Iohannes Boccaccio - Bucolicum carmen

 

 

V. SILVA CADENS


 

EXPLICIT DORUS EGLOGA IIII; INCIPIT EGLOGA V, CUI TITULUS EST
SILVA CADENS, COLLOCUTORES AUTEM CALIOPUS ET PAMPHYLUS. ¹

 

          CALIOPUS.

          Pamphyle, tu placidos tecum meditaris amores
          Calcidie, viridi recubans in gramine solus;
          ipsa dolens deflet miseras quas nescio silvas.

          PAMPHYLUS.

          Unde, precor, nosti? Sis mecum: Phebus in altum
5        tollit equos; prosunt umbre, michi crede, capellis.

          CALIOPUS.

          Sicilidum saltus et florida rura Pelori
          forte pererrabam; vox venit tristis ad aures.
          Attonitus tum firmo gradum, prospecto frequenter
          si videam flentem. Video. Quid lilia falce
10      secta loquar, floresque malo iam sole reflexos?
          Cespite sic nudo lacrimis oppleta iacebat
          illa suis, questusque graves ex ore trahebat.

          PAMPHYLUS.

          Heu michi! quid vivo? Iam tacte fulmine pinus,
          et pecudes prostrasse canes, noctisque per umbram
15      ex septis ululare lupos audisse, nefandum
          prodigium dederant. Sed dic, quas, obsecro, voces
          illa dabat deflens? Tua presto stat tibi merces.

          CALIOPUS.

          Quas ego concepi, referam. Tu, dulcis Aminta,
          nunc oculos gregibus prestes servesque, precamur,
20      ne si damna satis faciant fortasse capelle,
          hyrsutus Corilas, Bavio mittente, lacesset
          hyrcos interea morsu vel terreat agnos.

          PAMPHYLUS.

          Ne dubites, saxis sistet baculoque iuvabit.

          CALIOPUS.

          Illa diu postquam faunos nymphasque vocavit
25      in cassum, pectusque manu pulsavit et ora,
          vocibus assiduis syrene in litore fractis
          Parthenopes residens, misere singultibus inquit:
          – Non fuit ausonicis campis, me iudice, silva hac
          letior aut maior, nulla atque capacior evi.
30      Hec fagis celum tangebat et ylice multa,
          quercubus insignis, viridi spectandaque lauro
          ac cedro crebra, funesta et pulchra cupressu.
          Non adeo quondam formosa Libistridos ursis
          horrida, cui cessit magnorum Ercinia nutrix
35      silvestrumque boum gelido sub cardine celi,
          Ydaque iudicio Paridis memoranda puellis,
          bebritiumve nemus cessit, cessitque erimantum.
          Floribus hec ramos et prata virentia semper
          pingebat croceis roseisque et mille colorum,
40      colchida dum primum siccaret vellera Phebus.
          Quid referam claros leni per gramina cursu
          serpentes rivos fontesque lacusque recentes
          antraque perpetuis non arte recondita tophis?
          Hac picte nidos cuncte fecere volucres;
45      psytacus exustis usque huc accessit ab arvis,
          captus amore soli, sic et pulcherrima fenix.
          Nec fuit Ytalie que ferret silva leones
          hanc preter: mites tulit hec iraque verendos,
          ut taceam lepores, cervos et dente minaces
50      apros et capreas et grandes viribus ursos.
          Hec niveas habuit pecudes, quibus inclita tantum
          vellera prestabant reliquis, quantum aurea poma
          glandibus aut sorbis. Referat quis grandia quantum
          dudum armenta boum pavitque et texerit umbra,
55      quantum lactis eis fuerit, que copia prolis,
          pascua dum magnus servabat Tytirus olim?
          Heu michi! cognovit Ciclops. Ast Tytirus ille est
          qui primus pecori leges nemorique salubres
          carmine cantavit, quarum nec clarior usquam
60      copia docta fuit legum nec prisca tulere
          secula maiores, auro dum floruit etas
          sanguine, si veri quicquam primeva vetustas
          insculptum liquit fagis vel robore duro.
          Me miseram! memini letis quibus ipsa choreis
65      saltantes vidi satyros facilesque napeas
          floribus ornatas et sertis fronde revinctis
          esculea, et gratos silvis expromere versus
          nunc stipulis auctos, fidibus nunc arte canoris.
          Sed quid tot refero? Complectar ut omnia paucis,
70      quantum cana salix alno quantumque mirice
          quercubus et celsis cedunt, vepreta cupressis,
          huic omnis tantum cedebat silva nemusque.
          Pro superûm virtus! quantum hec modo tempora distant
          a priscis, quantumve malis dat Iuppiter astris
75      arbitrii! Fortuna quidem, quos ante fovebat
          leta nimis, pavidos secum revoluta fatigat.
          Plangite, silvani veteres, heu! plangite mecum.
          Delapse quercus, grandes cecidere cupressus,
          esculus exarsit summissis undique flammis,
80      pinus nulla sedet, virides albescere lauros,
          heu! video, et bicolor passim iacet undique mirtus;
          aret et omne solum pallens, arbustaque nuda
          frondibus in nichilum tendunt; abiere volucres
          antraque pastorum video deiecta, recessus
85      incultos, muscoque putri pallescere fontes
          et nitidos rivos turpi sordescere limo,
          ac circum ripas calamos crevisse palustres.
          Quod meritum? quod triste nefas? quod crimen avitum
          vel fortasse tuum potuit tot superis iras
90      iniecisse tua cum clade? Miserrima quis tam,
          quis tam dira deus permisit lapsa? quis orco
          eduxit pestes in te? quis, queso, labores
          excudisse tuos potuit tristesque ruinas?
          O ruber ortorum custos, cui pulcher achantus
95      aggere surgebat viridi canumque ligustrum,
          et quem puniceo quondam cum flore roseta
          et molles viole stabant et lilia circum
          ybleusque thymus, nigra et vaccinia tecum
          crescere sunt solita, an cernis quam creverit uncus
100    carduus, et vacuus surgat paliurus in ortis,
          ulvaque vel saturis onagris suspecta cicuta?
          Ha! faunûm pietas, fertis, dryadesve sorores,
          quîs stipula totiens frondes virgultaque movi,
          hoc spectare nefas? Video sine vitibus ulmos;
105    vix hedere vivunt. Solitos flavescere campos
          en vacuis plenos prospecto horrescere avenis;
          piscosique lacus, pontus fluviique quiescunt;
          cortex nullus inest, resonant nec litora tonsis,
          et passim video sparsas, heu! vasta per arva
110    infectas tabo pecudes morbisque capellas,
          pastoresque graves per sordida lustra ferarum
          dispersos, turpique fuga nemus omne relictum est.
          Alcestus trepidans abiit, tremebunda Liquoris
          in dubium liquit silvas evecta per altum.
115    Omne decus periit, luctusque laborque supersunt.
          Plangite, silvani veteres, heu! plangite mecum.
          Silva decus nostrum periit, pereamus et ipsi. –
          Hec ubi dicta dedit, manibus lacerasse capillos
          implicitos vidi; tandem quasi victa resedit.

          PAMPHYLUS.

120    Heu miser, heu! video que sit sibi causa doloris:
          indignum facinus lacrimis revocare putabat
          previsum dudum superis, et pensa sororum.
          Errat stulta nimis: celo parere necesse est.
          Sed tu, dum fleret, nullis solatia verbis
125    perdita tentasti placidis reparare querentis?

          CALIOPUS.

          Non equidem, ne forte malus Poliphemus adesset
          indignans: celeri sed te per pascua passu
          quesivi. Tu verba dabis, tu nubila purga.

          PAMPHYLUS.

          Quid tibi mercedis statuam? que dona labori?
130    De grege nil possum; calamos accepit Opheltes.
          Sunt michi crescentes catuli, quos seva Licisca
          lacte domi nutrit; summas quem duxeris ipse.

          CALIOPUS.

          Dum grandes faciam. Sed tu modo quere gementem
          dilectamque tibi; pecudes mulsurus abibo.

 


Adnotatio

1. Lo stesso Boccaccio nella epistula XXIII a Fra Martino da Signa fornisce alcune spiegazioni sul significato di questa ecloga.


Indice delle Bucoliche