Indighe

Tiu Epimenide

Cun sa matessi fortilesa metaforica su paradossu de tiu Berry haiada a esser pothiu cambiau cun su paradossu de tiu Epimenide. Sos penzamentos chi esprimimus non depene essere cunsideraos irriguardosos a chie tenede sensibilidade religiosa. Issos funi solu unu tentativu de arresonare laicamente chistiones chi finas ai como funi istadas trascuradas dae s’analisi logica elementare, siada ca funi pagu discanzosas e siada ca funi ritentas a tortu istranzas a sas matematicas.

Tiu Epimenide fudi unu filosofo cretesu e sos cretesos teniana fama mala de esser faularzos.

Tiu Epimenide haiada sustenniu tando custa tesi. Totus sos cretesos funi faularzos. Si Epimenide esserede narau su zustu sa proposizione hiada a essere farza, ca issu cretesu naraiada su beru, e si issu esserede narande su farzu tando sa proposizione haiada a esser vera, in cantu Epimenide cun su narrer suu poniada rinforzu a sa mala fama de sos paesanos suos. S’arresonamentu induede a ponnere in essere una cadena chena fine de deduziones logicas, rendende vanu su programa de poder arribare, arresonande chena farta peruna, a sa beridade.

Su contu de Esał e de Giacobbe, imprestau dae sa Bibbia, est unu pretestu po narrere chi jai in su libru prus antigu de s’istoria umana s’agattana argumentos logicos matematicos.

Su cunzettu de beridade, e sa prufunda crisi chi issu hada passau binti seculos colaos, enidi zitau dae Santu Paulu in sa litera a Tito, preigadore de s’Evangeliu a sos cretesos, su cales leande a cumentu sos argumentos de Epimenide e de sos amigos suos, ddos pinghede totus reberdes, zarreris e tentadores e a sos cales est nezessariu a ddis tuponare sa ucca, ca funi tales de iscunquessare famillias intreas imparande a sos ateros su chi non deghede.

Sos pistighinzos de Santu Paulu non fuana vanos e chena iscusa peruna. In s’Evangeliu de Santu Juanni s’atoppu de Jesu, (su profeta, su fizzu e Deus, su sapiente formau in s’istudiu de sa lezze de Mosč), e Pilatu, ( su filosofo cun frequentaziones mannas cun sa cultura ellenistica), leada una piega non prevedia e de malos isettos diventande a pagu a pagu briga:

‘ E tando tue ses re?’ dd’haiada preguntau Pilatu.

Jesu arrespondesit: ‘Tue dd’hasa nau, jeo seo re. Po custu seo eniu in su mundu, a faer de distimonzu a sa beridade. Totus sos chi funi a sa parte de sa beridade, iscurtana sa oghe mia’.

Intendiu custu Pilatu haiada torrau a preguntare:

‘Ite est sa beridade?’

E narau custu si cche fudi torrau a foras.

Pilatu haiada cumprendiu bene chi su problema pesau non teniada isboligonzu perunu.

Oe prus che arresonare de unu teorema beru, de una ipotesi matematica vera, semus portaos a chistionare de unu teorema matematicu dimustrabile, de una ipotesi matematica chi non si podede arredrocchere, mancu cun d’unu solu esempiu contrariu. Cando Deus haiada fattu presente a Abramo, chi ddi fudi passau in mente de calare a fogu e a sale a Sodoma e Gomorra, ca haiada cungeturau chi in sas duas zitades non ddu esseran prus omines zustos, Abramo, arresonande su fattu in modernu e prezisamente matematicu opponede: E si ddu esseren chimbanta omines zustos che d’hiasa a ettare a terra custas duas zitades?. No.

E si ddue nd’esserene bintighimbe? Ne mancu.

E si sos omines zustos e onestos esseren solu deghe? Finas unu solu esempiu contrariu hiada a essere in gradu de afarzare su penzamentu de Deus, chi non si basada susu una arrebetia mala, masprestu susu una verifica isperimentale de sos fattos.

Sa mancanzia de custa verifica farzada su penzamentu divinu. E Deus, prima de ponnere in attu su disinnu suu imbiada duos anghelos po jare un’atera abaidadedda a su logu e sa zente.