Iohannes Boccaccio - Bucolicum carmen

 

 

VIII. MIDAS

 

EXPLICIT IURGIUM EGLOGA VII; INCIPIT EGLOGA VIII, CUI TITULUS
EST MIDAS, COLLOCUTORES AUTEM SUNTDAMON ET PHYTIAS.¹

 

          DAMON.

          Tolle pecus, Phytia: nescis quibus inscius arvis
          nunc sedeas. Midas si te vel forte Lupisca
          viderit! Errasti; dubium quis promptius ultro
          irruat in predam seu Servet durius actam.

          PHYTIAS.

5        Quid verbis laceras grandes, venerande, bubulcos?
          quid, Damon, suades fesso? Dum iussit egestas
          hunc domini servare greges, hanc pensa Minerve
          ducere per noctes, potuit fortasse timeri.
          Nunc illis armenta boum per gramina servat
10      Aufidus, et vitulos deducit ab ubere marsus.
          Non hostis venio; vult Midas ipse, daturus
          pascua, si qua fides, fontesque umbrasque recentes.

          DAMON.

          Coge pecus, dum tempus adest: ni fallor, amara
          qua nolis venisse dies, michi crede, futura est,
15      et promissa quidem tenues dispersa per auras
          in nichilum venient. Sed tu quid, stulte, putabas
          hos magnos habuisse greges, ni fraude parassent?
          Non hominum iusti quid possint ferre labores
          novimus, et quantum septis augere peculi?

          PHYTIAS.

20      Me miserum! deceptus, inops, per saxa, per estus,
          en iterum revocandus eras, grex anxie; nusquam
          comperies quo grata quies tibi prestita fetus
          gramine permittat leto deponere. Damon,
          Pana deum testor, non herbida prata nec amnes
25      exhausti natale solum patriosque recessus
          Archadie ut sinerem fecere, et querere campos
          pastoris nimium cupidi, trucis atque Lupische.
          Sola fides fallaxque nimis spes, alta Vesevi
          atque sinus Gauri virides fontesque lacusque
30      ut peterem, potuere. Tamen, dum tristis Orion
          alta tenet noctis prohibens cantare volucres,
          sta, precor, atque doce miserum quo iure Lupisca,
          quo Midas rapiant armentaque maxima ducant.

          DAMON.

          Nympha decus nemorum placidis residebat in arvis
35      euboicis nuper, clara viduata mitella.
          Hanc ardere quidem cepit, cum ferret ad urbem
          lac pressum Midas, pecudum et de more cadentum
          exuvias: cepto favit fortuna furori.
          Nam gravis ere domum fervens dum forte redibat,
40      cespite pro viridi prostravit munere victam.
          Hec huius iam capta leves e pectore curas
          expulit ac animos immisit fervida grandes.
          Cumque diem functus terras dimitteret Argus
          et levo tandem fato cecidisset Alexis,
45      extemplo callens hic sese miscuit altis
          pastorum rebus, dyrceaque semina passim
          omnia complevit iactans; cumque impia virtus
          in se discordes armasset cuspide fratres,
          prosiliens avidus Midas pecudesque bovesque
50      occupat insidiis, et ne sibi tuta deessent
          abdita, Melalcem studio coniunxit Ameto.
          Quos postquam miseros undis retraxit avitos
          in campos, lauro et flavos vincire capillos
          et querno fecit dextras ornare bacillo,
55      primum se divûm titulis immiscuit altis,
          cum pridem placido vix esset cognitus Arno.

          PHYTIAS.

          O felix iam sorte sua! Quis plura requirat?
          Imperat ex servo, merces conflavit in aurum.

          DAMON.

          Saxeus es, Phytia. Video, coluisse napeas
60      et nemorum faunos eque nymphasque puellas
          thure pio credas, qui surripit undique capros;
          claustraque si frangat, felicem dicis avarum.

          PHYTIAS.

          Imo equidem dico: nemo, nisi Iuppiter equus
          iusserit, in celsos usquam conscendet honores.

          DAMON.

65      Te Phytiam rebar: silve fecere Ligurgum,
          et superûm mentem, video, cessere subulco
          sulphurei colles et pascua grata Lyeo!

          PHYTIAS.

          Sum Phytias, Damon, Phytias sum pastor et archas,
          et calamis didici pastas mulcere capellas,
70      non mores hominum, sacra et monimenta Ligurgi.
          Tu miserum ridere potes: tibi grandis Apollo
          concessit cytharam, Pomona cadentia pomis
          arbuta; sic temnis summo de culmine lapsos.
          Sepe vices rerum verti cantabat Amintas
75      iam senior! Lacrimas mecum mors equa resolvet.

          DAMON.

          O Phytia, consiste, precor, mentemque resumme.
          Ante polos lyntres sulcabunt, nerea currus
          orbita, frondoso pandum delphyna Pelorus
          vertice suscipiet nantem, quam Damon amicum
80      contemnat Phytiam. Sed tu modo respice verum:
          huius quippe fuit mos semper vertere vultus,
          quodque velit validis se nolle infingere signis.
          Hinc, servus, pratis viridi contectus in herba,
          serpere et incautas cauda vincire capellas
85      atque edos morsu solitus lacerare tenellos;
          sed postquam vires auxit, compressa cathella,
          insurgens coram, tauro qui ludat in ervo
          persimilis cornu, celsas infringere pinus,
          sternere prevalidas quercus silvasque boatu
90      terribili complere, leves pervertere septas
          cepit, et horrendus rabie leo vertere magnas
          in circum bubulas ursosque arcere frementes.
          Quis putet? Et Bavio subtraxit subdolus hyrcos
          pregnantesque boves, et pingues carmine tauros
95      eduxit stabulis, rauco latrante Melampo.
          Quot faunos quondam, nymphas quot lusit agrestes,
          quot satyros ficto calamis per devia cantu!
          Seque Mecenatem magnumque deumque vocari
          gliscit, et invitas dum servat rupe Camenas,
100    ascreum putat esse senem silvasque movere
          castalias et plectra dei sacrasque sorores.
          Quis queat insanos ausus, quis dicere sevas
          et nemorum pecorumque simul iuvenumque ruinas
          quas dedit, et pariter secum trux inde Lupisca?
105    Hec siliquas porcis et gramina subtrahit agnis,
          emungit miseras turpi squalore iuvencas
          ac matrum parvos subducit ab ubere natos,
          terque die pecudes premit et ter vellere nudat,
          si possit, tristique levem consistere lunam
110    carmine compellit celo, et sibi fascinat edos.
          Nec vacat hec somno; virides ambire per agros
          nocte etiam videas, et magnos vertice Gauri
          enumerare greges. Quid multa? Hec omnia radit.
          Ac ut nulla sinat silvis intacta vel agris,
115    arte nova pueros annosa per antra canentes
          in venerem rapit illa suam, nudatque sequentes.

          PHYTIAS.

          Fur Midas igitur, mechus scelerumque satelles!
          O facinus! Meretrix anus est et avara Lupisca!
          Que nuper glandes oleasque legebat in agris,
120    nunc celum violat verbis et fascinat agnos.
          Quid tunc Melalces? tacuit? quid dixit Ametus?

          DAMON.

          Assensere: Dei sic ira et crimen inultum
          permisit miseri laqueo pereuntis Alexis.

          PHYTIAS.

          Heu! trepidans horresco solum suspectaque divis
125    pascua. Quid faciam? Minui post verba videntur
          nempe greges; dominam noverunt prata Lupiscam.
          Ast ego quid merui? Nolebam vertere vepres
          in lauros, fateor, neque celsum extollere Olympum
          degeneres calamis, divos cantare subulcos.
130    Hoc tam grande malum? Non rebar. Lusus et insons
          distrahor hinc pauper: videat Pan, deprecor, equum.
          E quercu veteri nuper michi garrula cornix
          hos cecinit lapsus; vetuit sed dira cupido
          noscere, et in dubios deduxit ab aggere campos.
135    Nec Coridon dudum silvis cantare solebat
          sic letis, dum tantus erat sub tegmine lauri.

          DAMON.

          Non Coridon, miserande, tibi, non fistula nota
          qua steriles, vobis blandus, cantabat amores;
          sensi ego quam tenues conflaret gucture versus
140    et modulos stipula, laqueos dum poneret arvis.

          PHYTIAS.

          Quid faciam, Damon? fugiam, dic, litus ineptum?

          DAMON.

          Summe quod in tristi veteres cecinere bubulci.

          PHYTIAS.

          Malo rudes habitare casas nemorosaque tesqua,
          parrasii lambant malo iam saxa Lycei
145    he pecudes, quam pingue solum stimphalidis agri
          tot plenum curis. Mecum cantabit Amiclas
          rupe sub exigua tutus, cantabit et ingens
          Silvanus placida componet pace furentes,
          ylice sub prisca, bilem stolidamque dyonem.

          DAMON.

150    Nil melius: pecudes pridem dum forte lavarem,
          omnis erat varia plenus vertigine gurges;
          hinc sensi monitus venturi turbinis iras,
          et Mide casum pariter pecorisque ruinam:
          et repetet glandes veteres oleasque Lupisca.
155    Sunt in secessu nobis florentia rura
          et gratum nymphis antrum, quod fronde recenti
          sternet amica tibi Glaucis, mellisque parabit
          inde favum: venias; quas conspicis, arbitror, umbras,
          ante locum teneas, protendent arbuta longas.

          PHYTIAS.

160    Tende igitur, veniam: teneat sua prata Lupisca.

 

Adnotatio

1. Lo stesso Boccaccio nella epistula XXIII a Fra Martino da Signa fornisce alcune spiegazioni sul significato di questa ecloga.

Indice delle Bucoliche