Iohannes Boccaccio - Bucolicum carmen

 

 

IX. LIPIS

 

EXPLICIT MIDAS EGLOGA VIII; INCIPIT EGLOGA VIIII, CUI TITULUS
EST LIPIS, COLLOCUTORES AUTEM BATRACHOS ET ARCHAS.¹

 

          BATRACOS.

          Quis, precor, es, nostris in silvis exterus hospes?

          ARCHAS.

          Archas eram quondam pastorque, et nominor Archas,
          incola Parthenii montis, nunc ductus in oras
          has casu; video pecudes armentaque passim
5        pinguia, sed steriles agros et pascua nulla.

          BATRACOS.

          Miraris fortasse, senex, nam causa latens est.
          Nunc, ni cura vetet, nostris succedito claustris
          et requiem longo paulum concede labori:
          et que sit tibi causa, precor, prepone viarum.

          ARCHAS.

10      Sic ego parrasios umbris persepe viantes
          suscepi fessos: prospectat gratus Apollo
          in meritos. Sed prima refer que causa latens sit.

          BATRACOS.

          Sunt in semotis colles silveque patentes
          herbis insignes et grandia pascua rivis
15      irrigua: has celeri contendunt undique cursu
          quas habeo fetas vacce, redeuntque volentes
          uberibus plenis, que post pendentia natis
          prebent et tenues cogunt pinguescere lacte.

          ARCHAS.

          Est memoranda quidem grandis solertia vaccis.
20      Ast ego visurus cupiens Arnarillida veni.

          BATRACOS.

          Archades en nostram norunt Amarillida, queso?

          ARCHAS.

          Quis fuit in terris qui non Amarillida norit?

          BATRACOS.

          Quid secum tibi, care senex? Non cura sacrorum:
          despicitis dori tracesque altaria nostra.

          ARCHAS.

25      Circius, aiebant, veniet sumpturus honores
          quos vetus athletis dederat victoribus etas.
          Hac ego deductus fama vincire capillos
          pastori vidi. Post hec quis cultus agrorum,
          qui mores essent, qui ritus, queve bubulcis
30      artes servandi pecoris lactisque premendi,
          que nemorum leges, avidus cognoscere veni.

          BATRACOS.

          Et nobis quidam nuper referebat etruscus
          ornatum arthoum sertis, sed lenta ferenti
          prestita quippe fides: obstabat inertia Circi.

          ARCHAS.

35      Sic, hera, sic factum: verum narrabat etruscus.
          Circius arripuit sertum; fuit Albula testis.

          BATRACOS.

          Inde novos alpes emittunt vertice fumos;
          hinc lupa cum geminis pressantibus ubera latrat,
          et vulpes ambire domos gallosque timentes
40      adverto, tristesque malas ululare per umbras
          audio pastores rutulos et cuncta timere.
          Cinnama nunc filices pariant et balsama taxus
          sudet cyrnensis, tristisque cicuta sabeos,
          postquam romuleis sic visum, prestet odores!

          ARCHAS.

45      Indignans loqueris, video: tibi Circius egram
          commovit bilem; nolles redimitus adesset.

          BATRACOS.

          Quid non indigner? Potuit fors invida mundo
          crinibus arthois ytalas imponere lauros.

          ARCHAS.

          An possunt edos forsan saturare petulcos,
50      vel quid maius habent ytale quam syrmia laurus?

          BATRACOS.

          Non equidem nostros sentis satis, Archas, honores.
          Has frondes pharetris Phebus victricibus olim
          ac cytharis, lauro facta iam Dane, dicavit;
          hinc veteres ytalis sacras fecere triumphis.

          ARCHAS.

55      Que, precor, acta virûm, quorum tam fulgida merces?

          BATRACOS.

          O! longum narrare, senex. Sed pauca reportes
          Parthenii silvis volumus sacroque Lyceo.
               Linternus lybicas pestes revocavit ab arvis
          ausonicis, fecitque potens has fundere virus
60      in colles proprios, stomachis et mella falerna
          immisit legesque suas servare coegit.
               Rusticus arpinas sulcavit vomere montes
          cyrtheos latio, grandesque olidosque per altum
          hyrcos in Tyberim traxit, domuitque superbos
65      cymbrorum tauros et currus fregit inanes.
               Hircanas tygres cursu superavit Opheltes,
          armenosque equidem devictos arte leones
          et curvos Syrie pressos sub fasce camelos
          assyriosque greges et quos Eritrathalasson
70      litore servabat ratibus devexit in umbram
          Tarpeii lapidis, cilicesque per alta volucres
          cepit et in spolium rostrum portavit et alas.
               Allobrogis heduisque bobus belgisque iuvencis
          frontibus imposuit Daphnis virtute capistros,
75      et solitos errare iugis et ludere flexu
          pastores tanto contrivit robore fessos,
          ut iuga demissa faciles cervice subirent.
               Gryphes yperboreas rapientes unguibus olim
          quos nobis vitulos servabat maximus Hyster,
80      privavit pedibus iuvenis Corigillus aduncis.
               Smirneus pastor, venetusque et grandis etruscus
          meonios dudum tauros ytalosque leones
          et tyrios apros stipulis domuere canoris.
               Quid tam multa loquar? quid frustra cuncta revolvam?
85      Hesperidum qui poma tulit, qui duxit hyberas
          in Latium vaccas, qui vellera longa britannis
          abstulit aut frixo nudavit vellere colcos,
          et niveos meruere Iovis conscendere currus
          et plebis plausus et tempora cingere lauro;
90      his Quiris veteri sancivit lege coronas.

          ARCHAS.

          Magna refers et laude quidem memoranda perenni.
          Sed quid turbaris? Possunt meruisse nepotes
          quod nequivere patres. Est magnus Circius, hercle!

          BATRACOS.

          Heu! michi dic, quando meruit, precor, iste nefastus
95      Circius, ut segnis nostros ambiret honores?
          Huius avos memini venisse securibus altas
          cesuros silvas latias, latioque molosis
          infestos pecori; cui nunc mea nescia mater
          sponte manu facili lauros concessit avitas.
100    Heu! quantum potuit celi vis plurima! Quondam,
          dum pastor luscus confringeret omnia ferro
          et nostras mactaret oves impunis et antra
          byrseo victor misere consummeret igne,
          non potuere duces flecti, cogente periclo,
105    ex gemino pastore gregis pereuntis ut alter
          esset campanus, cui par labor atque suorum
          exitium fuerat. Nunc unus Circius, hostis
          barbarus immanis, meritis nec laude refulgens,
          omnia solus habet, silvas pecudesque bovesque
110    ac insigne decus pastorum nobile sertum.

          ARCHAS.

          Erras; hoc latii quondam voluere coloni.

          BATRACOS.

          Confiteor; sic sepe dolor divertit inertes.
          Non veterum si fusca quidem sed sacra parentum
          hunc pietas miserum potuisset cernere finem,
115    Martius in stigias umbras se sponte dedisset
          precipitem; senoni pardo nec credo dedissent
          inferias patres animas cum sanguine silve,
          et reor in vacuum iuveni cantasset et anser;
          nec genitor genitusque parem sibi summere cladem
120    curassent, canibusque dari lanianda latinis
          viscera. Quid repetam sanctus pulchrosque labores,
          felices anime? Vitam pulchrumque cruorem
          fudistis Rheno! Sibi fert Ercinia mater
          insignes titulos, et per spineta nepotes
125    distrahit, heu! nostros; cedunt nunc sydera cymbris.

          ARCHAS.

          Quid veteres renovas, Batracos, nunc flendo querelas?
          Dalmata pannonus graiusque et pessimus hostis
          affer iamdudum iuga, que portaverat ipse,
          imposuit vestris tauris, traxitque per arva.
130    Quid tandem? Silvis fuit hec et gloria nostris.

          BATRACOS.

          Quid "nostris"? Forsan vestros non novimus agros?

          ARCHAS.

          Crede equidem, nostis, sed non meminisse potestis
          dum genus egregium campis effulsit Aminte
          et cecidere trabes ex yndo culmine nigre,
135    et dum meoniis dixerunt iura colonis
          limpidus Eurotas quondam pulcherque Aracinthus:
          sed demum surrepta tuos devenit ad agros.
          Nil sub sole novum: rapuistis, nunc rapit alter.
          Sed tibi quid tanti, letos si summat honores
140    Circius aut viridi circumdet tempora lauro?

          BATRACOS.

          Egon erat latiis pastorum maximus et quem
          preferrent homines cunctis mortalibus olim.
          Parte alia Daphnis post hunc pregrandis, in ipsum
          insultans, turbavit agros. Hos quisque secutus
145    pro votis. Egonis ego, quia iustior esset,
          partes intravi, quod propter credita semper
          hostis eram Daphnis. Cui postquam Circius heres,
          pertimeo, non forte velit renovare vetustas
          iras maiorum memorans, vertatque secures
150    in silvas, gregibusque lupos immisceat acres.
          Me miseram! que, queso, michi nunc tuta latebra?
          quo fugiam? quo tristis eam? Michi terra dehiscat;
          impia me coget genitrix intrare lupanar.
          Me miseram! Furias educet Circius orco
155    inclitus hoc serto: corvi per inane volantes,
          heu! rostris ventura sonant presagia veri.

          ARCHAS.

          Debilis esne adeo, quin possis ferre priores
          insultus? Facili solvuntur membra labore
          rhenicolis; septas quo possis robore valla,
160    fac circum fossas et magnis cinge rubetis;
          assint pastores sudibus, prepone molosos,
          da pueris fundas ac obstrue sentibus arctos
          introitus: persepe dii iuvere labores.

          BATRACOS.

          Imbellis michi turba manet mollisque per umbras;
165    aspicis ut sterili nupsit me mater agello,
          cui nec litus adest nec grandis defluit amnis
          nec prerupta soli patiuntur devia currus.
          Hincque meum robur iuvenes transcendere montes
          coguntur pedibus, gregibusque referre iumentis
170    pabula: si veniant, timor usquam nullus adesset.

          ARCHAS.

          Erige, fac, vires et firma robore mentem.
          Vidi ego deflentem lacrimis Amarillida nuper,
          quam tu sponte putas cupido posuisse coronam,
          et nullis silvam letari floribus usquam.
175    Fistula non cecinit, non era sonantia; Tybris
          effluxit tacitus undasque retraxit in alvum,
          atque graves tacuere senes, tacuere palestre
          et tacuere nurus pariter, clausumque Lupercal
          constitit et nullis monstravit gaudia ludis.
180    Post, dum sedisset scanno iam Circius alto,
          conspicuas serti frondes prenubilus auster
          eripuit sonituque gravi devexit ad arthos.
          O monstrum! Frondes dum defert ille per auras,
          exarsere quidem, tenuisque per alta favilla
185    vix est visa viris. Tunc qui pregrandis habetur
          archadibus pastor confestim dixit Aruntes:
          – Hic iter in silvas faciet tibi, Rhene, propinquas,
          in quibus ipse diem claudet, condetque sepulcro
          quod tam grande rapit nomen putridumque cadaver;
190    vel si iterum veniat, quia flexit fiamma parumper
          in reditum fumos, faciet memorabile nullum. –

          BATRACOS.

          O nostris mea sacra Pales gratissima silvis,
          fac firmes omen: repetat sua lustra bicornis
          belua, nec nostros infestet cuspide campos.
195    En tibi, quam gemini sugunt mactabitur agna,
          tuque, senex Archas, cui tantum cernere cure,
          sis mecum: nox atra venit; iam sydera celo
          surgere, nonne vides? abiens permittit Apollo.

 

Adnotatio

1. Lo stesso Boccaccio nella epistula XXIII a Fra Martino da Signa fornisce alcune spiegazioni sul significato di questa ecloga.

Indice delle Bucoliche