
          hincque globos legum solventem voce Ligurgum
          pastorum in medio puerum, gesta atque priorum.
          Inde Nathan fluvio lotum monstrasse futuris
          quo lavacro porcos mundaret sorde vetusta;
185    in bromiumque thetim versam, pulsosque carones,
          compositos ignes ventos fluctusque tumentes
          Asclepii iussu, manesque umbrasque sepultas
          ad superos remeasse iterum firmabat; et huius
          ostensum dudum quibus artibus usque dolentes
190    purgentur vicio pecudes, oleumque veternum
          quo lapse iuvenum firmentur robore vires.
          Inde Palem glandes, quas nusquam terrea quercus
          gesserit in vitam, posuisse labantibus egris
          in cenam pueris, et iussa extrema dedisse
195    Actheona pium, cecinitque hunc fraude Menalce
          post epulas, lotis pedibus precìbusve peractis,
          obiectum canibus, quos inter pessima passum
          plurima cantabat, mortique dedisse tropheum
          de se, iam nimiis laceratum morsibus, ob quod
200    conscissos lapides tractosque in viscera fontes,
          concussos motu montes lucosque revulsos,
          ethere et in terris sparsas in luce tenebras,
          territa per silvas pecora atque armenta ducesque,
          auditum mugire solum, veteresque parentum
205    surrexisse animas tumulis silvisque revisas.
          Herculis hinc durum monstrabat voce laborem,
          hostia dum scopulis firmata refringere Cachi
          est ausus, raptosque boves excerpere furi:
          necnon interea subdebat in ordine cantu,
210    post triduum laceros artus consurgere vivos
          Ypoliti, et silvis iterum gregibusque revisum
          insignem lauro et palmata veste triumphi:
          mirum grande nimis, sed quid non Iuppiter ingens,
          dum voluit, potuit? Post hec, ad sydera motu
215    ascendisse suo Phebum, clarosque relictis
          infusos ignes sociis quos traxerat ante;
          hosque per Arturum missos serosque britannos,
          ethiopas fuscos et Gangis fulgida rura.

          GLAUCUS.

          – O tibi, nympha decus, quot surgere leta per agros
220    purpureos flores et candida lilia cernes
          mixta simul croceis! quot surgere leta per agros
          templa deûm, sacras laudes et munera cernes,
          et quos pulchra coles campos replerier omnes
          elysios et dulce solum regionis avite!
225    Hinc Codrus veniet, postquam resoluta iacebit
          igne novo tellus, agnis seponere capros,
          atque dabit rebus finem requiemque bubulcis.
          Sed iam tempus adest rivos claudamus, Aminta. –

          AUCTOR.

          Dum cecinit Glaucus, tacuit sine murmure Tybris;
230    Mirtilis auratos frugum fluviique recentis
          immemores tenuit tauros, quos flumine vivo,
          iam Glauco reticente, simul se mergier undis
          spurciciem veterem tergentes, atque renatos
          misceri sese gregibus per pascua Glauci
235    vidisses, plausuque novo concedere carmen.
          Hesperus occeanum cantu detentus Olympo
          respuit et seras concessit montibus umbras.
          Ite domum, pueri, pastas revocate capellas;
          ipse legam lauros: vati vos plaudite, colles.

 


Adnotatio

1. Lo stesso Boccaccio nella epistula XXIII a Fra Martino da Signa fornisce alcune spiegazioni sul significato di questa ecloga.


Indice delle Bucoliche