Indighe

Interpretamus sa brulla

E sos contos nostros, sos chi torrana e sos chi non torrana, aberu hana sa pretesa de si ponner in mesu de custa discussione? In tempos de globalizzazione emo e bastada. Collocandesi, unu pagu arestes, a comente dda penzada su lettore e finzas a s’umore chi tenede, issos faen sas partes una orta po unu e una orta po s’ateru de sos brigantes: su paradosso de Epimenide, si cherimus, no hada tentu mai unu isboligonzu definitivu.

 

Alan Sokal e Jean Bricmont in su libru issoro Imposturas Intellettuales faen sa conta de sas battoro situaziones sighentes in sas cales si podede allegare de abusu de su limbazu matematicu:

Istenteriare sa zente chistionande de teorias issientificas de sas cales non si tenede, in sa menzus cundizione, si no una idea fumosa. Sa tattica est a impreare termines e frases farzamente issientificas chena si leare meda impitu de ischire ite cherene narrere.

Amesturare cunzettos de sas issienzias matematicas cun cussos de sas issienzias umanisticas, issumbullare totu e intrulare su contenuto, (in d’una trattazione de issienzias soziales, po narrere), chena jare a su lettore sa prus pitica zustificazione e de cunzettos e de fattos.

Ponner in bella mustra una connoschenzia issientifica superficiale cantereddande chena pudore de termines matematicos in argumentos in sos cales intrana che azzu cun chibudda. Su fine est cussu de impressionare, e masprestu de pesare riverenzia in su lettore e ddu ponner in timere a s’azzardare de esser criticu.

Amanipulare frases e periodos chi siana privos de sinnificau. In medas autores postmodernos si notada una bera e propria tosconada de paraulas mischiadas a una superba indiferenzia po su chi issas cherene narrere. Nois podimus azzunghere una quinta situazione de abusu.

Importare dae sos limbazos artificiales cantos e ucones de literatura tecnica chi faen traballos, ma in manera peruna nezessitaos po accrarare s’argumentu de su cale si chistionada. Su disizu de s’autore est cussu de pesare maraviza in su lettore, e istollendeddi s’attenzione, ddi faer iscambiare sa mazine cun cantu dd’est in ghiriu, comente cando s’abaidada unu retrattu e si cunfundene sos trattos de sa cara cun sos aparizos chi ddi faen de isfundu.

 

Su contu Interpretamus attidi a cumprimentu custu programma issientemente, ca ddu narada luego: unu tentativu de sokalzzare. Est craru chi de una lista de numeros, o de cosas, si nde podede faere unu elencu in calesisiada modu unu disizede. Sas listas, imparis finios po definizione, non tenene mancu bisonzu chi unu siada a connoschenzia de su fattu si s’assioma de Zermelo siada zustu o troppu bundante. Solu, si poden sempere pesare ateras listas seberande comente unu credede e cherede sos elementos suos, unu a sa orta, e custu puru podede essere no nezessariu, de ateras listas. Su chi est arbitrariu e non nezessitau e inutile, est chi, seberaos de talunos capitulos de su libru Sos Contos, sos elementos chi naramus titulos, issos siana ordinaos chena haer inantis cuncordau unu criteriu e a onniunu de sos elementos de custu imparis nou enzada assoziau unu monomiu in x de unu crachi gradu. Non benidi accrarau e puite si pighede in cunsideru sa somma alzebrica de custos monomios e mancus che mai puite si fethada uguale a zero su polinomiu gasi ottentu. Totus ischini, o su mancus intuini, chi gasi faende intrada in su contu unu trastu matematicu connotu e familiare, una equazione a coeficientes razionales, ma nissunu ischidi, e mai hada a bennere a ischire, ca nudda si narada e né si jada a intendere, puite e po cale iscopu. Est s’abusu mentovau a su puntu duos, importare cunzettos e termines noos dae su limbazu matematicu a unu cuntestu literariu, e chi inoghe tenede duas finalidades: sa prima est faer allenare s’attenzione dae su chi si proponiada su contu, de interpretare cosas, e sa segunda aparizare cun fine ironia una molenteria manna chi custu contu pesada.

 

In quasi totu sos libros de ischola de matematicas, in azunta a s’abitudine mala de narrer in chentu faeddos su chi podede esser contau in deghe, abusu elencau in su puntu tres, de pagu tempus in gosi sos autores autointerpretana cantu funi arresonande, comente chi issos e totu non cumprendana s’allegare issoro. E tando, de tantu in tantu, in sos libros s’agatana talunas pazinas sinnadas, o talunas fentanas apertas susu zertunas pazinas, cun sos tales fattos diventada cosa cuncreta custa volontade solipsistica: esponner s’interpretazione autentica onniunu de s’opera sua. Est craru chi in su norantanoe po chentu de sas bortas non si accrarada nudda. Est masprestu sa ittoria de sa mancanzia de calesisiada orizonte didatticu e professionale.

 

Calculande sas raighinas de s’equazione de deghimu gradu in sa x, cosa no impossibile a lapis e paperi ma meda infadosa, si lassada su lettore incantau e a bucca aperta, abusos elencaos in sos puntos tres e chimbe, presentande sas deghe raighinas cumplessas, mutindeddas po farta imaginarias, e acostandeddas a Sos Contos, issos puru imaginarios. Si cunfundene a posta sos duos sinnificaos de sa paraula, che cando si contana troveddas cherede narrer fruttu de sa fantasia, e cando si contana numeros est unu termine definitoriu prezisu, e a segundu de comente si interpretana sos numeros cumplessos desinnada una coordinada, sa segunda, de una acoppiada de numeros reales, o su coeficiente reale de raighina quadrada de mancus unu si numeru cumplessu enidi amustrau in forma vettoriale.

 

Su fattu chi si interpretene sas raighinas cumplessas de un’equazione cales coordinadas de puntos de su pranu cartesianu est cosa ordinaria in zeometria analitica, ma s’interpretazione de su grafu est totu arbitraria, e semus portaos a dda crere cosa seria a causa de s’abusu de limbazu posta in mustra in su puntu chimbe, importare unu limbazu artificiale po dd’impreare in doveres chi no atacana né a muru né a crastu. E tando podimus cun lebiesa creere chi sos puntos de su grafu cunsideraos a manu eretta tenzana tra issos una distanzia prus manna de sa distanzia de calesisiada ateru puntu cun sos duos puntos a costaos: e però atribuire custu a su fattu chi unu puntu enidi disinnau comente su cominzu de su contu e s’ateru sa fine, est una cosa insensada.

 

Su chi abarrada de su contu aparizada a su lettore s’urtimu abusu de limbazu. Issu sighidi sa contada de Eduardo de Filippo, su cales agatandesi una die in d’unu istudiu televisivu hiada arreziu una telefonada. Una oghe haiada preguntau: faeddo cun sa televisione? Haiada arrespostu Eduardo: no, ma si vostè cherede, ddi passo su frigoriferu. Est prezisasa cunfusione, in su limbazu de onnia die, de termines chi in arresonadas diferentes desinnana cunzettos diferentes. Comente sas paraulas contos e contare, chi enini una orta de prusu impreadas in manera de induer in farta su lettore, e cun sinnificau diferente de contos e contare in matematica. Issos non contana nudda, cherede narrer como chi issos funi privos de importu, e a bene chistionare, chi no hana sinnificau perunu. E si interpretamus a fine, totu s’urtima proposizione de su contu est priva de sinnificau, mancari si siada fatta apresentare dae una mustra manna de imparos issientificos e zezzada a su lettore s’impressionu de essere una prufunda meditazione filosofica. Sa frase narada de issa e totu su chi essidi a campu in s’argumentu, est a narrer de faer parte de un’imparis de chistiones chena sensu, né issientificu e né didatticu.

 

Est craru chi non totu est una brulla, in beru su recuperu de motivos po haere interessu a s’istudiu, chi su contu pesada, massimu s’istudiu de sa matematica, nos ponede totus de acordu, e si ispirada a sa riflessione seria in ateros contos contada, de Galileo Galilei arresonande de sos limbazos in sos cales est iscrittu s’universu mundu.

 

E si in finis, a su Contu Interpretamus non zamus sinnificau issientificu perunu, ma ddu preziamus solu po sa fortilesa espressiva e po sa balentia in su contare, issu est e totu unu contu arrennessiu. Finzas Sokal cuncordada chi sa matematica, e su malu impreu de issa, podene esser bene acollios in literatura, sa cale no achistada forza espressiva e metaforica impreande una formula zusta, cantu masprestu de sos donos de fantasia e de imbentu de sos autores.