Iohannes Boccaccio - Bucolicum carmen

 

 

IV. DORUS

 

EXPLICIT FAUNUS EGLOGA III; INCIPIT EGLOGA IIII, CUI TITULUS EST
DORUS, COLLOCUTORES AUTEM DORUS MONTANUS ET PHYTIAS.¹

 

          MONTANUS.

          Quo te, Dore, rapis? nemorumne per herbida capros
          scrutaris seu forte boves? Consiste parumper;
          nondum tecta quidem fumant, non Hesperus ardet.

          DORUS.

          Da veniam, Montane, precor, fugiamque iubeto.
5        Quod petis, hoc prohibet casus, nam cuncta pavesco.

          MONTANUS.

          Dives abis, si cuncta times; requiescere mecum
          hic fessus poteras. Nam si non tecta ligustris
          antra michi videas, est nobis ignis et umbra:
          et quanquam steriles agri sint, proxima capris
10      pascua non desunt; est grandis copia lactis
          et veteris bachi nobis et farris acervus;
          nec tibi quis tuscus prestabit tutius antrum.

          DORUS.

          Ha! miserum rides; nescis quibus ipsa reservet
          te fortuna dolis. Pastorum pascua quippe
15      nec bona nunc quero; magnum michi tuta latebra.

          PHYTIAS.

          Si potius nil, Dore, petis, quid summere differs
          oblatum? Spectare potes de vertice campos
          alpheos tuscosque greges alpesque remotas
          et ligurum saltus, Rhodanum rubrosque galeros
20      metiri, ac egram mentem revocare quiete.
          Montani laudanda fides. I, summe. Quid obstat?

          DORUS.

          Si laudas, faciam. Sperabam posse tumores
          ponere quo placidus fesulanis defluit Arnus;
          nam priscam tu sepe fidem cantare solebas
25      florigenûm, dum leta fuit fortuna, meorum.

          PHYTIAS.

          Sic fateor: dammas nemorum vidisse luporum
          rebus in adversis animos sumpsisse, labantem
          prostravit mentem, et timeo quoscunque recessus.

          MONTANUS.

          Sic est. Intremus. Postquam successimus antro,
30      tu dic, care puer, nobis, quibus anxius ultro
          sic fugias; medioque cibos Galathea parabit.

          DORUS.

          O tibi si memorem quantis inimica fatiget
          me fortuna malis, non si per pascua tygres
          immanes videas fetas agitare iuvencas,
35      in iugulumve rapi tauros, celoque maligno
          omne pecus captum tristique putrescere tabo,
          sic immite feres: utinam modo fata dedissent,
          immemor ipse forem! Nam, dum mecum acta revolvo,
          vix lacrimas cohibere queo, vix aspera verba.

          MONTANUS.

40      Quin tu pande, precor: magnos audire labores
          non sumus insoliti, grandisque invictaque cordi
          mens sedet, et nulli cedit, michi crede, labori.

          DORUS.

          Que volsci coluere prius campanaque rura,
          lucanos saltus, samnitum pascua, rupes
45      et montes brutios calabrümque aspreta levesque
          iam Dauni campos, peligno et flumina grata
          olim Argus tenuit; princeps his omnibus unus
          Argus pastor erat, cui fas complectere cuncta
          viribus ac oculis, calamis et flectere quercus.
50      Hic abiit celoque senex se condidit alto,
          defletus modicum. Verum presagia vatum
          predixere quidem: – Lacrimas quas demitis Argo,
          inferias poscet. – Post hunc miserandus Alexis,
          qui gregibus nimium durus silvisque molestus
55      imperitans, abiit crudeli funere pulsus.
          Munere post Phytie pulchra est michi iuncta Liquoris,
          et sub me septas Argi tenuere nepotes,
          quas inter clarosque lacus pecorosaque tempe
          calcidici veteres silvam posuere coloni
60      a Cumis, qua nulla prior dum floruit; in qua
          dum nos iurgantes pueros agitaret Erinis,
          ecce celer quondam patriis Poliphemus ab arvis
          progenitus nostris et nostro sanguine, ripis
          altus in extremis Hystri, puto, lacte ferino,
65      quo iaculo incertum, certo mutilatus ab ictu
          parte sui, iusta rabie succensus et ira,
          irruit ut torrens qui hybernis imbribus auctus
          monte cadit celso et rumoribus omnia complens
          hec arbusta rapit, quatit hec, ruit atque superbus
70      in rupes et saxa trahens ingentia volvit.
          Nec sevo lacerasse prius sub vindice sontes,
          nec post innocui Paphi fedasse cruore
          sydereos vultus, truncum et iecisse cadaver,
          aut vinclis gratos nymphis onerasse puellos,
75      immitis potuere gravem minuisse furorem.
          Exuit infaustos ungues truculentior angue
          frendens, et pomis foliis et cortice nudat
          fructeta, et vitreos perturbans sanguine fontes,
          dentibus infringens ramos pictasque volucres
80      murmure disperdens claustrisque repagula frangens;
          omne pecus mungit, decerpit, vellera tondet,
          absorbet natos, miseras eviscerat agnas:
          si peiora nequit, rescindit cornua tauris.
          Vix Cereri sacras quercus, vix antra Lyceo
85      intacta est passus; satyros nymphasque vetustas
          et faunos lucis pepulit. Sic astra ferebant!

          MONTANUS.

          Sic magnis prisci finem dare tristia rebus
          iurgia cantabant nobis quandoque bubulci.

          PHYTIAS.

          Quid lacrimis, Montane, mades? ubi pectus herile?

          MONTANUS.

90      O Phytia, fateor, quisnam sibi ponere leges
          sic potuit prout ipse facis? Sum carneus, hercle!
          Hec hodie, dum falce Lycas virgulta secaret,
          intento gregibus Coridon narrabat Aminte;
          etsi nulla fides illis, sum flere coactus:
95      quid veris faciam? Dorus sed cepta sequatur,
          et me linque meis lacrimis: satiabitur istis,
          heu! pietas et certa fides quibus angor amicus.

          DORUS.

          Dum ruit omne decus nemorum, tunc ordine nullo
          pastores pariterque greges armentaque passim
100    diffugiunt timidique ruunt; loca namque ministrat
          ipse pavor: petit hic colles, petit ille cavernas
          lustraque silvarum. Plures se iungere monstro
          sunt ausi, et prestare fidem; quibus ipsa deûm vis,
          si qua est, ut fertur, statuet pro munere munus.
105    Obscenas sevi pregnans vix squalida Nays
          evasit tremebunda manus, onerata gemella
          prole, per umbrosam noctem magalia tentans
          passibus incertis. Lacrime non sponte tepentes
          quas tu Montani, Phytia, sic ante monebas,
110    adveniunt; nec plura quidem iam dicere possum.

          MONTANUS.

          Nec mirum: sed dura animum, mi Dore, precamur,
          nec taceas reliquum. Iuvit narrasse labores.

          PHYTIAS.

          Quis neget optatum iuveni? Mos nempe gerendus
          Montano; dic, Dore, precor; nunc cura peculi
115    nulla tibi, trahimusque moras in vertice tuto.

          MONTANUS.

          Quid Paphus, queso, cui centum brachia, centum
          fama refert oculos, cui tanta licentia fandi
          in superos hominesque fuit? Non cuspide lata
          occurrit monstro? Quid tunc furibundus Asylas?
120    quid pecudum custos Phorbas? quid Damon amicus?
          quid tu? quid Phytias? quid Pamphylus atque Molorcus?
          ac alii tecum tangentes alta boatu
          sydera, iactantes vario sermone palestras
          atque pedum cursus, cestus et fortia facta?

          DORUS.

125    Iam satis ostensum. Phytias in litore solus
          invictus mansit, qui nunc peregrina per arva
          me profugum sequitur. Stabat mens currere contra
          ingens, et lectas pharetra de more sagictas
          abstuleram, nervusque levem iam flexerat arcum;
130    sed tenuit non sana fides numerusque meorum
          tunc nullus, Phytiasque boans: – Quo tendere frustra,
          stulte puer, tentas? Nequicquam flectere fata
          nitimur. Hoc celo placuit; sic Iuppiter equus
          viderat, et pensis dederat sua iura futuris. –
135    Hinc natale solum silvas armenta domosque
          liquimus, ac tenui lembo diffugimus ambo
          infandam monstri rabiem; nec defuit usquam
          dux fidus, placideque tulit quoscunque labores.
          Nos turbo fluctusque maris Thelamonis ad oras
140    impulit, inde tuos errantes venimus agros.

          MONTANUS.

          Ut vestros doleo casus, sit silva perennis
          hec nobis, parvumque pecus. Quod si tibi cure,
          summito: tu ducas. Sed, si michi nuntia veri
          ylice ab excelsa cornix fuit, ecce parantur
145    multa tibi graviora satis, reditusque propinquus.
          Spes te sepe trahet sterilis; quicquid modo perdis,
          vinces cunctando: sed non tibi delphyca laurus
          sertum leta dabit, donec tu manibus unum
          falce caput tribues pro cunctis. Nos quoque, diras
150    si tibi, Dore, placet faciles transire querelas,
          mittamus, Bachoque sacrum celebremus honorem.
          En Galathea vocat: redeunt cum matribus agni,
          et nox cerulea iam terras denigrat umbra.

 

Adnotatio

1. Lo stesso Boccaccio nella epistula XXIII a Fra Martino da Signa fornisce alcune spiegazioni sul significato di questa ecloga.

Indice delle Bucoliche