Iohannes Boccaccio - Bucolicum carmen

 

 

XV. PHYLOSTROPOS

 

EXPLICIT OLYMPIA EGLOGA XIII; INCIPIT EGLOGA XV,
CUI TITULUS PHYLOSTROPOS, COLLOCUTORES AUTEM SUNT
PHYLOSTROPUS ET TYPHLUS.¹

 

          PHYLOSTROPUS.

          Lusimus et sertis nimium nymphisque vacatum est;
          instat hyemps, sydusque malum, mi Typhle, minatur
          exitium pecori: non cernis summa Cephei
          iam texisse nives et silvas ponere frondes?

          TYPHLUS.

5        Quid montes spectem? Video flavescere campos,
          et cantu rauce quatiunt arbusta cicade.

          PHYLOSTROPUS.

          Falleris. Ast veniant segetes cantentque volucres:
          nonne puer Yacintus erat, puer et Ciparissus?
          Florebat iuvenis, cecidit dum pulcher Adonis,
10      et victor florebat herus calidonius apri.
          Exarsere novi pratis iam frigore flores,
          et cereris grando plenas vacuavit aristas.
          Est mutanda quidem sedes, dum tempora cedunt.

          TYPHLUS.

          Quis neget incautos quosdam cecidisse puellos?
15      Ast ego si varios timeam quos astra minantur
          armentis casus, nusquam michi pascua tuta.
          Hic gelidi fontes, hic pascua pinguia. Quid plus?
          Celum mite satis pecori, corilique frequentes,
          glandifere quercus et celse vertice pinus;
20      novimus hic omnes saltus et lustra ferarum.
          Quid potius queram? Dissolvet more vetusto
          sol glaciem pelletque nives, frondesque redibunt.

          PHYLOSTROPUS.

          Hesperidum tibi poma Crisis fontesque Ticini
          spondet et apricas penei litoris umbras,
25      murmure sic blando, et lacrimis versuta Dyones,
          heu! pedibus laqueos et collo vincula nectit.
          Si sors illa tuum feriat caput impia, que iam
          pervigilem lucis Daphnim subtraxit et Argum,
          cognosces lacrimans quid nunc mea verba resultent.

          TYPHLUS.

30      Quid tandem, si vita placet? Sunt ocia nobis
          exoptanda diis, et spes maiora reservat.

          PHYLOSTROPUS.

          Non prius humentem cantu secedere noctem
          excubitor premonstrat avis, quam: – Surgito, Typhle! –
          inquit amica Crisis – Pete pascua, solvito septas! –
35      Surgis iners, gelidas tenebrosa per invia valles
          innixus baculo queris tectusque galero.
          Hinc imbres quatiunt miserum, lubricumque fatigat
          inde solum; nunc terga tibi, nunc pectora nudat
          infestus boreas, pelles iniuria vincit
40      etheris adversi. Veniet sed mitior estas:
          insomnes noctes, radios dabit illa diurnos,
          intentos stimulis culices; et mungere capras,
          lac palmis pressare tuis, fluvioque lutosos
          nunc purgare greges manibus, nunc vellera lappis.
45      Quas animo fesse pecudes morboque iacentes
          iniciant curas taceo: spes omnia suadet.
          Nam tibi parta domi requies stratumque cubile,
          seu validas nemorum superare securibus ulmos,
          carpere seu messes, seu terram vertere rastris
50      cogeris, in reditu. Sunt hec, precor, ocia, Typhle,
          exoptanda diis? Non te Crisis optima linquit
          insudare iocis iuvenumque intrare palestras;
          non, dum sacra diis fumant altaria ruris,
          femina nulla minus voluit pensare labores,
55      non ut grata tue servet male parta quieti,
          sed mechis quos ipsa novos exquirit anela.

          TYPHLUS.

          Quos nequit amplexus sibi summere, damnat iniquus
          invidus extemplo. Quot mechos, queso, puelle
          usquam novisti, mordax Phylostrope? Narra.

          PHYLOSTROPUS.

65      Quod nolles audisse petis. Quot sydera celo,
          testantur veteres fagi, testantur et antra
          silvarum flammas Crisidis, cripteque scrobesque;
          quotque lupis misere nudos canibusque reliquit.

          TYPHLUS.

          Ex multis unum saltem, si dicere plures
65      forte piget, numera; Crisidis iam pande lupanar.

          PHYLOSTROPUS.

          Non piget, et clades pariter narrabimus, ut quis
          sit finis videas mechis, cultoribus atque.
          Auro qui nuper Pactoli tinxit harenas
          et frigios pavit vitulos, dilexit, et atro
70      tandem succubuit potato sanguine tauri.
          Tymbreique ducem pecoris non dente molosus
          ex ulnis huius movit, silvasque ruinis
          argolicis turbo delevit missus ab antris?
          Pastorem eoum, cui Ganges grandis et Yndus
75      potavere greges et longus culmine Taurus
          pavit, in arthoos flexus seu versus in austrum,
          e gremio Crisidis carpsit sus feta caputque
          sanguine respersit putrido, truncumque cadaver
          exhibuit scithicis corvis milvisque ferisque.
80      Silvarum predo pregrandis et arbiter olim
          pharsalicus Crisidem tenuit; post liquit amatam,
          adversis haustis deceptus iaspide succis.
          Nec tu Dametam gratum vidisse negabis
          infande iuveni: cui dum Pan iussit abiret
85      exul in externos agros, concessit eunti
          nec lacrimas, ommitto greges, non, pessima, vestes,
          sed solum nudumque solo canibusque reliquit,
          ni pia tunc gremio Cibeles cepisset amico:
          et miserum risisse senem potuere subulci.
90      Quid numerem multos? Dudum Crisis impia nobis
          obtulit obscenos, quercus has inter, amores.

          TYPHLUS.

          Me miserum! quotiens ursis et ab ubere natos
          eripui, quotiens tremulis pendentia ramis
          mala tuli Crisidi, quotiens pullosque palumbis
95      subtraxi, cursuque pedum iaculisque coronas
          quesivi mechis, video. Nunc pulchra Dyones
          sola meas placido servabit pectore curas.

          PHYLOSTROPUS.

          Corporis exitium fugies mentisque ruinam,
          si blandam fugias nimium sevamque Dyonem.

          TYPHLUS.

100    Quid meruit quia blanda fuit? Dilexit amantem.

          PHYLOSTROPUS.

          Quid meruit? Cernis quot gignant arbuta frondes?
          Tot mala, tot mestis dedit ista pericula silvis.
          Hec Nysi crinem dicteos iecit in agros,
          Pasiphen tauro stravit Mirramque nefandis
105    ignibus incendit, privavit vellere Phasim
          quondam dyrceo, flammas contorsit in Ydam,
          lumina turbavit Mopso; sic Cyrcis honores,
          abstulit Alcidi clavam. Quid multa recensem?
          Plura petis? Satis ista quidem: tu nescius erras,
110    dum lacrimis credis, dum summis et oscula diris
          delinita malis. Has pestes mitte, precamur;
          hostes pelle, precor, diros, ne forte morentur
          sedibus his captos, pluvius dum surgat Orion.

          TYPHLUS.

          Auribus ecce lupum teneo: quos damnat amores
115    hos cupio, timeoque dolos et temporis ortum.
          Premia quis linquat Crisidis? quis grata Dyonis
          basia et amplexus ac dulces reprobet ignes?
          quisve nives imbresque graves celumque superbum
          perferet, et ventos et duras etheris iras?
120    Sed quid dimoveor? Nunc primum perdere frondes
          vidimus has fagos, nivibusque albescere montes.
          Que tulit Alcidamas, que passus grandis Osyris,
          non ego ferre queam? Stipulis et carmine vitam
          ducere consilium: Crisis assit et alma Dyones;
125    illa legat flores, imponat et altera sertum.

          PHYLOSTROPUS.

          Decidet iste calor; pratis armenta peribunt;
          infames stolidum rapient per devia nymphe,
          teque Trinos Penosque trahent Thlipsisque Lipisque
          in scotinas silvas, famuli pastoris Averni.

          TYPHLUS.

130    Etatis placidos ludos, dum credis, amice,
          teque simul perdis. Memini, cantabat inesse
          pastor Epy, silvis quondam famosus apricis,
          interitum menti pariter cum corpore cunctis.

          PHYLOSTROPUS.

          Typhle, precor, sanusne satis? Dic, improba credis
135    dicta senis damnata diu, cum dicat Ariston
          et samius cantet pastor cantentque bubulci
          omnes romuleos qui mulcent pectine saltus,
          eternas hominum mentes a numine lapsas
          ethereo? firmetque Soter, qui sanguine silvas
140    infectosque greges pridem purgavit, in altum
          scandere non sontes et letis sedibus uti,
          sic alios post fata focos intrare typheos?
          Hos ego, si possem, mecum, mi Typhle, volebam
          effugeres rupesque novas scopulosque videres.

          TYPHLUS.

145    Quid faciam? Ridenda michi, Phylostrope, suades:
          certa sinam, non certa sequar? Quis, queso, sequatur?

          PHYLOSTROPUS.

          Quid certum, dic, Typhle, tenes? Rapit omnia tempus:
          quas Amon vestit silvas, denudat Orion,
          et sub sole cadit quicquid sub sole creatum est.
150    Verum ego perpetuos fontes umbrasque perennes
          ut videas teneasque loquor, pestesque furentes
          Chyronis fugias preponens firma caducis.

          TYPHLUS.

          In siculis Arethusa iugis hec pascua servat?

          PHYLOSTROPUS.

          Non equidem, nostris nemus hoc plus distat ab oris.

          TYPHLUS.

155    Quis colit hoc igitur? Trax forsan, forte canopus?

          PHYLOSTROPUS.

          Surgit silva virens celi sub cardine levo,
          aspera dumetis et saxo infixa rubenti.
          Presidet insignis magnusque Theoschyrus illi
          pastor, et emissos lambunt de rupe liquores
180    selecte pecudes pauce domitique iuvenci,
          ac herbas tenues carpunt quas undique prestat
          ipse lapis, dum longa quidem ieiunia solvant
          quod mortale solum fecit per inania pingue.

          TYPHLUS.

          Quid frustra signare locum nemus atque laboras?
175    An visurus ego veniam, Phylostrope, silvas
          huius, queso, senis, cuius rapuisse iuvencam
          iamdudum memini, leges ritusque suorum
          iam pedibus calcasse meis manibusque nefastis
          carpendas porcis olim iecisse Dyonis?
170    Non veniam; timeo vires irasque frementis.
          Preterea in saxum fecundas ducere capras
          precipis, ut pereant macie scabieque geluque!
          Non faciam; potius nostris est vivere silvis.

          PHYLOSTROPUS.

          Non hominis mores nosti; miserebitur ultro
175    si dicas peccasse, sibi veniamque preceris.
          Quid Glaucus fecit, quid post hunc magnus Amintas?
          Sed sine deveniam quo tendit sermo priorum,
          et demum, si iure potes, premissa refelle.
          Hinc faciles scandunt scabrosi culmina montis,
180    letaque comperiunt que dixi pascua fronde
          fontibus ac umbris longoque patentia tractu;
          non ibi fessa gelu pereunt armenta, nec auster
          aut pinguem boreas adversis flatibus orbem
          concutiunt, non dira lues astrumve malignum
185    infundunt pestes: zephyrus sacer omnia mulcet.
          O! tibi si referam quas nutriat illa puellas
          silva parens, nymphasque deas dryadesque frequentes,
          illico damnabis Crisidem turpemque Dyonem;
          sponte quidem dices: – Satyros dimitto iocantes
190    et faunos cantusque avium placidosque colores
          herbarum florumque simul. – Tu forte videbis.

          TYPHLUS.

          Iam cupio: sed, queso, refer quis sibilus auri
          detulit ista tue, seu si tu forsan adisti.

          PHYLOSTROPUS.

Archades ac ytali firmant priscique sicani
195    pastores, quibus ante datum conscendere culmen.

          TYPHLUS.

          Que nova lux oculis venit, Phylostrope, nostris!
          Iam foveas et putre solum rupesque cadentes
          insidiasque graves et sevi gurgitis iras
          et pecoris pestes video, nymbosque minantes.
200    Assis, pulchra Pales, supplex tua numina posco.
          Optime, da veniam, pater, oro, Theoschyre, lapso.
          Heu michi! quo fugiam? Gelidas has linquere valles
          infectosque greges cupio, silvasque remotas
          querere, si possim duras fregisse cathenas
205    quas posuere truces pedibus colloque puelle.

          PHYLOSTROPUS.

          Vir nuper fueras Poliphemi tractus in antrum
          obicibus fractis, et nunc es femina mollis.
          Frange trabes animo forti postesque revelle,
          reddito teque tibi; pueris aliena sinamus,
210    et nostro meliora gregi nobisque petamus.

          TYPHLUS.

          Me quoque terret iter durum vertexque levatus;
          deficient vires. Non est presummere sani,
          quod non perficias, hominis; desistere mens est.

          PHYLOSTROPUS.

          Nondum fregisti laqueos: tua lumina circum
215    obscene volitant volucres; obsiste, repelle:
          est iter in primis durum, parvoque labore
          vincitur inceptum. Vires prestabit eunti
          ipse Soter; nunc surge, precor; sol vergit in undas.

          TYPHLUS.

          Urgeor, insistam; tu primus summito callem.
220    Laurea, sis felix, et vos estote, capelle;
          imus ut ex syrio carpamus litore palmas.

 

Adnotatio

1. Lo stesso Boccaccio nella epistula XXIII a Fra Martino da Signa fornisce alcune spiegazioni sul significato di questa ecloga.

Indice delle Bucoliche