Iohannes Boccaccio - Bucolicum carmen

 

 

XIV. OLYMPIA

 

EXPLICIT LAUREA EGLOGA XIII; INCIPIT EGLOGA XIIII,
CUI TITULUS OLYMPIA, COLLOCUTORES AUTEM
SUNT SILVIUS, CAMALUS, TERAPON ET OLYMPIA.¹

 

          SILVIUS.

          Sentio, ni fallor, pueri, pia numina ruris
          letari et cantu volucrum nemus omne repleri.
          Itque reditque Lycos blando cum murmure; quidnam
          viderit ignoro: cauda testatur amicum.
5        Ite igitur, iam clara dies diffunditur umbris,
          precantata diu; quid sit perquirite, quidve
          viderit inde Lycos noster, compertaque ferte.

          CAMALUS.

          Dum nequit in somnum miserum componere pectus,
          imperat ex molli recubans, heu! cespite mestus
10      Silvius, et noctis pavidas lustrare tenebras
          vult pueros, longo fessos in luce labore.

          SILVIUS.

          Camale, dum primos terris prestabit Hyberus
          nocturnos ignes, currus dum Delia fratris
          ducet ad occasum, dum sternet cerva leones,
15      obsequium prestabit hero sine murmure servus.
          O Terapon, stabuli tu solve repagula nostri;
          pone metum: videas catulus quid viderit, oro.

          TERAPON.

          Festina, fac, surge, senex! Iam corripit ignis
          iam veteres quercus et noctem lumine vincit;
20      uritur omne nemus, fervens iam flamma penates
          lambit, et occursu lucis perterritus intra
          festinus redii. Lambit iam flamma penates!

          SILVIUS.

          Pastorum venerande deus Pan, deprecor, assis;
          et vos, o pueri, flammis occurrite lymphis.
25      Siste parum, Terapon, paulum consiste. Quid istud?
          quid video? Sanusne satis sum? dormio forsan?
          Non facio! Lux ista quidem, non flamma vel ignis.
          Nonne vides letas frondes corilosque virentes
          luminis in medio, validas ac undique fagos
30      intactas? Imo nec nos malus ardor adurit.

          TERAPON.

          Si spectes celo, testantur sydera noctem:
          in silvis lux alma diem. Quid grande paratur?

          SILVIUS.

          Sic natura vices variat, noctemque diemque
          explicuit mixtos terris; nec lumina Phebe
35      nec solis radios cerno! Non sentis odores
          insolitos silvis, nemus hoc si forte sabeum
          fecisset natura parens? Quos inde recentes
          nox peperit flores? quos insuper audio cantus?
          Hec superos ambire locos et pascua signant.

          OLYMPIA.

40      Salve, dulce decus nostrum, pater optime, salve!
          Ne timeas, sum nata tibi. Quid lumina flectis?

          SILVIUS.

          Nescio num vigilem, fateor, seu somnia cernam,
          nam coram genite voces et dulcis ymago
          stant equidem: timeo falli, quia sepe per umbras
45      illusere dii stolidos. Nos claustra petamus.

          OLYMPIA.

          Silvi, quid dubitas? an credis 0lympia patrem
          ludat et in lucem sese sine numine divûm
          prebeat? Huc veni lacrimas demptura dolentes.

          SILVIUS.

          Agnosco: nec fallit amor, nec somnia fallunt.
50      O nimium dilecta michi, spes unica patris,
          quis te, nata, deus tenuit? Te Fusca ferebat,
          calcidicos colles et pascua lata Vesevi
          dum petii, raptam nobis Cibelisque sacrato
          absconsam gremio, nec post hec posse videri;
55      quod credens merensque miser, mea virgo, per altos
          te montes umbrasque graves saltusque remotos
          ingemui flevique diu multumque vocavi.
          Sed tu, si mereor, resera quibus, obsecro, lustris
          te tenuit tam longa dies? Dic, munere cuius
60      intertexta auro vestis tibi candida flavo?
          que tibi lux oculis olim non visa refulget?
          qui comites? Mirum quam grandis facta diebus
          in paucis: matura viro michi, nata, videris!

          OLYMPIA.

          Exuvias quas ipse michi, venerande, dedisti,
65      ingenti gremio servat Berecinthia mater;
          has vestes formamque dedit faciemque coruscam
          Parthenos, secumque fui. Sed respice nunquid
          videris hos usquam comites: vidisse iuvabit.

          SILVIUS.

          Non memini vidisse quidem: nec pulchrior, inquam,
70      his Narcissus erat, non talis denique Daphnis
          qui dryadum spes leta fuit, non pulcher Alexis.

          OLYMPIA.

          Non Marium Iulumque tuos dulcesque sorores
          noscis, et egregios vultus? Tua pulchra propago est.

          SILVIUS.

          Abstulit effigies notas lanugine malas
75      umbratas vidisse meis. Iam iungite dextras,
          amplexusque meos ac oscula leta venite
          ut prestem, satiemque animam! Quas, Pan, tibi laudes,
          quas, Silvane, canam? Pueri, nudate palestras
          et ludos agitote patrum. Stent munera fagis
80      victorum suspensa sacris, paterasque parate
          spumantes vino, letum cantate Lyeum
          et sertis ornate lares; altaria surgant
          cespite gramineo; Trivie mactate bidentem
          candidulam, Noctique pie sic cedite fulvam;
85      fer calamos pueris, Terapon, fer serta puellis.

          OLYMPIA.

          Sunt, Silvi, calami, sunt serta decentia nobis,
          et, si tanta tibi cura est deducere festum,
          ignotos silvis modulos cantabimus istis.

          SILVIUS.

          Imo, silva silet, tacitus nunc defluit Arnus
90      et silet omnis alter: pueri, vos atque silete.

          OLYMPIA.

               Vivimus eternum meritis et nomine Codri,
          aurea qui nuper, celso dimissus Olympo
          Parthenu in gremium, revocavit secula terris;
          turpia pastorum passus convitia, cedro
95      affixus, leto concessit sponte triumphum.
               Vivimus eternum meritis et nomine Codri.
          Sic priscas sordes, morbos scabiemque vetustam
          infecti pecoris preclaro sanguine lavit:
          hincque petens valles Plutarci septa refrinxit,
100    in solem retrahens pecudes armentaque patrum.
               Vivimus eternum meritis et nomine Codri.
          Morte hinc prostrata, campos reseravit odoros
          Elysii, sacrumque gregem deduxit in ortos
          mellifluos victor lauro quercuque refulgens,
105    optandasque dedit nobis per secula sedes.
               Vivimus eternum meritis et nomine Codri.
          Exuvias in fine sibi pecus omne resummet;
          ipse, iterum veniens, capros distinguet ab agnis,
          hosque feris linquet, componet sedibus illos
110    perpetuis celoque novo post tempora claudet.
               Vivimus eternum meritis et nomine Codri.

          SILVIUS.

          Sentis, quam stulti latios cantare putamus
          pastores calamis, perdentes tempora vocum!
          Menalios vidi iuvenes per dorsa Lycei,
115    treitium et vatem solitum deducere cautes
          carmine, nec quenquam possum concedere tanti,
          ut similem natis faciam. Que guctura! quo vox!
          quis concentus erat! stipulis quis denique flatus!
          Non equidem nemoris custos regina canori
120    Caliopes, non ipse deus qui presidet antro
          gorgoneo equiparet. Flexere cacumina quercus,
          et tenues nymphe tacitos petiere regressus
          in lucem, mansere lupi catulique tacentes.
          Preterea, o iuvenes, sensistis carminis huius
125    celestes sensus? Nunquam michi Tytirus olim
          cantavit similes, senior nec Mopsus apricis
          parrasius silvis: sanctum et memorabile totum est.
          Virginibus nivee dentur mea cura columbe,
          ast pueris fortes dederat quos Yschiros arcus.

          OLYMPIA.

130    Sint tua; nil fertur quod sit mortale per oras
          quas dites colimus; renuunt eterna caducum.

          SILVIUS.

          Quas oras, mea nata, refers? quas, deprecor, oras?
          Nos omnes teget illa domus, somnosque quietos
          herba dabit viridis cespesque sub ylice mensam;
135    vitreus is large prestabit pocula rivus;
          castaneas mites et poma recentia nobis
          rustica silva feret, teneros grex fertilis edos
          lacque simul pressum. Quas ergo exquiritis oras?

          OLYMPIA.

          Non tibi, care pater, dixi, Berecinthia mater
140    exuvias gremio servet quas ipse dedisti?
          Non sum que fueram, dum tecum parvula vixi,
          nam numero sum iuncta deûm; me pulcher Olympus
          expectat comitesque meos; stat vertere gressus
          in patriam: tu vive, pater dulcissime, felix!

          SILVIUS.

145    Heu! moriar lacrimans, miserum si, nata, relinquis.

          OLYMPIA.

          Pone, precor, luctus; credisne refringere fatum
          nunc lacrimis? Omnes silvis quotcunque creati
          nascimur in mortem: feci quod tu quoque, Silvi,
          post facies. Noli, queso, lacerare deorum
150    invidia eternos annos; tibi crede quietem
          post funus, laudesque pias michi reddito celo,
          quod moriens fugi mortem nemorumque labores.
          Separor ad tempus; post hec me quippe videbis,
          perpetuosque trahes mecum feliciter annos.

          SILVIUS.

155    In lacrimis oculos fundam tristemque senectam.
          Heu! quibus in silvis post anxia fata requiram
          te profugam, ex nostris bis raptam viribus oris?

          OLYMPIA.

          Elysium repeto, quod tu scansurus es olim.

          SILVIUS.

          Elysium, memini, quondam cantare solebat
160    Minciades stipula, qua nemo doctior usquam;
          estne, quod ille canit, vestrum? Didicisse iuvabit.

          OLYMPIA.

          Senserat ille quidem vi mentis grandia quedam,
          ac in parte loci faciem: sed pauca canebat,
          si videas quam multa tenet, quam pulchra piorum
165    Elysium sedesque deûm gratissima nostrum.

          SILVIUS.

          Quos tenet iste locus montes? quibus insitus oris?
          Que non Minciades vidit seu sponte reliquit,
          da nobis. Audire fuit persepe laborum
          utile solamen: veniet mens forte videndi.

          OLYMPIA.

170    Est in secessu pecori mons invius egro,
          lumine perpetuo clarus, quo primus ab imis
          insurgit terris Phebus, cui vertice summo
          silva sedet palmas tollens ad sydera celsas
          et letas pariter lauros cedrosque perennes,
175    Palladis ac oleas optate pacis amicas.
          Quis queat hinc varios flores, quis posset odores
          quos lenis fert aura loco, quis dicere rivos
          argento similes mira scaturigine circum
          omnia rorantes, lepido cum murmure flexus
180    arbustis mixtos nunc hinc nunc inde trahentes?
          Hesperidum potiora locus fert aurea poma;
          sunt auro volucres picte, sunt cornubus aureis
          capreoli et mites damme, sunt insuper agne
          velleribus niveis claro rutilantibus auro,
185    suntque boves taurique simul pinguesque iuvence,
          insignes omnes auro, mitesque leones
          crinibus et mites gryphes radiantibus auro.
          Aureus est nobis sol ac argentea luna,
          et maiora quidem quam vobis sydera fulgent.
190    Ver ibi perpetuum nullis offenditur austris,
          letaque temperies loca possidet. Exulat inde
          terrestris nebula et nox et discordia rerum.
          Mors ibi nulla manet gregibus, non egra senectus,
          atque graves absunt cure maciesque dolorque;
195    sponte sua veniunt cunctis optata. Quid ultra?
          Dulcisono resonat cantu mitissimus aer.

          SILVIUS.

          Mira refers; sanctamque puto sedemque deorum
          quam memoras silvam. Sed quisnam presidet illi?
          Et comites, mea nata, refer ritusque locorum.

          OLYMPIA.

200    Hac in gramineo summo sedet aggere grandis
          Archesilas, servatque greges et temperat orbes:
          cuius enim si forte velis describere vultus,
          in cassum facies: nequeunt comprendere mentes.
          Est alacer pulcherque nimis totusque serenus,
205    huius et in gremio iacet agnus candidus, ex quo
          silvicolis gratus cibus est, et vescimur illo;
          inde salus venit nobis et vita renatis.
          Ex his ambobus pariter sic evolat ignis,
          ut mirum credas; hoc lumen ad omnia confert:
210    solatur mestos et mentis lumina purgat,
          consilium miseris prestat viresque cadentum
          instaurat, dulcesque animis infundit amores.
          Stat satyrum longeva cohors hinc undique supplex,
          omnis cana quidem roseis ornata coronis,
215    et cytharis agni laudes et carmine cantat.
          Purpureus post ordo virûm venerabilis, inquam,
          et viridi cunctis cinguntur tempora lauro.
          Hi cecinere Deum stipulis per compita verum,
          et forti sevos animo vicere labores.
220    Agmen adest niveum post hos, cui lilia frontes
          circumdant; huic iuncta cohors tua pulchra manemus
          natorum. Crocei sequitur post ordo coloris
          inclitus, et magno fulgens splendore sonora
          voce deûm laudes cantat regique ministrat;
225    quos inter placido vultu cantabat Asylas,
          dum silvis assumpta prius sum monte levatis.

          SILVIUS.

          Ergo, precor, noster montem conscendit Asylas?
          Emeruit, nam mitis erat fideique vetuste
          preclarum specimen: faciat Deus ipse revisam!
230    Sed dic, tene, precor, novit dum culmen adires?

          OLYMPIA.

          Imo equidem applaudens iniecit brachia collo,
          et postquam amplexus letos ac oscula centum
          impressit fronti, multis comitantibus, inquit:
          – Venisti, o nostri soboles carissima Silvi!
235    "De Libano" nunc "sponsa veni" sacrosque hymeneos
          cantemus, matremque viri, mea neptis, honora –
          meque trahens, genibus flexis, quo pulchra sedebat
          Parthenos, posuit. Leta hec suscepit in ulnis
          ancillam, dixitque pie: – Mea filia, nostris
240    ecce choris iungere piis sponsique frueris
          eternis thalamis, et semper Olympia celo,
          que fueras terris Violantes, inclita fies –
          inque dedit vestes quas cernis. Si tibi narrem
          quos cantus tunc silva dedit, quos fistula versus
245    pastoris lyrici, credes vix; omne per antrum
          insonuit carmen montis, tantusque refulsit
          ignis, ut exuri dixisses omnia flammis,
          et totum rosei cecidere per aera flores.

          SILVIUS.

          Que sit Parthenos nobis superadde, precamur.

          OLYMPIA.

250    Alma Iovis genitrix hec est et filia nati,
          splendens aula deûm, celi decus, inscia noctis,
          ethereum sydus, pastorum certa salutis
          spes custosque gregum requiesque optata laborum.
          Hanc fauni nympheque colunt, hanc grandis Apollo
255    laudibus extollit cythara dominamque fatetur;
          que residens solio patris veneranda vetusti
          a dextris geniti tanto splendore refulget,
          ut facie silvam montem collesque polosque
          letificet formosa nimis, cui candida circum
260    agmina cignorum volitant matremque salutant,
          luminis eterni sponsam genitamque cientes.

          SILVIUS.

          Et vos quid, pueri, plaudunt dum gucture cigni?

          OLYMPIA.

          Nos pueri legimus flores factisque corollis
          cingimus intonsos crines letisque choreis
265    ambimus silvam fontes rivosque sonoros,
          et mediis herbis ludentes vocibus altis
          Parthenu placide meritos cantamus honores
          et geniti laudes pariter. Quis gaudia silve
          enumerare queat, quis verbis pandere? Nemo.
270    Induat ut volucres pennas quibus alta volatu
          expetat et videat, opus est: sunt cetera frustra.

          SILVIUS.

          Sunt optanda quidem: sed quis michi Dedalus usquam
          qui tribuat pennas agiles nectatque lacertis,
          ostendatque viam facilem doceatque volatum?

          OLYMPIA.

275    Pasce famem fratris, lactis da pocula fessis,
          assis detentis et nudos contege, lapsos
          erige, dum possis, pateatque forensibus antrum:
          hec aquile volucres prestabunt munera pennas,
          atque Deo monstrante viam volitabis in altum.

          SILVIUS.

280    Quo tendis? quo, nata, fugis, miserumque parentem
          implicitum linquis lacrimis? Heu! cessit in auras
          ethereas, traxitque simul quos duxit odores.
          In mortem lacrimis ibo ducamque senectam.
          Vos, pueri, vitulos in pascua pellite: surgit
285    Lucifer et mediis iam sol emittitur umbris.

 

Adnotatio

1. Lo stesso Boccaccio nella epistula XXIII a Fra Martino da Signa fornisce alcune spiegazioni sul significato di questa ecloga.

Indice delle Bucoliche